Ö¤renen örgüt

Örgütsel ö¤renme ile ilgili tart›flmalarda örgütlerin nas›l ö¤rendi¤i ele al›n›rken, ö¤renen örgüt teorileri ör- gütleri de¤iflim yaratabilecek bir biçimde ö¤renmeye özendirecek mekanizmalar›n neler oldu¤unu sorgular. Ö¤renen örgütte amaç sistematik kal›plar›n daha iyi anlafl›lmas› ve farkl› koflullara adaptasyonu kolaylaflt›- racak bir biçimde daha etkin olarak kullan›lmas›d›r. Ö¤renen örgüt kavram›n›n fikir babas› olarak nitelene- bilecek Senge’e göre, ö¤renen örgüt çok farkl› altyap›lar› olan gruplar›n sürekli olarak çift döngüyle etkile- flim içinde ö¤rendikleri ve kendi koflular›na özel yeni fikirler gelifltirdikleri bir örgüttür. Senge’e göre ö¤re- nen örgüt için efl anl› olarak befl farkl› disipline ihtiyaç vard›r:

Kiflisel ustal›k: Ortak vizyonlar kiflisel vizyonlar›n bir ürünü olduklar›ndan, örgüt içerisinde hem kendi ki-

flisel hedeflerini yaratan bireylere, hem de gruplar› ortak bir amaç anlay›fl› gelifltirmeye özendirecek bir or- tama ihtiyaç vard›r. Kiflisel ustal›¤›n geliflmesi ancak bireyler düzeyinde ö¤renmede süreklili¤in sa¤lanabil- mesine ba¤l›d›r. Böylece bireyler kendi kiflisel vizyonlar›n› sürekli gelifltirir ve derinlefltirirler, enerjilerini bel- li noktalara odaklayabilme yetene¤i elde ederler, sab›rl› davranmay› ö¤renirler ve sorunlara daha nesnel yaklaflmaya bafllarlar.

Zihinsel modeller: Örgüt mensuplar›n›n içinde yaflad›klar› dünyay› anlamland›rmalar›na ve kendi düflünsel

çerçevelerinin ald›klar› kararlar› nas›l etkilediklerini sorgulamalar›na olanak verecek –bu kitapta da s›k s›k sözü geçen- resimler, haritalar ve modeller. Zihinsel modellerin alt›ndaki temel argüman örgütlerde de¤i- flim yaratabilmenin ancak insanlar›n kendi düflüncelerini baflkalar›yla paylaflmas› ile mümkün olabilece¤idir. Burada amaç gerekli tüm bilginin paylafl›lmas› ve örgütün tek bir dünya görüflü üzerinde yo¤unlaflmamas› için bu sürece d›fl aktörlerin de eklemlenmesidir.

Örgütsel ö¤renme Ö¤renen örgüt

• Bireylerin ö¤rendiklerinin toplam›ndan fazla • Çevresel izleme mekanizmalar›n› temel alan ve farkl› olan • Organik ademi-merkezi yap›lar gerektiren • Çift-döngüde ö¤renmeye dayanan • Ö¤renme kültürünün nüfuz etmesiyle • Biliflsel yöntemler ve örgütsel eylemlerle geliflen örgütler

gelifltirilebilen ö¤renme süreçleri

Ortak vizyon: Kiflisel vizyonlardan yola ç›karak gelifltirilecek ortak bir örgütsel vizyon ile su yüzü- ne ç›kart›lan, sorgulanan ve uygulanan zihinsel kal›plar/modeller. Ortak bir vizyon insanlara yapt›klar›-

n› yapma nedenlerinin gereklilik de¤il istek oldu¤unu hissettirir. Örgütün vizyonu üzerinde bir ortak uzlafl›- n›n sa¤lanmas›, örgüt içindeki kiflilerin zihinsel yap›lar›n›n iflleyiflinin birbirine yaklaflmas›n› da kolaylaflt›r›r.

Birlikte ö¤renme: Örgüt içinde gerçekleflecek “ortak” ö¤renmenin, örgüt içerisindeki bireylerin ö¤rendik-

lerinin toplam›ndan daha yüksek olmas›n› sa¤layacak dinamiklerin varl›¤›n› güvence alt›na almak. Ö¤renen örgütte ö¤renme kifliler de¤il ekipler halinde gerçekleflir. Ekipler üzerinde durulmas›n›n bir sebebi de daha az hiyerarflik yap›lar›n ö¤renmeye daha aç›k görülmesidir. Ancak yine de hiyerarflinin ekipler aras›ndaki ö¤- renmenin tasarlanmas›n› kolaylaflt›rd›¤› unutulmamal›d›r.

Sistemler anlay›fl›: “Büyük resmin” tan›mlanmas›, anlafl›lmas› ve ona göre hareket edilmesi üzerine kafa

yormak. Örgüt ve çevre içerisindeki ögelerin içindeki iliflkilerin ve etkileflimin bütünü nas›l etkiledi¤ini kav- ramak. Sistem anlay›fl›n›n yaratt›¤› en büyük avantaj kat›l›mc›lar› bireysel yarg›lar›ndan uzaklaflt›rmas› ve yap›c› diyalog ile paylafl›lm›fl sorumlulu¤un geçerli normlar haline gelmesidir (Smith, 2001a).

Ö¤renen örgütün yararlar›: Ö¤renen örgüt neleri baflar›r?

• Sorunlar›n› daha etkin bir biçimde tan›mlar.

• Sürekli tekrar eden problemlerle ilgili kap› önü sohbetlerinin yaratt›¤› zaman kayb›n› azalt›r • Sorunlar› gidermeye yönelik strateji seçeneklerini art›r›r.

• Bireyler ve ekipler aras›ndaki mücadeleler için harcanan enerjiyi ortak amaçlara ulaflmak yönünde- ki çabalarda kullan›l›r hale getirir.

• Hatalar›n ö¤renme sürecinin de¤erli ve önemli bir parças› oldu¤unun kabul edilmesini sa¤lar (flart- lar› veya baflkalar›n› suçlama kültürünü ortadan kald›r›r).

• Kiflisel ve karfl›l›kl› sorumluluk duygusunu gelifltirir (böylece daha fazla fleffaf ve hesap verebilir bir örgüt yarat›r).

Ö¤renen örgütün iki getirisi:

• Kat›l›m: Diyalog, araflt›rma ve karfl›l›kl› sayg› ortam›n›n geliflmesi,

• Üyelerin karfl›laflt›klar› problemleri tan›mlama ve bu problemlere yönelik etkin çözümler bulma ve bu çözümleri sürdürülebilir hale getirme kapasitelerinin oluflturulmas›.

Ö¤renen örgüt neleri gelifltirir?

• Bir örgüt içinde enformasyon, fikir ve ö¤renme ile ilgili bilgi ak›fl›n› engelleyen nedenlerin bulunma- s›n› ve bu ak›fl› kolaylaflt›racak ve sürekli k›lacak stratejilerin oluflturulmas›n›,

• Örgütte yer alan kiflilerin inanç, de¤er ve varsay›mlar›n›n sorgulanmas›n› ve bunlar›n üretti¤i tepki- sel davran›fllarla mücadeleyi,

• Bir örgütü parçalar› ve bunlar›n ifllevleri biçiminde alg›lama anlay›fl›ndan, bu parçalar›n bir bütün olarak nas›l etkileflim içinde oldu¤u biçiminde alg›lama anlay›fl›na geçiflini.

Senge’e göre sistemler anlay›fl› flunlar› içermelidir:

• Nesneler ve “an”lar›n de¤il karfl›l›kl› iliflkilerin ve süreçlerin anlafl›lmas›.

• Bir örgütün baflar›s›zl›¤›n›n bireylerin bilgilerinin yetersizli¤inden kaynaklanmad›¤›n›n kabul edilmesi- bi- reyler ancak sistemin yapmalar›na olanak verdi¤i kadar›n› gerçeklefltirebilirler.

• Sistemin hangi parçalar›n›n stratejileri büyük ölçüde etkiledi¤inin ve hangi parçalar›n ayr›nt› oldu¤unun anlafl›lmas›.

• Böylece gerçekten farkl›l›k yaratacak parçalar›n kavranmas› – Bütünde yüzde 80 de¤iflim yaratacak olan yüzde 20’lik parçan›n keflfedilmesi.

• Semptomlara ve sonuçlara iliflkin sorunlara bulunacak çözümlerin k›sa yollar ve herkesin bildi¤i tan›m- lar›n ötesine tafl›nmas›, baflar›s›z sistemlerin düzeltilmesi için sistematik çözümlerin gerekli oldu¤unun kavranmas› (Brocklesby ve Cummings 2003: 273).

Ö¤renen örgütü di¤erlerinden ay›ran de¤iflen koflullara uyum sa¤layabilme becerisidir. Senge örgütsel ö¤- renmeyi temel alarak iki yeni ö¤renme biçimi tan›mlar. Bunlardan birincisi olan adaptasyon ile ö¤renme, ko- flullarla bafla ç›kmaya yönelik davran›fllardan meydana gelir; üretken ö¤renme ise do¤rudan yarat›c›l›kla ba¤lant›l›d›r ve bu nedenle daha de¤erlidir.

Ö¤renen örgüt yaklafl›m›, örgütlerin kendi de¤iflimlerini yarat›rken ortaya ç›kacak olan temel sonuçlar› üçe ay›r›r:

• Ayn› metotlar› kullanan örgütler çok farkl› sonuçlara varabilirler. Örgütler ayn› d›fl ve iç koflullardan ha- reket etseler bile, her örgütün varaca¤› nokta kendisini oluflturan bireylerin ö¤rendiklerinin kapsam›na, yani yaflad›klar› deneyimlere, bu deneyimleri yorumlay›fl biçimlerine, bu yorumlardan oluflturacaklar› te- orilere ve bu teorileri nas›l ve hangi konularda test edeceklerine ba¤l› olarak farkl›laflacakt›r.

• Bu sistem içinde baflkalar›n›n en iyi uygulamalar›n› kay›ts›z flarts›z kopyalamak kabul göremez. Sistem yaklafl›m› öncelikle en iyi uygulamalar de¤il, baflkalar›n›n hatalar›n› örnek almak üzerinden ifller, uygula- man›n ba¤lama ba¤l› oldu¤unu varsayar.

• Örgütlerin becerileri kendi yerel tarihlerinin bir sonucudur. Örgütleri biçimlendiren d›fl koflullar ve genel teoriler ile uygulamalar de¤il, bu etkenlerin uygulamadaki sonuçlar›ndan elde edilen deneyimlerin yara- taca¤› kendi örgütsel tarihleri olacakt›r (Smith, 2001b).