Ad›m ad›m strateji oluflturma

En uygun genel strateji-taktik grubunun seçimi için ele ald›¤›m›z konuda olabildi¤ince bilgilenmek ilk flart- t›r. Asl›nda en uygun seçim ancak ve ancak tam ve do¤ru enformasyona sahip olmam›z durumunda olas›- d›r; buna ulaflmak ise ço¤u zaman bir hayaldir. Bir konudaki tüm enformasyona ulaflmak bazen koflullardan dolay› olanaks›zd›r, bazense enformasyonun kendisinin belirli bir s›n›r› olmamas› yüzünden. Günümüzde en- formasyona ulaflmak giderek daha ucuz ve daha kolay bir hale gelse de, ulaflt›¤›m›z enformasyonun do¤- rulu¤u kesin de¤ildir ve bazen enformasyon sa¤ana¤› alt›nda kalmam›za da yol açmaktad›r.

Strateji oluflturman›n ilk ad›m› ele ald›¤›m›z konuda bilgilenmektir; ancak bu bilgilenme sürecinde ifle yarar bilgileri ay›klamal› ve bu bilgiye ulaflabilece¤imiz kanallar› do¤ru saptamal›y›z. Yapaca¤›m›z en büyük yan- l›fllardan bir tanesi tamamen kendi bilgimize güvenerek yeterince araflt›rma yapmadan sonuçlara varmak ise; bir di¤eri de bilgileme evresinde tak›l›p kalmakt›r. Bilgilenme sürecinin büyük bir bölümü sorunu tan›m- lamaya çal›fl›rken geçirdi¤imiz düflünme sürecinde ortaya ç›kar. Bu süreç ayn› zamanda hangi konudaki bil- gilerimizin eksik oldu¤u konusunda da bizi yönlendirebilir. Örne¤in iflkence alan›nda yasal mevzuat herke- se aç›k olan ve ulafl›labilir bir bilgidir; ancak bu yasal mevzuat›n ne biçimde uyguland›¤› konusundaki bilgi –örne¤in emsal oluflturabilecek yarg› kararlar›, farkl› yorumlara aç›k olan mevzuat, mevzuat›n hangi bölüm- lerinin kötüye kullan›lmaya aç›k oldu¤u veya genelde by-pass edildi¤i, bu yasal mevzuat konusunda toplu- mun ve mevzuat› uygulayan kiflilerin bilgi eksikli¤i... - uzmanl›k gerektirebilir, bazen de ancak zamanla ve deneyimle elde edilebilir. Di¤er taraftan özellikle olas› stratejiler ve taktikler belirlenirken bizim d›fl›m›zdaki kurulufllar›n ne yapt›¤›, farkl› alanlarda kullan›lan strateji ve taktiklerin baflar›s› ve kendi çal›flma alan›m›za uyarlanabilme olana¤› gibi bilgiler de bize çok fley kazand›rabilir. Son olarak kesinlikle bir sorundan do¤ru- dan etkilenen kifli ve gruplar›n bilgisine ihtiyac›m›z vard›r.

Bilgilenmek zaman içinde ustal›k kazanaca¤›m›z bir süreçtir. Do¤ru kiflilerle ortakl›klar kurma, bir konuda- ki bilgileri dolafl›ma açma ve paylaflma yönünde gösterece¤imiz çabalar bu konuda iflimizi kolaylaflt›rabilir. Ayn› alanda çal›flan farkl› kurulufllar aras›nda bilgi ak›fl›, ayn› bilgiye ulaflmak için harcanan emek ve zaman- dan tasarruf sa¤lar; bazen farkl› kanallardan akan bilgiler birbirini tamamlar. Strateji olufltururken, ilk ad›m- da kesinlikle konu ile ilgili yeterli bilgiye sahip olup olmad›¤›n›z› tart›n, size yard›mc› olaca¤›n› düflündü¤ü- nüz bilgilere ve bu bilgilere sahip uzman kiflilere ve topluluklara ulafl›n, bir konudaki farkl› görüflleri dikka- te al›n ve gerekli oldu¤unda farkl› görüfller aras›nda bir tav›r belirleyin, ayn› ifli sürekli tekrar etmemek için elinizdeki bilgileri kullan›m› kolay bir biçimde arflivleyebilece¤iniz yöntemler bulun ve elinizdeki bilgileri sü- rekli olarak güncelleyin.

Ad›m 2: Kendi kapasitenizi do¤ru de¤erlendirin

Strateji oluflturma bulunmak istedi¤iniz noktaya giderken en hoflunuza giden veya size en çekici gelen yo- lu seçmek de¤ildir. Kendi gerçeklerinizin fark›nda olun ve kendinizi elefltirin. Kuruluflunuzun becerilerini aflacak, kaynaklar›n›z›n yetersiz kalaca¤› strateji ve taktiklerden kaç›n›n. En hofl gözükeni seçerek baflar›s›z olmak yerine, en uygun olan› seçmeye çal›fl›n. K›sa zamanda büyük sonuçlar yaratmay› hedefleyen iddial› projeler yerine daha garantili olan küçük ad›mlar üzerinde durun. Gerekti¤inde risk al›n, fakat kendi ad›n›za ald›¤›n›z bu risklerin fark›nda olun.

Baflka bir deyiflle kendi kuruluflunuzu analiz edin. Güçlü yönleriniz neler, zay›f yönleriniz neler, mali kaynak- lar›n›z ve insan kayna¤›n›z ne, hangi alanlarda daha fazla deneyime ve bilgiye sahipsiniz, hangi alanlarda kü- çük bir kaynak ay›rman›z durumunda daha fazla yol kat edebilirsiniz gibi sorular›n yan›tlar›n› aray›n.

Ad›m 3: Sistemin bütününü de¤erlendirin

Çal›flma alan›n›z hangi ekonomik siyasi ve sosyal konularla ba¤lant›l›? Hangi seçimler karfl›n›za sistemdeki hangi sorunlar› ve kurumlar› ç›karabilir? Hangi alandaki farkl› bir de¤iflim önünüzde bir yol açabilir (Örne- ¤in AB sürecinin STK’lar için yaratt›¤› alan gibi)? Etraf›n›zda hangi aktörler var ve kimler sizin taraf›n›zda, kimlerse karfl›n›zda tav›r alabilir. Kimlerle ortakl›k kurabilirsiniz, kimlerle diyalog içerisinde olmal›s›n›z? Ge- nel strateji-taktik kümesi içerisinde var olan ekonomik siyasi ve sosyal koflullar nedeniyle zorlay›c› olacak olan veya daha kolayca uygulanabilecek seçenekler hangileri? Uygulanmas› zor olan seçenekleri tamamen göz ard› m› etmelisiniz yoksa birtak›m yard›mc› faaliyetlerle bu tür zorluklar›n üstesinden gelebilir misiniz?

BELLEK KUTUSU V

Baflka kurulufllar›n uygulad›¤› taktikler, ortaya ç›kt›¤› ülke veya ba¤lamdan farkl› ülke ya da ba¤lamla- ra uyarlanabilir. Bu bir takti¤in ilk kullan›ld›¤› haliyle uygulanmas› anlam›na gelmiyor. Kendi durumu- nuzu ve kaynaklar›n›z› de¤erlendirmek ve oluflabilecek riskleri gözetmek durumundas›n›z. Bir takti¤i baflka biriyle birlefltirebilir ya da tüm takti¤i uygulamak yerine bir takti¤in bir parças›n› ya da evresini uygun bulabilirsiniz. Baflka kurulufllar›n taktiklerini kullanmak ve uyarlamak konusunda afla¤›daki so- rular size yard›mc› olacakt›r:

• Bu taktik benim alan›m ve durumum için do¤ru bir taktik mi? • Bunu baflka kiminle tart›flabilirim?

• Baflka hangi gruplara bundan söz etmeliyim?

• Daha önce böyle bir taktik kulland›m m›? Ya da kullan›ld›¤›n› gördüm mü? • Baflar›l› oldu mu?

• Baflar›l› ya da baflar›s›z olmas›n›n sebebi neydi? • Amaçlar›ma ulaflmakta bana nas›l yard›mc› olabilir? • Hedefim üzerinde istenilen etkiyi yarat›r m›? • Bu taktik hedefim üzerinde daha önce kullan›ld› m›? • Ne tür kaynaklara ihtiyac›m var?

• Ne tür kaynaklar›m var?

• Eksik kalan kaynaklar›m› nas›l edinebilirim?

• Bu taktik konusunda nas›l daha fazla bilgi edinebilirim? • Bu takti¤i kullanmak için kimlerle ittifak yapmal›y›m? • Bu ittifaklar› nas›l gerçeklefltirebilirim?

• Bize muhalefet edenler bu takti¤e nas›l tepki verirler? • Bu taktik benim ve kurumum için ne kadar riskli? • Bu taktikteki risk düzeyini karfl›lamaya haz›r m›y›m?

• Bu takti¤i kullan›rken oluflabilecek riskleri nas›l azaltabilirim? • Bu takti¤in bir bölümünü kullanabilir miyim?

• Bu takti¤i di¤er taktiklerle birlefltirebilir miyim? • Yedek plan›m ne olacak?

• Bu taktik istedi¤im biçimde etki yaratmaz ise ne yapmal›y›m? Kaynak: Helsinki Yurttafllar Derne¤i, 2004a: 161.

Ad›m 4: Kat›l›m› art›r›n

Strateji oluflturma sürecine sadece örgütünüz içindeki kiflilerin de¤il, ilgili tüm taraflar›n kat›lmas›n› sa¤la- y›n. Baflkalar› ad›na seçim yapmak yerine, onlarla birlikte seçim yap›n. Her strateji ve takti¤in olumlu ve olumsuz yönlerini taraflarla tart›fl›n, olas› riskler konusunda birlikte karar al›n.

Kat›l›m› art›rmak konusunda samimi olun; kat›l›m hofl görünmek amac›yla ulafl›lmaya çal›flan formel bir so- rumluluk de¤ildir. Aksine gerçek kat›l›m size güç kazand›racak, kapasitenizi gelifltirecek, gönüllü taban›n›z› geniflletecek, baz› durumlarda olaya farkl› bir gözle bakman›z› sa¤layacakt›r. Kat›l›m yap›lacak birkaç top- lant›yla afl›lacak bir prosedür de¤ildir, kendi kat›l›m kuralar›n›z› belirleyin. Olabildi¤ince d›fllay›c› olmaktan kaç›n›n, farkl› fikirlere aç›k olmaya çal›fl›n, yapt›¤›n›z ifl etraf›nda bir tart›flma a¤› oluflturmaya çal›fl›n. Özellikle gene stratejiniz içindeki hedef gruplar›n kat›l›m› için çaba göstermeye çal›fl›n. Her genel strateji ve taktik içindeki ilgili gruplar› belirleyin ve bu gruplar›n uygulama evresinde nas›l etkilenece¤ini dikkate al›n. Kat›l›m› sonuç üreten bir süreç haline getirmeye çal›fl›n, bitmek bilmeyen tart›flmalarda gerekti¤inde süre- ce müdahale ederek insanlar› sonuca ulaflt›rmaya çal›fl›n. Olas› güven sorunlar›n› zaman içerisinde karfl›l›k- l› sayg›yla aflmaya çal›fl›n, herkesin birbirini dinleyebildi¤i ortamlar yarat›n.

Ad›m 5: Tepkileri dikkate al›n

Strateji oluflturma sadece sizin ne yapmak istedi¤inize ve ne yapabilece¤inize odaklanan bir zihin uygulama- s› de¤ildir. Aksine seçti¤iniz her strateji-taktik öncelikle di¤er kifli ve gruplar›n buna verece¤i tepkiler düflü- nülerek de¤erlendirilmelidir. Örne¤in belirli stratejilere-taktiklere bunlardan do¤rudan etkilenen kifliler hangi olumlu veya olumsuz tepkileri verecektir? Neyi seçti¤inizde kültürel engellere tak›lma olas›l›¤›n›z artar? Olumlu ve olumsuz tepkilere iliflkin beklentileriniz nelerdir, hangi tepkilerle karfl›laflt›¤›n›zda ne yapacaks›n›z? Baflka bir deyiflle ileride karfl›laflabilece¤iniz tepkilere iliflkin senaryolar kurgulad›n›z m›, A d›fl›nda B ve C planlar› da yapt›n›z m›? Çizim 2.18 size tepkilere iliflkin olarak yapaca¤›n›z analizin bir özetini vermektedir.

Çizim 2.18. Strateji-taktiklere yönelik tepkiler

Varmak istedi¤imiz nokta Tepkilere iliflkin tahminler Bizim: Niyetimiz ne? Tepkilerimiz nas›l? ‹liflkilerimiz nas›l? Onlar›n: Niyetleri ne? Tepkileri nas›l? ‹liflkileri nas›l? Ortak amaçlar›m›z olanlarla nas›l iflbirli¤i yapabiliriz?

Amaçlar›m›z›n çat›flt›¤› kifli ve gruplar› nas›l ikna edebiliriz?

Kendi tepkilerimizi nas›l gelifltirebiliriz? Onlar›n tepkilerine karfl› nas›l tav›r alabiliriz?

Yeni iliflkiler kurmam›z mümkün mü? Varolan iliflkilerimizi güçlendirmemiz mümkün mü? Olumsuz iliflkilerimizi olumluya do¤ru de¤ifltirmeye

Ad›m 6: Öngörülebilir bir zaman için strateji belirleyin

Seçece¤iniz strateji-taktik bir kereli¤ine uygulayaca¤›n›z bir fley de¤ildir. En az›ndan belli bir süre ayn› stra- tejileri bazen ayn› bazense de¤iflen taktiklerle uygulayacaks›n›z. Hangi stratejiyi seçti¤inizde, hangi sonuç- lara varmay› umuyorsunuz, bu sonuçlara ulaflt›¤›n›zda taktiklerinizde nas›l bir de¤iflikli¤e gideceksiniz? Bir stratejiyi uygulamay› ne zaman sonland›racaks›n›z veya de¤iflikli¤e gitti¤inizde gerekli koflullar› nas›l belir- leyeceksiniz?

Strateji oluflturmay› böyle bir dinamik süreç olarak görmek sizi ilk baflta zorlayabilir. Asl›nda basit yöntemler- le bu süreci daha rahat görebilir, zamanla bu yöntemleri zenginlefltirebilirsiniz. Bu yöntemlerden bir tanesi Çi- zim 2.19’daki gibi bir eylem a¤ac› oluflturmak ve genel stratejilerden yola ç›karak izleyece¤iniz taktikler ve ey- lemler yoluyla giderek geniflleyen dallar üzerinden izlemeniz gereken yolu belirlemeye çal›flmakt›r. Bu a¤aca gerekli görürseniz d›flar›dan gelecek tepkileri de ekleyerek sürecin tamam› üzerinde düflünebilirsiniz.

Çizim 2.19. Eylem a¤ac›

Çizim 2.20’deki harita etki-tepkiye dayal› ve karfl›dakilerin hareketlerini dikkate alarak taktik-eylemlerin na- s›l belirlenebilece¤i konusunda bir fikir verecektir. hYd kamu görevlilerinin davran›fllar›n› de¤ifltirmede iki farkl› taktik üzerinden hareket etmektedir: STK’lar ve kamu görevlileri aras›nda diyalog gelifltirmek ile bil- gilendirme. Diyalog daha çok di¤er taraflar›n bu tür bir diyaloga aç›k olup olmamalar›na, bilgilendirme ise eldeki malzemenin yeterlili¤ine ve anlafl›l›rl›¤›na ba¤l›d›r. Çizimdeki oklar› takip ettikçe hYd’nin bu taktikle- rin uygulanma sürecine iliflkin hangi senaryolar› öngördü¤ünü ve bu senaryolar›n gerçekleflmesi halinde na- s›l hareket edece¤ini göreceksiniz. Soru iflareti ile biten kutular haritan›n haz›rland›¤› anda öngörülmesi güç noktalarda haritan›n kesildi¤ini gösterir.

Bu türden bir haritay› haz›rlamak, uygulama evresinde gerçekleflmeyen senaryolar› eleyip gerçekleflen senar- yolar› b›rakarak ve öngörüde bulunabilecek kadar zaman geçtikçe haritay› gelifltirmek, hem uygulama evresinin yak›ndan takibi, hem de stratejik düflüncenin uygulama evresince sürdürülmesi aç›s›ndan yararl› olacakt›r.

Mevzuata iliflkin uzman raporunun

haz›rlanmas› _{Raporun di¤er STK’lar ve} yetkili kurulufllarla

paylafl›lmas›

Raporun ortak bir toplant› ile STK’lar taraf›ndan tart›fl›lmas› Mevzuata ‹liflkin Bilgi Eylem 1: Bilgi Toplama Çal›flma raporu haz›rlanmas› Çal›flma raporundaki örneklerden yola ç›karak STk e¤itimlerinin güncellenmesi Eylem 3: Bilgiyi Gelifltirme Uygulamadaki sorunlar›n belirlenmesi Mevcut bilgilerden yasal haklar ajandas›n›n

haz›rlanmas› Eylem 2: Bilgiyi Yayg›nlaflt›rma

Strateji: Kamu görevlilerinin davran›fl›n› de¤ifltirmek 1. Taktik: STK’lar ve kamu görevlileri aras›nda diyalog yaratmak

2. Taktik: Bilgilendirme

STK’lar iflbirli¤ine yanaflmad› Eldeki malzeme yetersiz ve anlafl›lmas› zor

STK’lar ile ön görüflme yap›l›r

Malzeme gelifltirilir

Bilgilendirme malzemelerinin kullan›lmas›

Hem kamu görevlileri hem de STK’lar iflbirli¤ine olumlu yaklafl›r Ortak çal›flma toplant›s› düzenlenir

Taraflar aras›nda empati sa¤lan›r

STK4lar aras›nda kolektif hareket etme prati¤i gelifltirilir

Taraflar aras›nda empati sa¤lanamaz ‹ki tarafa yönelik •Savunuculuk •E¤itim •Ortak çal›flma alanlar› yaratmak

Kamu görevlileri iflbirli¤ine yanaflmad›

STK’lar ile ortaklafla hareket etmeye çal›flmak

STK’lar iflbirli¤ine kapal›

Hem kamu görevlilerine hem de STK’lara yönelik savunuculuk faaliyetleri •‹kna •E¤itim •Ortak sorunlara iliflkin fark›ndal›k yaratmak

Eldeki malzeme yeterli ve anlafl›l›r

STK’lar iflbirli¤ine aç›k

?

Çizim

2.20.

Senaryo-eylem

Ad›m 7: Belirsizlikleri dikkate al›n

Yaflad›¤›m›z dünya sürekli bir de¤iflim içerisinde ve ilgilendi¤imiz konular da ayn› anda pek çok alanda ya- flananlardan, de¤iflik etkenlerden etkilenmekte. Ço¤u zaman kararlar›m›z› gelece¤e yönelik belirsizliklerin oldu¤u bir ortamda almak durumunda kal›yoruz. Belirsizlik içinde karar alabilmek için ileride olabilecek olaylara iliflkin öngörülerde bulunuyor, de¤iflik olas›l›klar› dikkate almaya çal›fl›yoruz. Oysaki uygulamaya geçti¤imizde kendimizi bazen öngördü¤ümüzden tamamen farkl› flartlar alt›nda bulabiliyoruz. Örne¤in yola ç›karken trafi¤in s›k›fl›k olma olas›l›¤›n› dikkate al›yoruz. Ancak bazen bizim hiç beklemedi¤imiz bir anda da trafik s›k›flabilir, bu durumda kendimizi kesinlikle trafi¤in içinde oldu¤u yerde duran bir arabada çaresizlik içinde bulmak zorunda m›y›z? Yoksa yola ç›karken trafi¤in s›k›flmas› durumunda ne yapaca¤›m›z› bafltan dikkate alm›fl olmak bizi birçok sorundan kurtarabilir mi? Örne¤in trafik s›k›flt›¤›nda kaçabilece¤imiz bir yan yol veya ulafl›m arac› var m›? Trafik s›k›fl›kl›¤› durumunda o günkü plan›m›z› de¤ifltirebilir miyiz? Bu türden sorular›n cevaplar›n› bafltan düflünmek bizi ço¤u kez beklemedi¤imiz olaylarla karfl›laflt›¤›m›zda manevra yetene¤ine sahip k›lacakt›r. Kuflkusuz etraf›m›zdaki koflullarda yaflanabilecek her türlü olas›l›¤a karfl› önce- den önlem almam›z, etraf›m›zdaki tüm de¤iflkenleri kontrol edebilmemiz olas› de¤ildir. Önemli olan kontrol edebileceklerimize iliflkin senaryolar gelifltirerek risklere karfl› olabildi¤ince haz›rl›kl› olmakt›r.

Ad›m 8: Yarat›c› olun

Strateji oluflturma sürecinde öncelikle anlamam›z gereken bir nokta var, en iyi bildi¤imiz yol bazen en uy- gun yol olmayabilir. Yeni yollar aç›lm›fl olabilir, henüz fark›nda olmad›¤›m›z kestirme yollar olabilir. Strate- ji oluflturmak için öncelikle var olan düflünce kal›plar›m›z›n s›n›rlar›n› aflmal›, kendimizi önyarg›larla k›s›tla- may› b›rakmal›y›z. Örne¤in bu kitab› okuyor ve ayn› anda üzerinize boca edilen tüm bu iflletme taktiklerin- den ve profesyonel jargondan hofllanm›yor olabilirsiniz. STK’lar›n giderek d›fl kaynaklara ba¤l› olarak çal›-

BELLEK KUTUSU VI

Gelecekte tam olarak neler olabilece¤ini bilmesek de, bu konuda tamamen de cahil oldu¤umuzu söy- leyemeyiz. Gelece¤e iliflkin öngörülerimizin isabet yetene¤i durumdan duruma farkl›l›k gösterecektir. Yine de kabaca üç tür belirsizlik içinde oldu¤umuzu söyleyebiliriz:

• Riskler. Bu durumda tarih içinde oldukça çok say›da yaflanm›fl benzer olaylar söz konusudur. Risk- lerin en önemli özelli¤i bize olas› çeflitli sonuçlara iliflkin olas›l›k hesab› yapma olana¤› vermesidir (örne¤in bir siyasi krizin yaflanma olas›l›¤›).

• Yap›sal belirsizlikler: Gerçekleflen olay›n herhangi bir olas›l›k hesab›na olanak vermeyecek, kendine özgü niteliklere sahip olmas›. Böyle bir olay etki-tepki zinciri içerisinde varl›¤›n› hissettirebilir, an- cak olay›n gerçekleflme olas›l›¤›n›n ne oldu¤unu anlamam›za olanak verecek bir ipucu yoktur (Ör- ne¤in 1930’larda ABD’de yaflanan Büyük Buhran).

• Bilinmeyenler: Bu olay› hayal bile edemeyiz. Tarihe dönüp bakt›¤›m›zda bu tür birçok olay›n gerçek- leflti¤ini görürüz ve bu bilgiden yola ç›karak gelecekte de böyle fleyler olabilece¤ini biliriz. Ancak bu olaylar›n içeri¤inin ne olaca¤›na iliflkin en ufak tahminimiz yoktur (örne¤in gelecekte dünyan›n yu- varlak de¤il düz oldu¤unun anlafl›lma olas›l›¤›).

flan ve idealizmini yitiren kurulufllar haline gelmesinden rahats›zl›k duyuyor olabilirsiniz. Bunlar›n birço¤un- da hakl› da olabilirsiniz. Peki, bu durumda koflullar› elefltirmek veya koflullara teslim olmak yerine yarat›c›- l›¤›n›z› kullanamaz m›s›n›z? Örne¤in mali kaynaklar›n›z› fon arayarak sa¤lamak yerine, strateji oluflturma sü- recinde maliyeti daha düflük taktikler gelifltiremez misiniz? Örne¤in bilgilendirme deyince akl›n›za ilk gelen bas›n toplant›s› yapmak, web sitesi kurmak ya da broflür da¤›tmakla m› k›s›tlanmal›? Yeni ve daha az ma- liyetli bilgilendirme yöntemleri bulamaz m›s›n›z?

Yarat›c› olmak öncelikle amaçlar›m›zla ilgilidir ve yarat›c›l›k ancak kendimize de çevremize karfl› oldu¤u ka- dar elefltirel bakabilirsek harekete geçirilebilir. Yarat›c›l›k aç›s›ndan resmin bütününü görmek, sorunlar›, ola- s› stratejileri ve ilgili aktörleri ayn› resim içerisinde görebilmek büyük önem tafl›yan bir etkendir. Bu nedenle bu kitapta gösterilen uygulamalar›n size yarat›c›l›¤›n›z› kullanaca¤›n›z araçlar sunabilece¤ini ummaktay›z.