Evlilik

3.2. Evlilik

Eserde evlilik bahsi için ayrı bir bölüm ayrılmış ve evlenilecek kadının hangi vasıflara sahip olması gerektiği anlatılmıştır. Dolayısıyla huzurlu ve iyi bir evliliğin temeli kadın ile atılmış ve evlilik kurumu kadın üzerinden anlatılmıştır. Bununla beraber evlenilecek erkeğin özelliklerinin sıralandığı herhangi bir bölüm bulunmamaktadır.

Eserde erkeklerin evlenmek için kendilerine dört farklı özelliğe sahip kadını layık gördükleri anlatılır. Bunlar zengin, güzel, soyu sopu asil ve takva sahibi kadınlardır.

“Kim evlik alayın tese törtte taş, adın almaz evlik ayâ erde baş

Evlenmek isteyen kimseler şu dört nevi kadın ile evlenirler, ey erkeklerin ileri geleni.” 4486

“Biregü bay evlik tiler üstikip, takı biri körklüg tiler köz tikip

Biri zengin kadın ile evlenmek ister; biri güzel olmasını ister ve ona göz diker.” 4487 “Takı bir uruğlug tüp aslı kolur, ulugluk atıŋa küvenür bolur

Bir başkası soyu-sopunun asîl olmasını ister ve bu asalet payesi ile iftihar eder.” 4488 “Takı biri yinçge sakınuk tiler, anı bulsa terkin aŋar öz ular

Başka biri de çok takva sahibi olmasını arzular; onu bulunca, kendisini ona derhâl kaptırır.” 4489

Eserde farklı karakterdeki dört kadından hangisi ile evlenmenin münasip olduğu sebepleri sıralanarak anlatılır. Öğdülmiş aracılığıyla evlenmek isteyen erkeklere, kendisine takva sahibi bir kadın seçmesi konusunda nasihatte bulunulur. Takva sahibi kadının diğer üç kadında bulunan olumlu özellikleri kendisinde topladığını belirtilir. Bununla beraber hangi erkek zengin bir kadın ile evlenmek isterse kadının parasının esiri olabileceği, kadının malına güvenerek erkeği diliyle ezebileceği ve zengin kadının maddi olarak tüm isteklerini karşılamak gerektiği anlatılır. Güzel bir kadında başka erkeklerin gözünün kalma ihtimaliyle âlemin diline düşebileceği, soyu sopu yüksek kimseler içerisinde de mevki olarak küçük düşme durumunun ortaya çıkabileceği belirtilir. Bütün bu sebeplerden dolayı evlenmek için en münasip kadın takva sahibi kadın olarak izah edilir.

34

“Bularda talusın ayayın saŋa, kisi algu erse kulak tut maŋa

Bunlardan hangisinin daha iyi olduğunu sana söyleyeyim; evlenmek istersen, bana kulak ver.” 4490

“Ayâ bay tilegli sen evlik talu, bulun bolmagıl sen ay bilgi tolu

Ey seçkin ve bilgili insan, sen zengin bir kadın ile evlenmek isteyerek, kendini onun esiri durumuna sokma.” 4491

“Bedütgey tilin köŋli neŋke bolup, kötürgü kerek neŋ tilese kolup

O malına güvenerek, dilini uzatır; o bir çok şeyler ister ve onun bütün bu arzularını yerine getirmek icap eder.” 4492

“Ayâ körk tilegli kişi edgüsi, kisi körki kolma bodun külgüsi

Ey güzellik arayan insanların iyisi, kadında güzellik arama, âleme maskara olursun.” 4493

“Tozu halk sever ol kisi körkini, meger teŋri fazlı küdezse anı

Kadının güzelini her kes arzular; fakat onu ancak Tanrının fazlı koruyabilir.” 4494 “Ayâ tüp tilegli bedüklük bile, uçuz kılmagu öz bedük tüp bile

Ey asalet ve büyüklük arayan insan, bu asîl aile içinde küçük mevkie düşme.” 4495 “Uruglug tarıglıg bedükler tili, bedükrek bolur bolma evçi kulı

Soyu-sopu büyük olan kimseler yüksekten konuşurlar; sen kadın esiri olma.” 4496 “Ay yinçge sakınuk tilegli ınal, munı bulsa bulduŋ bu tört neŋ tükel

Ey alacağı kadının takva sahibi olmasını isteyen bey-zâde, böylesine rastlarsan, her dört şeyi de bir arada elde etmiş olursun.” 4497

“Kalı bulsa edgü sakınuk tişi, yava kılma algıl ay edgü kişi

Eğer iyi ve takva sahibi bir kadın bulursan, bu fırsatı kaçırma, derhâl evlen, ey iyi insan.” 4498

Eserde evlenilecek kadının ayrıntılarını izah edilirken öncelikle iyi bir kız aramak gerektiğini belirtilmiştir. Evlenilecek iyi kızın öncelikle soyu sopu temiz ve ailesi iyidir. Hayâ ve takva sahibidir. El değmemiş ve başka erkek yüzü görmemiştir. Soy sop ve

35

makam mevki açısından erkekten daha aşağı seviyededir. Yüzünden ziyade huyu güzeldir. Her anlamda erkeğe denk bir kadındır. Ayrıntıları sıralanan bu kadın bahsi geçen dört kadın içerisindeki takva sahibi kadındır. Bu kadın tasarruflu davranarak kocasını zengin eder, huyu güzel olduğu için yüzü de güzel görünür, takva sahibi ve temiz olduğu için de asil ve soylu olur. Yani yukarıda özellikleri sıralanan diğer üç kadın örneğinde aranan tüm özellikleri kendisinde toplar.

“Kalı evlik almak tilese özüŋ, talusın tile ked yiti kıl közüŋ Eğer evlenmek istersen, çok dikkatli ol ve iyi bir kız ara.” 4475 “Köki edgü bolsun urug hem tarıg, uvutlug sakınuk tilegil arıg

Alacak kimsenin soyu-sopu ve ailesi iyi olsun; kendisinin de haya ve takva sahibi, temiz olmasına dikkat et.” 4476

“Usa ev kızı al elig tegmedük, seniŋde adın er yüzin körmedük

Alacaksan, el değmemiş ve senden başka erkek yüzü görmemiş olan, bir aile kızı almağa çalış.” 4477

“Seni sevge sendin adın bilmegey, yaragsız ya teŋsiz kılık kelmegey

Böylesi seni sever ve senden başkasını tanımaz, yakışık almayan münasebetsiz hareketlerde de bulunmaz.” 4478

“Özüŋde kodı al kisi alsa sen, bedük tüp ke yakma bulun bolga sen

Evleneceksen, kendinden aşağı derecede biri ile evlen; kendinden yüksek ailelere yaklaşma, sonra onun esiri olursun.” 4479

“Negü ter eşitgil sınamış kişi, sınamış kişiniŋ bışıg ol işi

Tecrübe etmiş olan insan ne der, dinle; tecrübeli insanın işi dâima mükemmeldir.” 4480 “Kisi alsa özde kodı al köni, sevinçin keçürgey sen üdlek küni

Evleneceksen, kendinden aşağı derecede biri ile evlen; ömrünü huzur içinde geçirirsin.” 4481

“Yüzi körki kolma kılınç edgü kol, kılınç edgü bolsa yarutgay seni

36

“Kisi alma alsa özüŋke kurı, sen algıl sakınuk erenler eri

Ey takva sahibi insan, evlenme; evlenirsen, kendi dengin ile evlen.” 4483 “Yüzi körki kolma kılınç edgü kol, kılınç edgü bolsa tükel bolga ol

Yüz güzelliği arama, güzel huy ara; huyu güzel olursa, o mükemmel demektir.” 4484 “Ay körklüg koluglı munı kolmagıl, kızıl meŋziŋi sen sarıg kılmagıl

Ey güzellik arayan, güzellik arama; sen al yanağını boş yere sarartma.” 4485 “Tilek baylık erse tire birge neŋ, bayutgay seni ol kızıl bolga eŋ

Arzun zenginlik ise, o tasarruf ederek, seni zenginleştirir ve yüzünü güldürür.” 4499 “Kılınçı köni erse körki kelir, tişi körki kılk ol biligli bilir

Ahlâkı dürüst olan kimse güzel görünür; kadının güzelliği onun tavır ve hareketidir; bunu bilen bilir.” 4500

“Sakınuk arıg bolsa aslı bolur, ol üç neŋ bu yerde bolur ay unur

Kadın takva sahibi ve temiz olursa, asîl demektir ve diğer üç şey de onda birleşir, ey kudretli insan.” 4501

“Sakınuk tile sen kisi ay bügü, sakınuk bulunsa bolur törtegü

Ey hakîm insan, takva sahibi olan kadın iste; takva sahibi biri bulunursa, her dört şey onda birleşmiş olur.” 4502

“Munı teg bulur erse sen bir tişi, katıglan yava ıdma ersig kişi

Böyle bir kadın bulursan, çabuk davran; fırsatı kaçırma; ey mert kişi.” 4503

Evlilik çoluk çocuk sahibi olmak ve neslin devamı için de önemli bir kurum olarak ifade edilir.

“Kisi algu tugsa ogul kız üküş, ogulsuz tese erke körksüz söküş

İnsan evlenmeli ve bir çok çoluk-çocuk sahibi olmalıdır; ‘evlatsızdır’ demek, insan için bir hakarettir.” 3371

Evlilik hususunda dikkat çeken bir detay da kız çocuklarının erken yaşta evlendirmek gerektiğine dairdir.

37

“Kızıg tutma evde uzun begsizin, ökünç birle ölgey özüŋ igsizin

Kızı çabuk evlendir, uzun müddet evde tutma, yoksa hastalığa lüzum kalmadan, yalnız bu peşimanlık seni öldürür.” 4510

Eserde sevgilinin özellikleri ve seven insanın özelliklerine dair bir takım bilgiler sunulduğu görülmektedir. Sevgili kelimesi eserde “sevüg” olarak ifade edilmiştir. Beyitlerde izah edildiği üzere seven insan sevgilinin yüzün bakınca sevdiğini anlar; fakat bundan şüphe duyarsa gönlüne danışmalıdır. Karşılıklı biribirini seven iki kişinin gözlerinden ve sözlerinden anlaşılır. Bunun dışında sevgilinin hatası bile seven insan için adeta bir fazilet gibi görünür.

“Yanut berdi ögdülmiş aydı bolur, sevüg yüzke baksa severin bilür

Öğdülmiş cevap verdi ve : — Baş­üstüne; insan sevgilinin yüzüne bakınca, sevdiğini anlar — dedi “ 1896

“Sever sevmezin öz bileyin tese, köŋülke baka körgü bilgey basa

Sevip­sevmediğini anlamak isterse, insan gönüle bakmalı; bu gönülden anlaşılır.” 1898 “Sevügler yüzinde bolur belgü neŋ, közin közke tikse anı bilgü teŋ

Sevgililerin yüzünde bunu belirten bir alâmet bulunur; göz­göze gelince, onlar birbirlerini anlarlar” 1899

“Sevigli kişiniŋ yüzi belgülüg, tili açsa mani sözi belgülüg

Seven insan yüzünden bellidir; ağzını açsa, sözünün mânasında sevgi kendisini gösterir.” 1901

“Sever sevmezin öz bileyin tese, saŋa tetrü baksa közi belgülüg

Birinin sevip­sevmediğini bilmek istersen, gözüne dikkat et; sana doğru bakınca, gözünden belli olur.” 1902

“Negü ter eşitgil bu sevmiş kişi, sevügke sevüg aybı erdem başı

Sevmiş insan ne der, dinle; seven nazarında sevgilinin kusuru en büyük fazilettir.” 3516 “Sevüglüg nişânı bu ol belgülüg, sevüg aybı erdem bolur ay külüg

Ey şöhretli, sevgilinin nişanı, hakikatte şudur: sevilenin kusuru fazilet olur.” 3517