BÖLÜM 1: KURAMSAL ÇERÇEVE
1.10. Evde Bakım Uygulamasında Sosyal Hizmet Uzmanın Rolü ve Önemi
Sosyal hizmet uzmanları evde bakım hizmetinin birincil vaka yöneticileri konumundadır. Sistem yaklaşımı ve güçlendirme yaklaşımı ışığında yürüyen sosyal hizmet uzmanları, bakım kavramının tek boyutlu değerlendirilmemesi gerektiğini bilerek bakımı veren ve bakılan bireyi hatta bakıldığı aile fertlerinin tamamını bir bütün halinde ele alan kişidir. Gerek bakılan birey gerekse de bakan bireyin var olan potansiyel gücünü bilen ve bunu ön plana çıkaran vaka yöneticisidir. Tüm bu faktörlere ek olarak sosyal inceleme ve değerlendirme raporlarının hazırlanması, psiko-sosyal destek hizmetlerinin verilmesi, bakım planına uygun olarak ev ziyaretlerinin gerçekleştirilmesi, toplum kaynaklarının harekete geçirilip hasta haklarının savunulması görevi de sosyal hizmet uzmanın birincil görevleri arasında gelmektedir.
Uygulanan sosyal hizmet müdahalelerinin; bireyleri güçlendirici, muhafaza edici, destekleyici, revize edici, uzun soluklu ve bütüncül bir nitelikte olması, sosyal hizmette problem çözme sürecinin işlevselliği açısından oldukça önemlidir. Özellikle, ailelere yönelik yapılan ayni ve nakdi yardımların, aile fertlerini bağımlı kılıcı, bir yapıda olmaması gerekmektedir. En genel anlamıyla, bütüncül bir sistemle oluşturulmuş, geçici olmayan ve onları pasif hale getirmeyen yardımlar hedeflenmelidir. Birey ve ailenin kişisel, sosyal, eğitsel, ekonomik ve politik boyutlarda güçlendirilmesi ve böylelikle, ikincil kriz anlarında, yapısal olarak, sosyal sorunlara karşı, bağışıklık kazanmış ve kendi ayakları üzerinde durabilen, insan potansiyelinin geliştirilmesi, sosyal hizmet bilimi ve mesleği açısından, büyük önem taşımaktadır (Danış ve Sülü, 2016: 228).
Güçlendirme yaklaşımı temelinde ön plana çıkan huşular ise şunlardır (Miley, O’melia ve Dubois, 1998: 103):
• Müracaatçının güçlü yanları olduğunu kabul etmek
• Müracaatçının motivasyonunun ve güçlü yanlarının beslenmesi ve desteklenmesi önemlidir.
• Sosyal hizmet uzmanı bu yaklaşım temelinde müracaatçı ile işbirliğine dayalı bir ilişki kurmalıdır
• Her çevre kullanabilecek kaynaklar barındırır.
Sistem yaklaşımı temelinde ise, sosyal hizmet uzmanı neden-sonuç ilişkisi kurmak yerine, birey ve durumu karşılıklı ilişki içinde bir bütün olarak ele almaya yardımcı olmaktadır. Sistemin mevcut bir sınırı vardır. Sistemin kendi sınırları dışındaki bireylerle ve sistemlerle ilişkisi vardır. Sistemin kendi sınırları dışındaki sistemlerle ilişkisi kendi içindekilere göre daha az yoğundur. Çevre sosyal sistem üzerinde bir etkiye sahiptir (Duyan, 2010).
Ayrıca sosyal hizmet uzmanlarının evde bakım hizmetinden yararlanan bireylere yönelik işlevleri de bulunmaktadır. Bu bireylerin hayata bağlanmalarında, boş zamanlarının iyi bir şekilde değerlendirmelerinin sağlanmasında, aileleri ile ilişkilerinin düzenlenmesinde, onları bakıma muhtaç hale getiren yetersizliklerini, verilen tedaviyi kabul etmelerini ve hayatlarına yeni bir yön vermede güçlendirilmelerinde, özetle rehabilitasyonlarında sosyal hizmet uzmanlarının önemli katkılarının olması beklenir (Bulut ve Tunç, 2013: 341).
Sosyal hizmet uzmanlarının evde bakım konusundaki işlevleri genel hatalarıyla sıralayacak olur isek;
Şekil 2: Sosyal Hizmet Uzmanlarının Yaşlılar İçin Sosyal Hizmet Alanındaki Sorumlulukları
Kaynak: (Hablemitoğlu ve Özmete, 2010: 227)
Şekil 2’de de görüldüğü üzere görüldüğü üzere yaşlı bireylere hizmet sunan meslek gruplarının başında gelen sosyal hizmetlerin yaşlı bireyin kişisel özelliklerine, mevcut aile yapısına uygun olarak planlaması, izlemesi, tüm bu faktörlere göre hizmet parametrelerini belirlemesi ve gerektiğinde hizmet modellerinden uygun olanı ile yenilemesi oldukça önemlidir (Hablemitoğlu ve Özmete, 2010: 227).
Özetle, evde bakım hizmetlerinin hangi disiplinler ile birlikte, nasıl bir ilişki içinde yürütüleceğinden hizmetten yararlanmak için başvuran bireye özgü bir hizmet
• Yaşlı birey ve yakın çevresi, ailesi adına SAVUNMA
• Hizmet sistemi ile yaşlı arasında UZLAŞTIRMA
• Yaşlıların ihtiyaçları ile kaynakları arasında ARACILIK ETME
• Yaşlı bireye özgü hizmet PLANLAMA
• Uygun hizmet ve bakımı seçme KARAR VERME
• Bakım, yardım ve hizmetin gerçekleşmesini sağlama UYGULAMA
• Sosyal hizmeti uygulamaaşamalrını kontrol etme ve buna göre yeni süreçleri planlama
modelinin hazırlanması ve takip edilmesine kadar tüm aşamalarında sosyal hizmet uzmanları yer almaktadır ( Bulut, 2001: 36).
Yaşlılar Sosyal Hizmet Kurumları Sosyal politika Yaşlı bireyin ailesi ve
yakınları ile görüşme, ortak akıl yürütme
Yaşlıları sosyal hizmet uygulamasına dahil etme
Yaşlıların toplumsal ihtiyaçlarını
değerlendirme
Yaşlılar için toplumsal kaynakları
değerlendirme
Hizmet programları ya da modelleri geliştirme
Kaynakları adil olarak dağıtma
Sosyal hizmet
uzmanlarının kişisel ve mesleki gelişimini destekleme
Kurumlar arası işbirliği sağlama
YAŞLILAR İÇİN MÜDEHALEYE ODAKLANAN SAVUNMA
Yaşlı bireyleri etkileyen yasal düzenlemeleri izleme
Yasal düzenlemeleri etkileme
Yaşlılar ile çalışan uzman meslek grupları arasında koordinasyon sağlama
Toplumda gelişmeleri sağlayan düzenlemelere müdahil olma
Şekil 3: Yaşlılar İçin Toplumla Sosyal Hizmet Uygulaması Kaynak: (Hablemitoğlu ve Özmete, 2010: 245)
Şekil 3’tede görüldüğü üzere yaşlı bireyler için müdahalelerde bulunabilmek sosyal hizmet kurumları ve uygun sosyal hizmet politikaları ile birlikte sosyal hizmet uzmanlarının koordineli bir şekilde çalışmasına bağlıdır.
Şekil 4: Yaşlı bireyler İçin Uygulanacak Müdahale Yöntemleri Sarmalı
Şekil 4’ten de anlaşılacağı üzere, yaşlı bireyler ve bakıcıları için sunulacak sosyal hizmet müdahalelerini bir sarmal halinde düşünecek olur isek; yaşlı birey ve bakıcısı bu sarmalın tam odak noktasında bulunmalı, sosyal hizmet kurumları bir sonraki katmanı oluşturmalı, sosyal hizmet politikaları ise en son katmanda yer almalıdır. Bir döngü halinde işleyen bu sistemde sosyal hizmet uzmanı her katmanda görev alan vaka yöneticisi konumu ile yaşlı bireyler için uygun olan sosyal hizmet müdahalesini planlamalıdır. Yapılacak olan mikro, mezzo ve makro düzeydeki uygulamalar özellikle evde bakım hizmeti veren bireyi kapsaması ve onların iyilik halini arttırmayı amaçlaması açısından büyük önem taşımaktadır.