Etik, özel ve bireyseldir. Çünkü, bulunduğu yer ve geleneğe göre değil, kendine uygun karar alma ve davranışta bulunmadır. Kişilerin kendi vicdanlarında
307 BAYRAKTAROĞLU, ÖZEN KUTANİS, ÖZDEMİR, a.g.e., s.377,378 308
Betül ÇOTUKSÖKEN, “Felsefe Açısından Etik: Tanımlar – Sınırlar”, Türkiye Mühendislik Haberleri, Cilt:1, Sayı:423, 2003, s.12 vd.; ÜLGEN, MİRZE, a.g.e., s.441. Etik felsefenin bir alt dalıdır: Semra GÜNEY, “Çok Uluslu İşletmeler ve Liderliğin Değişen Yüzü: Ahlaki Liderlik, Küreselleşme ve Çok Uluslu İşletmecilik”, Editörler, Oya Aytemiz Seymen, Tamer Bolat, Nobel Yayıncılık, İstanbul, 2005, 117.
309 Murat AKYILDIZ, Mehmet MARANGOZ, “Pazarlama Etiğine Gösterilen Tepkiler ve Tüketici Ahlak Anlayışıyla İlişkisi” Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 25, Sayı:2, 2007, s. 83-84.
310 BAYRAKTAROĞLU, ÖZEN KUTANİS, ÖZDEMİR, a.g.e., s.377,378. 311
Sabahat BAYRAK, İş Ahlakı ve Sosyal Sorumluluk, Beta Basım, İstanbul, 2001, s.2.
312 Alpaslan YÜCE, “Yöneticiler Açısından Ahlak Olgusu: Kavramsal Bir Değerlendirme”, Bilim Eğitim
Düşünce Dergisi, Mart 2007, Cilt: 7, Sayı: 1: Etik ahlak kuramı ya da teorik ahlak olarak ifade edilmektedir.
313 Harun TEPE, “Çalışma İlişkileri ve Etik” Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık, 2003, s.5.
oluşturduğu etik standartlardır.314 Bu nedenle içselleştirilmiş olan ahlaktır.
Coğrafyaya, sınırlara ve topluluklara göre şekillenmemektedir.315 Örneğin,
iyilikseverlik ve diyergamlık; dürüstlük, tarafsızlık ve geniş görüşlülük; güvenilirlik ve inanılırlık; sadakat ve itimada layık olma bireylere ilişkin evrensel değerlerdir.
Etiği bireysel olduğu gibi, ayrıca toplumsal (ulusal) olarak da ele almak mümkündür. Toplumların tarihsel geçmişleri, sosyal ve ekonomik özellikleri aynı değildir. Farklı örf ve adetler, gelenekler, kültür ve dini inanışlar toplumsal etiğin temelini oluşturur.316 Örneğin, Almanya’da yaşayan Türk ailelerin etik değerleri
içinde yaşadıkları ülke vatandaşlarının değer yargıları ile örtüşmemektedir. Bununla birlikte, ABD’ toplumu ile Taivanlı’ların etik standartları aynı değildir. Çünkü, gelişmiş ve gelişmekte olan toplumlarda yaşama bakış açıları farklıdır.317
Küresel (evrensel) etik, ulusal (toplumsal) etik değerlerin uluslararası boyutta uygulanmasını içerir. Etik kodlar bireylere ve uluslara göre değil, toplumlar üstü olarak belirlenir. Evrensel etik değerlerin varlığından söz edebilmek için üç temel unsur gerekli görülmektedir. Bunlar; insan kalitesi, sistem kalitesi ve yönetim kalitesidir. İlk unsur, iyi eğitimli ve tecrübeli insan unsurunu ifade etmektedir. İkinci unsur, kaliteli kişinin uygun bir örgüt sistemi içinde çalışması anlamına gelmektedir. Üçüncü unsur, ilkeleri olan, denetim mekanizmalarını kurmuş, sosyal sorumluluk duyarlılığına sahip bir yönetimin varlığını gerektirmektedir. Böylece, her üç gereklilik bir arada olduğunda, evrensel etiğe ulaşabilmek mümkün olabilecektir.318
İşletmelerin değerleri, kültürleri ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Ayrıca, sosyal sorumluluk standartları çoğu zaman aynı değildir. Bu durum sadece ulusal değil ayrıca, çokuluslu şirketler bakımından da ortak kurumsal değerler oluşturma gerekliliğini doğurmaktadır. Örneğin Ceres İlkeleri, Caux İlkeleri, SA 8000 Standartları bu amaca hizmet etmektedirler.319
314 Murat AKYILDIZ, a.g.m., s.24. Bir başka açıdan etik özel ve genel olarak ikiye ayrılmaktadır. Genel
etik, kişi davranışlarının ahlaki boyutunu açıklar. Özel etik ise, grupların davranışlarının ahlaki boyutunu ele alır. Örneğin, işletme etiği, mühendislik etiği, meslek etiği, sosyal etik gibi. Bkz.URAL, a.g.e., s.4.
315
BAYRAK,a.g.e., s.2.
316 ÜLGEN, MİRZE, a.g.e. s. 449, 450.
317 Gülsün İŞSEVEROĞLU, “İşletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik” Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F.
Yönetim ve Ekonomi, Yıl:2001, Cilt:8, Sayı:2, s.60.
318 ÜLGEN, MİRZE, a.g.e., s.442.
Etik ve sosyal sorumluluk kavramları çok yakından ilişkilidir. Etik, ahlak felsefesiyle ilişkili davranış standartları ve kuralları ile ilgiliyken; sosyal sorumluluk, içinde faaliyet gösterilen toplum ve işletmeler arasındaki sosyal ilişkiyle ilgilidir. Bu anlamda, iş etiği özellikle 1960’larda sosyal sorumluluk hareketlerinin doğuşundan beri bir yönetim disiplini olarak değerlendirilmeye başlanmıştır.320 Çünkü, sosyal
sorumluluk varlığını iş etiği kavramına borçludur.321 Bu nedenle, aşağıda iş etiği
kavramı tanımlanmış ve türleri açıklanmıştır.
Ancak, iş etiği tanımına geçmeden önce yapılan açıklamaları özetleyen aşağıdaki bir şekil oluşturmak mümkündür.
Şekil 5: Etiğin Uygulama Alanları
Kişisel Etik Meslek Etiği İş Etiği Toplumsal
Etik Küresel Etik
Kaynak: ÜLGEN, MİRZE, a,g,e,, s.449.
a. İş Etiği
Bu başlık altında önce etiğin önemli bir uygulama alanını yani, sosyal sorumluluğun çıkış noktasını oluşturan iş etiğinin tanımı yapılmıştır. Sonra, iş etiğinin türlerini oluşturan çalışma, meslek ve işletme etiği açıklanmıştır.
aa. Kavram
Yukarıda değinildiği üzere, ahlak ve etik kavramları özdeş değillerdir. Bu nedenle, iş hayatı söz konusu olduğunda, iş ahlakı ve iş etiği ayırımını yapmak gerekir. Alanyazında iş ahlakı toplum tarafından benimsenmiş prensipler ve
320 Erkan ÖZDEMİR, “Liderlik Ve Etik” Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, Cilt: XXII, Sayı: 2, 2003, s. 151-168
321 Çiğdem ŞATIR, Zeynep ÖZTEKİN, “Sosyal Sorumluluk ve Etik”, İstanbul Üniversitesi İletişim
standartlar dikkate alınarak gerçekleştirilen işletme faaliyetleri olarak tanımlanmaktadır. İş etiği ise, toplumsal sorumluluk bilinciyle hareket ederek prensip ve standart oluşturma faaliyetidir.322
İş ahlakı ve iş etiğinin ayrı tanımlarının yapılabilmesine karşın, ülkemizde her iki kavram genellikle aynı anlamda kullanılmaktadır. Bu durumu aşağıda yapılmakta olan tanımlarda görebilmek mümkündür. Ancak, söz konusu durumun etik kelimesinin ahlak olarak tercümesinden kaynaklandığı da ileri sürülebilir.
İş etiği (business ethics), çalışma hayatında karşılaşılan ahlaki sorunları inceler. Bu nedenle, iş dünyasında ekonomik faaliyetlere ilişkin dürüstlük, güven, saygı ve adil davranmaya ilişkin kurallar iş etiği olarak tanımlanmaktadır.323 Bir
başka açıdan, çalışma yaşamında davranışlara yön veren ahlaki kurallar ve standartlardır. İş ahlakı, mal ve hizmetlerin üretiminden başlayarak tüketiciye ulaşmasına kadar uzanan tüm süreci kapsar.324
Uygulamalı bir ahlak bilgisidir. Uygulama kapsamına çalışanlar, yöneticiler, müşteriler, tedarikçiler ve çevrenin birbirleri ile olan ilişkileri girmektedir. Bu sorunlar, çalışanlar arasında, çalışanlarla yöneticiler arasında, işletme ve işletmeyle alışverişte bulunanlar ya da işletmeyle çevresel faktörler arasında olabilir. Burada söz konusu etik, genel ahlaki sorunlardan ayrı özel bir etik olduğu anlamına gelmemektedir.325 Çünkü, o genel ahlak
standartlarının iş ortamına uyarlanması sonucu oluşmaktadır.326
bb. İş Etiğinin Türleri
İş etiği betimleyici ve normatif olarak ikiye ayrılmaktadır. Betimleyici iş etiği, iş hayatında var olan tutum ve davranışların ahlakiliğini, davranış bilimlerinin
322
BAYRAK, a.g.e., s.2.
323 Konuya ilişkin diğer benzeri tanımlar için bkz. ÖZGENER, a.g.e., s.51-52. Özgener, benzeri bir tanımda ekonomik faaliyet alanını daha da dar ele alarak, işyerinde doğru ve yanlışların ne olduğunun bilinmesinin de iş ahlakı olarak değerlendirildiğini ifade etmiştir.
324
Salih GÜNEY, “Yönetim ve Organizasyonun Bazı Temel Kavramları” Yönetim ve Organizasyon, Editör: Salih GÜNEY, Nobel Yayınları, Ankara, 2007, s. 46.
325 ARSLAN, a.g.e., s. 5. Bu konuda ticaret ahlakı kavramı da kullanılmakta, dayanağı olarak da haksız rekabet gösterilmektedir. Tüm bireylerin aynı derede iyi ahlaklı olmadığı bir toplumda ortaya çıkan zararlar mahkemelerde tazminat davaları açılmasına neden olmaktadır. Günümüzde hiçbir kuruluşun iş ahlakına uymadan varlığını sürdürmesinin mümkün olmadığı ifade edilmektedir. Bkz. Bülent ECZACIBAŞI, “İş Ahlakı Artık Külfet Değil Zorunluluk” MERCEK, Ocak 2002, s.41-42. 326 Semra GÜNEY, a.g.m., s.118; İzzet KILINÇ, “İş Etiki Kapsamında Otel Yöneticilerinin Çalışanlara
Karşı Etik Sorumluluklarını İzmir’de Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Öğrenimi Gören Öğrencilerin Bakış Açıları İle Değerlendirilmesi”, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:2, Sayı;3, 2000, s.95.; Nuray UZKESİCİ, “İşletmelerde Etik Yönetimi: İşletmelerde Etik Kalitesinin Yönetimine Geçiş” İş, Güç Endüstri İlişikleri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt.5, Sayı:2, 2003, s.1.
yöntemlerini kullanarak inceler. Yani, çalışma hayatındaki sorunları saptar ve tanımlar. Normatif iş etiği ise, durum tespitinden yola çıkarak çalışma hayatında olması gereken davranış biçimlerini yani, iş ve meslek etiği ilkelerini (code of conducts) belirlemeye yöneliktir.327 Bir başka ayrıma göre iş etiği üç aşamadan geçmektedir. İlk aşamada, iş etiği genel etiğin bir dalı olarak kabul edilmekte ve genel etiğini bazı ilkeleri iş etiğine uyarlanmaya çalışılmaktadır. İkinci aşamada, şirketlerin sorumluluğu ele alınmakta, onlara özgü kurallar geliştirilmektedir. Üçüncü ve son aşamada ise, şirketler proaktif davranmakta yani sosyal talepleri önceden tahmin ederek bunlarla ilgilenmektedirler.328
İnceleme kolaylığı sağlamak açısından, iş etiği terimi çalışma, meslek ve işletme etiği olarak sınıflandırılmaktadır.
Şekil 6: İş Etiği
İŞ ETİĞİ
Çalışma
Etiği Meslek Etiği
İşletme Etiği
Kaynak: ARSLAN, a.g.e., s.88.
Çalışma etiği (work ethic), kişilerin, grupların ve toplumların çalışmaya karşı olan tutumları olarak tanımlanmaktadır.329 Toplumlar arasında bu tutumlar
sahip oldukları değer yargıları nedeniyle farklılık göstermektedir. Örneğin, Protestan çalışma ahlakı çalışmayı bir ibadet olarak kabul eder, bir ruhsal kurtuluş yolu olarak görür. Daha çok Anglo-Sakson ve İskandinav ülkelerinin kültürel özelliği olan
327
ARSLAN, a.g.e., s. 7.
328 Hatice ÖZUTSİN CEVRİOĞLU, “Yönetim ve Etik: Özel ve Kamu Banka Şube Yöneticileri Üzerine Bir Alan Araştırması” Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı:3, 2005, s.93. Araştırma sonuçlarına göre kamu yöneticileri özel sektör yöneticilerine kıyasla kişisel çıkarlarının daha fazla ön planda tutmakta; buna karşın, kamu sektörünün sorumluluk standartları daha yüksek bulunmaktadır.
329 Berrak KURTULUŞ, “İş Ahlakı: Geçmişte ve Günümüzde”, Sosyal Siyaset Konferansları, 50. Kitap,
çalışma ahlakı, sadece belli bir ücret karşılığı geçim sağlamak için yapılan işleri kapsamaz. Maddi kazanım yanında ayrıca içsel değer taşır.330 Çalışma disiplini,
verimlilik, kalite, etkililik gibi kavramlar çalışma ahlakının içinde yer alan konulardır.
Meslek etiği (Professional ethic) ise, farklı meslek gruplarının uymak zorunda oldukları davranış kalıplarını ifa etmektedir.331 Bir başka açıdan meslek
etiği, kişinin yeteneği olduğu alanda mesleği yapması ve çalıştığı süre boyunca meslek onurunu koruması olarak tanımlanmaktadır. Yetenek, kişinin mesleği yapabilmesi ve sürdürebilmesi için gerekli asgari fiziksel ve ussal güce sahip olmasıdır. Söz konusu güce sahip olanların ilgili mesleği yapması ahlaki bir tutumdur. Kişi asgari koşullara sahip olup, çalışmaya başladıktan sonra ahlaki bir gereklilik olarak mesleğinin onurunu korumalıdır. Bu kendisine, mesleğine ve topluma karşı olması gereken bir saygınlık duygusudur.332 Üstlenilen işi yapabilme
ve sürdürebilmeye ilişkin kurallar işin kapsamında olduğu meslek örgütü tarafından belirlenmektedir. Bu nedenle meslek ahlakı, belli bir mesleğin mensuplarının uyması gereken ahlaki ilkeler (davranış kuralları) şeklinde tanımlanmaktadır.333
Bir mesleğin toplumdan sağladığı avantajlarla, toplumun o meslekten sağladığı avantajlar meslek ile toplum arasında bir tür sosyal sözleşme içerir. Meslek ahlakının temelinde yatan düşünce, meslek sahiplerinin mesleklerini icra etmek suretiyle kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet ederek kamu yararına çalışmaktır.334
Meslek etiği, icra edilen işe ve çalışma alanlarına göre, çeşitlilik göstermektedir. Gazeteci, tabip, hukukçu ve siyasetçi etiği gibi.335
İşletme Etiği (Business Organizations’ ethic) , çalışanların kişisel ve mesleki etikleri olduğu gibi, ayrıca ait oldukları işletmenin de kendine özgü etik değerleri vardır. Bu nedenle, işletmenin sahip olduğu ahlaki normlar, değerler, eğilimler ve ilkeler bütünü işletme etiği olarak tanımlanabilir. Ancak, söz konusu değerler tamamen aynı olmamakla birlikte, kısmen örtüşmektedir. Örneğin, bir
330 ARSLAN, a.g.e., s. 55-57. 331 AKYILDIZ, a.g.m., s.24. 332 ARSLAN, a.g.e., s. 79. 333 TEPE, a.g.m., s.4.
334 Ercan KESAL, “Örgüt ve Ahlak Açısından Örgütlenme Modeli Olarak Ahilik”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul, 2006, s.15.
335
çalışanın işine zamanında gelmesi çalışma etiğinin gereğidir. Reçeteye gereksiz ilaç yazmaması mesleki etiğini gösterir. Ayrıca, bu iki davranış çalıştığı sağlık işletmesinin politikası da olabilir.336 İşletme ahlakı, genel ahlaki kuralların işletme
davranışlarının uyarlanması sonucu ortaya çıkar.
İşletme etiği için işletme içi ve işletme dışı olmak üzere iki temel ayrım yapılmaktadır. İşletme içi etik, örgüt yapısı dikkate alınarak açıklanır. İşletmenin sahipleri/hissedarları, çalışanları ve tedarikçilerinin birbirlerine karşı davranışları işletme içi etiği oluşturur. İnsan kaynakları ve eğitim birimlerinin faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sorunlar bu niteliktedir. Örneğin, insan kaynakları biriminin işe alırken kayırmacılık yerine liyakata başvurması, çocuk işçi ve sigortasız işçi çalıştırmaması, cinsiyet ve ırk ayrımcılığı yapmaması işletme etiğinin gereğidir. Örgüte sadakat (yolsuzlukları işverene bildirmek ...), cinsel taciz, adil ücret gibi konular da işletme etiğinin kapsamına girer.
İşletme içinde var olan söz konusu kişilerin işletme dışındaki kişilere/kurumlara (tüketiciler, sendikalar, rakip firmalar, çevre, ...) karşı olan tutumları ise, işletme dışı etiğin içeriğini belirler. İşletme dışı etik, işyerinin üretim, pazarlama, muhasebe/finansman, halkla ilişkiler gibi birimleri ile ilgili görülmektedir.337
İşletme etiği, kişisel etik anlayışının yeterli olmaması nedeniyle, önemli bir kavram haline gelmiştir. Üst yönetimin örnek bir model oluşturması, işletme etiği için oldukça önem taşımaktadır. Ancak, etiği kişisel olmaktan çıkarıp işletmeye mal etmek gerekir. Bunun için, işletmelerde yazılı etik kurallarının belirlenmesi gerekir. Belirlenecek kuralların işletme içi ve dışı paydaşlara yönelik olması gerekmektedir.
İşletme içi paydaşlardan yöneticilere yönelik normlar hediye alma yasağı, işletme mal varlığının kişisel amaçlarla kullanılmaması gibi konularda getirilmektedir. Konuya ilişkin kamusal örnekleri 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa göre çıkartılmış bulunulan Disiplin Yönetmeliğinde bulabilmek mümkündür. İşletme içi paydaşlardan çalışanlara yönelik yazılı etik kuralları ayrı bir metinde toplanabileceği
336
ARSLAN, a.g.e., s.88-89. 337
gibi, Borçlar Kanunu gereği çıkarılan işyeri iç (personel) yönetmelikleri veya toplu iş sözleşmeleri disiplin kuralları ile de getirilebilmektedir.
İşletmeler ayrıca dış paydaşları için de etik kurallar oluşturabilmektedirler. Tedarikçi, tüketici, kredi veren kuruluşlar gibi yakın dış paydaşlar için aralarındaki yasal ilişkileri düzenleyen kuralların ötesinde normlar getirilebilir. Örneğin, ahlak komiteleri, şikâyet büroları, yasa (izleme) kurulları oluşturma yoluyla yakın dış paydaşlarla olan ilişkiler olması gereken konuma getirilebilir. Bu amaçla ahlak eğitim programları da yapılıp uygulamaya konulur. Eğitim programlarında etik normlar hakkında bilgilendirme yapılır. Ayrıca, konuya ilişkin örnek olay uygulamaları ile iş etiğini özümsemeleri sağlanır.338 Günümüzde sosyal sorumluluğun en geniş şekli
dikkate alındığında işletmeler uzak dış paydaş olan toplumda bulunan sosyal gruplar (işsiz, yoksul vb.) için de etik normlar oluşturabilir.
İşletme içi ve dışı paydaşlar için işletmeler öncelikle etik normları belirlemekte, sonra bu normların takibi ve uygulanmasına ilişkin idari bir yapı oluşturmakta, daha sonra uygulamayı kolaylaştırmak için eğitim faaliyetleri düzenlemektedir. Tüm bu eylemlerin sonuç verebilmesi için de işletme içinde ödül ve teşvik normları oluşturmaktadırlar.
İş etiği ile sosyal sorumluluk birbiriyle bağlantılı kavramlardır. İşletmelerin sosyal sorumluluğun gereğini yerine getirebilmeleri etik kararlar almaları ile mümkündür. İş etiğini içermeyen bir sosyal sorumluluktan söz edilemez. İş etiği işletmelerin ortaklarını, çalışanlarını, müşterilerini ve bütün toplumu koruma gerekliliği doğurur. Örneğin, bir işletmenin, üretim ekonomisini teşvik etmesi ve yatırım yapması yerine rant yolu ile gelir sağlaması, yani paradan para kazanarak varlığını sürdürmesi milli gelir dağılımını bozmakta, enflasyona ve işsizliğe neden olmaktadır. Sanayi casusluğu, spekülasyon, tefecilik, rüşvet yolu ile kazanç sağlamak etik değerlerden uzak davranışlardır. 339
b. İşletmelerin Ahlak Düzeyi
İşletmelerin farklı ahlak seviyeleri bulunmaktadır. Hiyerarşinin en düşük düzeyi birinci düzeydir. Bu düzey temel olarak ahlak dışı düzey olarak adlandırılır. Bu tür organizasyonlarda işletme sahibi ve yöneticiler tek önemli pay sahipleridir.
338 Hulusi DEMİR, Neşe SONGÜR, “Sosyal Sorumluluk ve İş Ahlakı” Balıkesir Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, 1999, s.164-166.
339
Egemen olan düşünce karları maksimize etmektir. İkinci düzey organizasyonlar, yasaların uygulanmasına izin veren, ahlak dışı organizasyonlara göre bir kademe daha fazla etik olan organizasyonlardır. Ancak, bu düzeydeki işletmelerde sadece yasal yükümlülükler tanınır. Piramidin bir üst basamağını üçüncü düzey organizasyonlar oluşturur. Bu organizasyonların özelliği, etik ilginin gelişmeye başlaması nedeniyle, işletmenin dış çevreye tepki vermesidir. Bu düzeydeki işletmeler için çok sayıda toplulukla iyi ilişkiler kurulması önemli olduğundan, belirli sosyal sorumluluklar kabul edilir. Dördüncü düzey, işletmede etiği uygulamak için “etik kodları” ve “etik komiteleri” gibi düzenlemelerin başlaması nedeniyle etikselliğin doğması olarak adlandırılır. Etik ile ilgili sorunlarda çalışanları etik yönde eylemlerde bulunmaya teşvik edecek belirli eylem dokümanlarının işletmede oluşturulması etik bir işletmenin ortaya çıkmasının işaretleri olmaktadır. En yüksek düzey olan beşinci düzeyde yer alan organizasyonlar, etik sorunlar için kabul edilen ilkelere ve anlaşılır değer sistemlerine sahiptirler. Ancak, bu düzeye gelen ve etik ilkelere sahip organizasyonların sayısı çok fazla değildir340
Yapılan açıklamalar dikkate alınarak işletmelerin sorumluluk düzeyleri tablo 1’de gösterilmektedir.
Tablo 1: İşletmelerin Ahlak ve Sorumluluk Düzeyleri
AHLAK DÜZEYLERİ SORUMLULUK DÜZEYLERİ
Yasa ve ahlak dışı alan 1. düzey
Yasal alan 2. düzey
Etik (İşletme Etiği) ile İlgilenme 3. düzey
Etik kod ve müesseseleri oluşturma (benimseme) 4. düzey Etik değerler sisteminin yerleşmesi (içselleştirme) 5. düzey
Birinci düzeydeki sorumluluk aslında sorumsuzluk alanı olup, sosyal sorumluluk kavramının dışında kalmaktadır. Uygun bir ad kullanmak gerekirse, bu alan sosyal sorumsuzluk alanıdır. İkinci düzeydeki sorumluluk, yasal ve ahlaki alanı kapsamakta olup, işletmelerin uymakla zorunlu oldukları normları içerir. O nedenle, olması gereken (olağan, yasal) sorumluluk düzeyidir. Üçüncü düzey sorumluluk, işletmelerin ek sorumluluk üstlenmeye başladıkları aşamadır. Sosyal sorumluluk bu
düzeyden itibaren başlar. Dördüncü ve beşinci sorumluluk düzeyleri, sosyal sorumluluğun doğuşundan sonraki benimsenme ve kökleşme aşamaları olarak değerlendirilebilir.