Erteleme kurumunun diğer bir şekli olan duruşmanın ertelenmesi, savcılık tarafından açılmış bulunan kamu davasının, belli şartların varlığı halinde, duruşma yapılmadan mahkemece belirlenen deneme süresinin sonuna bırakılması ve bu sürenin, yine mahkemece belirlenen şartlara uyularak ve iyi hal içerisinde geçirilmesi halinde, açılan kamu davasının
105 Önder, s.102-103.
36
duruşmasının yapılmaması ve ceza kovuşturmasının da tamamen ortadan kaldırılmasıdır107.
Kamu davasının ertelenmesi, duruşmanın ertelenmesi ve hükmün ertelenmesinde ortak nokta, gelecekte verilmesi muhtemel bir mahkumiyet kararından önce, faile bir deneme süresi verilmesi ve yükümlülükler getirilmiş olmasıdır. Böylece küçüklerin ve hafif suç işleyen yetişkinlerin damgalanması önlenmiş olmaktadır.
Duruşmanın ertelenmesi kurumu karşılaştırmalı hukukta iki şekilde uygulanmaktadır. Macaristan ve Amerika’nın Maine Eyaletinde küçük suçlular için uygulanmaktadır. Federal Almanya, Norveç, Polonya ve Amerika’nın Colorado eyaletlerinde ise yetişkinler hakkında uygulanmaktadır108.
Birinci olarak 1913 tarihli Macaristan Genç Mahkemeleri Yasası hükmün ertelenmesi kurumu ile birlikte duruşmanın ertelenmesi kurumuna da yer vermiştir. Duruşma yapılması halinde küçüğün ruhi ve ahlaki durumunda telafisi güç zararlar söz konusu olacağı konusunda hakim kanaat sahibi olursa, ertelemeye karar verir. Mahkeme deneme süresini de belirler. Bu kararın verilmesinde savcılığın etkisi yoktur. Maine hukukunda ise 16 yaşından küçükler için duruşmanın 1 aylık süreyle ertelenebileceği hükmü getirilmiştir. Bu süre içinde küçük denetim altına konulabilir109.
İkinci olarak yetişkinler hakkında duruşmanın ertelenmesini kabul eden Federal Alman Ceza Muhakemeleri Usulü Yasasında 153a//2. maddesinde, mahkemenin, savcı ve sanığın muvafakatını aldıktan sonra, yine kamu davasının açılmasının ertelenmesinde olduğu gibi, öngörülecek olan deneme süresinde, bazı yükümlülüklerin yerine getirilmesi şartına bağlı olarak duruşmanın ertelenmesine karar verebileceği düzenlenmiştir110.
Norveç Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun 86. maddesinde ise, Macaristan’dan farklı olarak, duruşmanın ertelenmesine karar vermek yetkisi,
107 Önder, s.105, Artuk, Mehmet Emin-Tan, Umran Sölez, “Yetişkinler ve Özellikle Küçüklerle
İlgili Duruşmanın Ertelenmesi”, Argumentum, C.:2, S.:21, Nisan 1992, s.317.
108 Artuk-Gökçen-Yenidünya, s.281.
109 Önder, 106-107, Artuk-Tan, Argumentum, s.318. 110 Özbek, s.290, Artuk-Tan, Argumentum, s.318.
37
mahkeme yerine savcılığa verilmiştir. Savcı, sanığın onayını aldıktan sonra, son kararın hükmedilmesinden önce veya jürili sistemlerde suçluluğun saptanmasından önce davayı koşullu olarak geri alabilir. Mahkeme bu karara uymak zorundadır. Sanığın deneme süresinde kendisine yüklenen yükümlüklere uyması halinde ise yargılama kendiliğinden ortadan kalkar111. Duruşmanın ertelenmesi kurumunun değerlendirilmesi bakımından koşullu olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesi kurumu ile ilgili olarak söylenen tüm lehe ve aleyhe fikirler duruşmanın ertelenmesi için de geçerlidir. Kurumun uygulanmasına taraf olanlar, duruşmanın ertelenmesi ile kişinin sabıkalı olarak damgalanmaktan kurtulacağı, ailesi ve yakınlarının da sanık ile birlikte eziyet çekmesinin engelleneceği, devletin az önemli işler için masraf yapmaktan kurtulmuş olacağı ve kısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezaların doğurduğu sakıncaların engellenmiş olacağını ileri sürmüşlerdir.
Duruşmanın ertelenmesi kurumuna karşı olanlar ise, kamu davasının açılmasının ertelenmesi kurumunun olduğu hukuk sistemlerinde, duruşmanın ertelenmesi kurumuna gerek olmadığı kanaatindedirler. Çünkü uygulama alanı az olacaktır demektedirler. Ancak bu fikre karşı, savcının gözünden kaçmış olan bazı hususların hakim tarafından görülebileceği ve yasanın savcıya tanıdığı erteleme yetkisinin hakime de tanınması gerektiği söylenebilir112.
Ayrıca kuruma getirilen eleştirilerden biri de, kurumun cezada bulunması gereken kefaret esasını zedeleyeceğidir. Ancak, küçükler için cezanın kefaret amacından söz etmek pek uygun değildir. Çünkü küçük suçluların işlediği suçlarda, yargılamadaki amaç, küçüğün kişiliğine en uygun yaptırımın seçilmesi ile veya gerekiyorsa hiç yaptırım uygulamadan, küçüğün topluma kazandırılmasıdır. Bu nedenle duruşmanın ertelenmesi, küçüğün kişiliğinin tanınmasına ve en uygun yaptırımın seçilmesine yardımcı olan bir vasıtadır113.
111 Önder, s.106, Artuk-Tan, Argumentum, s.318. 112 Önder, s.108.
38
Yukarıda belirtilen örnek ülke hukuklarında görüldüğü gibi duruşmanın ertelenmesine karar veren mercii bakımından farklı uygulamalar görülmektedir. Bir sistemde duruşmanın ertelenmesine savcılık karar verirken (Norveç), Diğer bir sistemde ise, duruşmanın ertelenmesine mahkeme karar verir (Macaristan, Polonya). Kamu davsının açılmasından sonra, yargılama faaliyetinde duruşmanın ertelenmesine hakimin karar vermesi hukuk sistemimiz açısından daha uygun görülmektedir.
Yine karşılaştırmalı hukukta duruşmanın ertelenmesi kurumu için öngörülen deneme süreleri farklılık göstermektedir.Bu sürenin 1 yıl olarak kabul edildiği ülkelerden Macaristan’da bu süre bir defa uzatılabilirken, sürenin 1 ay olarak kabul edildiği Maine’de biden çok defa uzatılabilmektedir. Polonya’da ise süre 1 yıldan 2 yıla kadardır. Duruşmanın yapılıp yapılmayacağı konusunun uzun süre boşlukta bırakılmaması için bu sürenin 1ay-1 yıl örneğindeki gibi kısa tutulması gerekir114.
Kamu davası açıldıktan sonra, sanığa, mağdur olan tarafın mağduriyetinin giderilmesi şartı ile belli bir süre verilerek bu süre sonunda olumlu davranışı halinde hakkında açılan kamu davasının duruşmasının ertelenmesi imkanı verilebilir115. TCK. 434. maddesinde, “Kaçırılan veya alıkonulan kız veya kadın ile maznun veya mahkumlardan biri arasında evlenme vukuunda koca hakkında hukuku amme davası ve hüküm verilmiş ise cezanın çektirilmesi tecil olunur “ şeklinde düzenleme getirilerek tecilden bahsedilmiş ise de söz konusu düzenleme ile konumuzun esasını teşkil eden erteleme birbirinden farklı kurumlardır. Çünkü bu düzenlemeden beklenen menfaat suçtan meydana gelen zararın tazminidir. Ancak duruşmanın şarta bağlı olarak ertelenmesinde, ilk planda failin bir daha suç işlemeyeceği yönünde kanaat oluşması aranmaktadır. Suçtan doğan zararın ödettirilmesi ise ancak bir şart olabilir ve kurumun esasını oluşturmaz116.
Deneme süresinin sanık tarafından iyi halle geçirilmesi, sanığın bir daha suç işlemeyeceği yönünde mahkemede kanaat sağlayan en kesin yoldur. Duruşma açılmasından sarfınazar edilir.
114 Artuk-Gökçen-Yenidünya, s.284-285. 115 Özbek, s.290.
39
Türk ceza hukukunda da yer alması gereken duruşmanın ertelenmesi kurumu, Norveç hukukunda olduğu gibi, sanığın kabulüne bağlı olmalıdır. Suçsuzluğuna inanan sanığa, erteleme kararını kabul etmeyerek, elde etmek istediği beraat kararını alabilme imkanı tanınmalıdır. Duruşmanın ertelenmesi kararı, mahkemede sanık dinlendikten, sorgusu yapıldıktan ve sanığın onayı alındıktan sonra verilmelidir. Sanığın ileride suç işlemeyeceği kanaatinin mahkemede oluşmuş olması yeterli olmalıdır. Ayrıca erteleme işlenen fiilin ağırlığına da bağlı tutulmamalıdır. Mahkemece belirlenecek olan deneme süresi de davanın uzun zaman sürüncemede kalmasına yol açacak kadar uzun olmamalıdır117.