Dopingle mücadelede hukuki yaklafl›mlar›n bir sentezi yap›ld›¤›nda, bu alanda bir harmonizasyonun flu ana fikirleri takip etmek istedi¤ini söyleyebiliriz: Kovufltur-ma (disiplin) takip usul ve cezalar›n› bir müfltere¤e getirmek; kontrollerin ve özel-likle önceden bildirimsiz yap›lanlar›n say›s›n› artt›rmak; genç sporcular›n kontrolle-rini artt›rmak. Ancak hemen belirtmeliyiz ki, yukar›da belirtti¤imiz harmonizasyon gerekli gibi gözükse de, bunun doping ile mücadelede etkinli¤i artt›raca¤›na dair elde kesin bulgular bulunmamaktad›r.
Hukuki düzenlemelerin etkisini de¤erlendirebilmek için, öncelikle kullan›c›lar›
hakk›nda aç›k bilgi ve verilere ihtiyaç duyulmaktad›r. Doping maddesi kullan›c›lar›
ö¤retide flöyle bir tasnife tabi tutulurlar:
• Bilmeyenler: Kullan›m›na izin verilmifl olup olmad›¤›n› bilmeden madde kullanan-lar;
• Zorunlu olanlar: Antrenörleri veya tak›m arkadafllar› taraf›ndan kullanmaya yön-lendirilenler, zorlananlar;
• ‹stemeyenler: Mevcut kurallar› hiçe sayanlar ve özellikle bulgusu zor maddelere yönelenler.
Dopingle mücadelede tedbir önerileri aras›nda iki uç yaklafl›m› belirtmekte ya-rar görüyoruz: Bunlardan; birincisi, en tehlikeli maddeleri ve özellikle anabolizan steroidleri uyuflturucular s›n›f›na dahil etmek; ikincisi ise, özelikle gençlerin ilgisini çekmemek için dopingden hiç bahsetmemek (deve kuflu politikas›)!
Devletlerin dopingle mücadelede ne gibi yükümlülüklerinin bulundu¤unu ince-ledi¤imizde, bu hususun genelde flu flekilde tasnif edildi¤ini görmekteyiz:
• E¤itici ve cayd›r›c› yöntemlerle talebi azaltmak;
• Maddelere ulafl›m› güçlefltirerek arz›n› s›n›rlamak;
• T›bbi kontrol yöntemleriyle sa¤l›k rizikolar›n› düflürmek.
Dopingle mücadelede baz› eylemler kamu yönetimlerinin müdahelesini gerek-tirirken, di¤er baz›lar› spor teflkilatlar›n›n yetki alanlar›na girer; bu da kamu ile öze-lin iflbirli¤i yapmas›n› kaç›n›lmaz k›lmaktad›r.
Bilindi¤i gibi doping ile mücadelenin temelinde, bir yar›flman›n bütün kat›l›mc›-lar› aras›nda adaleti korumak ve sa¤l›kkat›l›mc›-lar›n› gözetmek amac› yatmaktad›r. Bu ne-denle de IOC’nin "Medikal Kod"’u hem spor eti¤ine hem de t›bbi eti¤e at›fta bu-lunmaktad›r. Uzun süre doping sadece bir sahtekarl›k eylemi olarak alg›lanm›flken, devletlerin doping ile mücadelede devreye girmeleri sonras›nda sa¤l›¤›n korunma-s› öne ç›km›flt›r.
Konuya bu aç›dan bak›ld›¤›nda devletlerin müdahelesi ancak anayasal düzen içerisinde düflünülebilir. Bu nedenle, sa¤l›¤›n korunmas› anayasal bir yaklafl›m içe-risinde bulunurken, sportif de¤erlerin korunmas› gibi soyut bir kavram ayn› durum-da bulunmamaktad›r. Durum böyle olunca, spordurum-da hilekârl›k say›lacak bir doping eylemi sadece sportif de¤erlerin ihlali olarak alg›lanmakta ve devletin do¤rudan müdahelesini hakl› göstermemektedir. Oysa devletin vatandafllar›n›n, ve bu me-yanda sporcular›n›n sa¤l›¤›n› koruma sorumlulu¤u anayasal bir mükellefiyet
niteli-¤indedir. Bu durumda devletin dopinge müdahelesi sadece sa¤l›¤› koruma gerek-çesine dayand›r›labilir ve bunu yapabilmesi için de bir hukuk metnine, yasaya ihti-yac› vard›r(7).
Devletlerin dopingle mücadelede yapmalar› gereken yasal düzenlemelere de¤i-nirken, kaç›n›lmaz olarak, bunlara esin kayna¤› olan ve tarihsel önceli¤i bulunan uluslararas› düzenlemeleri vurgulamam›z gerekir. Tarihsel geliflim ve doping tan›m-lar›n› verirken bahsetti¤imiz Avrupa Konseyi düzenlemeleri, bunun ana kayna¤›n›
oluflturmufltur. Avrupa Konseyi’nin (1967) spor hakk›nda kabul etmifl oldu¤u ilk
düzenleme doping hakk›nda olmufltur. Ayn› y›l IOC doping kontrolu hakk›nda ilk düzenlemelerini kabul ederek 1968 Olimpiyatlar›nda uygulamaya geçirmifltir. Bu düzenlemeler, o tarihte mevcudiyeti dahi bilinmeyen (kan dopingi gibi) bir tak›m doping yöntemlerini dahi ileride kucaklayacak flekilde soyut ve genifl tutulmufltur.
Bu dönemlerde bir tak›m ülkeler dopinge karfl› ilk yasal düzenlemelerini kabul et-mifllerdir; bunlardan Belçika ve Fransa 1965’de, Türkiye 1971’de (yabanc› kaynak-lar her ne kadar Türkiye’nin dopingle mücadelede bir kanunu oldu¤unu yazarkaynak-lar- yazarlar-sa da söz konusu hukuk belgesinin 17.5.1971 tarih ve 13839 yazarlar-say›l› Resmi Gaze-te’de yay›nlanan "Sportif Dopinglerle Mücadele Yönetmeli¤i" oldu¤unu belirtmek isteriz), ‹talya ve Yunanistan 1975’de, Portekiz 1979’da, ‹spanya 1980’de, çeflitli tarihlerde de Polonya, Rusya, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Gürcistan, Litvanya, San Marino, Slovenya, Ukrayna, Bulgaristan, Makeonya, Romanya hukuki düzenleme ve tedbirlerini yürürlü¤e koyan ülkelere örnek olarak belirtilebilir. Avrupa d›fl›ndan da örnek vermemiz gerekirse 1969’da Uruguay ve 1970’de Kolombiya’y› zikrede-biliriz. Fransa 1965 tarihli Kanun’unu 2000 y›l›nda, ‹sviçre ise 1972 tarihli Ka-nun’unu 2002 y›l›nda yeni düzenlemelerle de¤ifltirmifllerdir(8).
Uluslararas› federasyonlardan birço¤u düzenlemelerini, Olimpiyatlara kat›l›mla-r› s›ras›nda uymak mecburiyetinde olduklakat›l›mla-r› IOC kurallakat›l›mla-r›na uyumlu hale getirirler.
Ancak hemen bütün doping ile ilgili kitaplarda doping ile mücadelenin hukuki te-mellerinin oluflturulmas›nda Avrupa Konseyi’nin öncelikli rolü vurgulanm›flt›r.
Belirtilmesi gereken önemli bir husus, bütün düzenlemelerde devletlerin yetki-leri ile spor teflkilatlar›n›n yetkiyetki-leri aras›nda ay›r›m yap›lm›fl ve birbiryetki-lerinin yetki alanlar›na tecavüz etmemelerine özen gösterilirken; e¤itim programlar›n›n ortaya konmas› ve uygulanmalar›nda, kontrol laboratuvarlar›n›n kurulmas›nda iflbirli¤i içe-risinde bulunmalar› gereklili¤i de aç›k bir flekilde vurgulanm›flt›r.
Bu ilk geliflmeler sonras›nda doping ile mücadele uzmanlar› ve özelikle kontrol laboratuvarlar› yöneticileri 1981’de Avrupa Konseyi Sporu Gelifltirme Direktörler Komitesi’nden (CDDS) bir "Sporda Dopingle Mücadele Sözleflmesi" haz›rlamas›n›
talep etmifllerdir. "Sporda Doping ile Mücadele Avrupa fiart›" bu talep sonras›nda do¤mufltur. 1984’de Uluslararas› Spor Federasyonlar› Birli¤i, IOC bu fiart’› destek-leyen kararlar al›rlar ve Avrupa Ulusal Olimpiyat Komiteleri Birli¤i de 1985 y›l›nda benzer bir karar al›r.
Dopingle Mücadele fiart› k›sa ad›yla an›lan bu uluslararas› hukuk belgesi Avru-pa Birli¤i Komisyonu, Dünya Sa¤l›k Teflkilat›, UNESCO gibi kurulufllar›n da konuya ait referans metni olmufltur. Devletlerin ço¤u da ulusal düzenlemelerini bu fiart’a uyum içerisinde gerçeklefltirmifllerdir. fiart›n kabulünden k›sa bir süre sonra, 1986 y›l›nda Spor Bakanlar› toplant›s›nda fiart’a kat›lan ülkeler çerçevesinin geniflletilme-si ve Avrupa d›fl› ülkelerin de kat›l›m›n› sa¤lamaya yönelik bir karar al›nm›flt›r. Bu
karar ›fl›¤›nda ilk Avrupa d›fl› kat›l›m ayn› y›l Kanada’dan ve sonraki y›llarda Avust-ralya, Güney Afrika, son olarak da 2002’de Tunus’tan gelmifltir. A.B.D. fiart’›n ha-z›rl›klar›nda aktif rol oynam›fl olmas›na ra¤men Devlet olarak ne imzalam›fl ne de onaylam›flt›r. Bu s›ralarda, sosyalist devletler spor teflkilatlar› yöneticileri, 1988’de Budapeflte’de yapt›klar› bir toplant›da IOC’den uluslararas› düzeyde doping kont-rollerinin yap›lmas› ça¤r›s›nda bulunurlar.
Avrupa ülkelerinin doping ile mücadelede devlet müdahelesi konusunda biri müdaheleci, di¤eri liberal olmak üzere iki e¤ilimde oldu¤unu söyleyebiliriz. Bunlar-dan devlet kontrolü alt›nda müdaheleci düzenlemede bulunan devletler Belçika,
‹spanya, Fransa, Yunanistan, Portekiz’dir; iki e¤ilim aras›nda bir ara yol uygulayan devletlere örnek olarak ‹sveç, ‹talya gösterilebilir. Devletin müdaheleci olmad›¤› ve doping ile mücadeleyi spor teflkilatlar›n›n yetki ve sorumlulu¤una b›rakm›fl devlet-lere örnek olarak da Almanya, Avusturya, Lüksemburg, ‹rlanda, Danimarka, Fin-landiya, Hollanda, ‹ngiltere gösterilmektedir. Bu son kategori devletlerde doping ile mücadele sivil toplum örgütü niteli¤inde bulunan spor teflkilatlar›nca ve çokluk-la Ulusal Olimpiyat Komitesi taraf›ndan yürütülmektedir.
Avrupa Konseyi bünyesinde ç›kart›lan ilk fiart’tan sonra da çal›flmalar sürdürül-müfl ve 1989 y›l›nda "Dopingle Mücadele Sözleflmesi" Devletlerin imzas›na aç›lm›fl-t›r. Bu sözleflmeyi Türkiye, ç›kt›¤› 16.11.1989 tarihinde hemen imzalam›fl ve 22.11.1993 tarihinde TBMM’de onaylayarak 01.01.1994 tarihinde bir iç hukuk belgesi olarak yürürlü¤e koymufltur.
Doping ile mücadelede birçok baflka çok tarafl› ve ikili uluslararas› sözleflmenin de bulundu¤unu belirtmeliyiz. Bunlar aras›nda: Uluslararas› Dopingle Mücadele Sözleflmesi’ni (IADA), Balkan Ülkeleri Dopingle Mücadele Konvansiyonu’nu, Çin Olimpiyat Komitesi ile Avustralya Spor ‹laçlar› Ajans› (ASDA) aras›ndaki ‹flbirli¤i An-laflmas›n›, Avustralya ile Yeni Zellanda Hükümetleri aras›ndaki ‹kili ‹flbirli¤i Anlafl-mas›n›, Avustralya Spor ‹laçlar› Ajans› (ASDA) – Amerika Birleflik Devletleri Olimpi-yat Komitesi (USOC) – Kanada Sporda Etik Merkezi (CCES) aras›ndaki üçlü anlafl-may›, Dopingle Mücadele Kuzey Ülkeleri Konvansiyonu’nu örnek verebiliriz.
Avrupa Konseyi’nce oluflturulan "Dopingle Mücadele Sözleflmesi", özelikle do-ping maddelerinin dolafl›m›n› azalt›c› tedbirlerin ahenklefltirilmesini öngören ted-birler içermekte; dopingle mücadele kontrollerini güçlendirecek, bulgulama tek-niklerini ve e¤itim programlar›n› gelifltirecek, kullan›c› ve di¤er sorumlulara uygu-lanacak cezalar›n etkinli¤ini artt›racak tedbir hükümleri içermektedir. Bu sözleflme-nin bir özelli¤i de Avrupa Konseyi bünyesinde "‹zleme Grubu" ad›n› tafl›yan bir or-gana sahip olmas›d›r. Siyasi nitelikte olan bu organ, sözleflmeye taraf olan bütün devlet temsilcilerini ve Ulusal Olimpiyat Komiteleri temsilcilerini bir araya getirmek-te, sözleflmeyi devaml› gözden geçirmekgetirmek-te, uygulamalar›n› gözetmekgetirmek-te, yasakl›
maddeler listelerini kabul etmekte ve sair gerekli kararlar› almaktad›r.
Avrupa Birli¤i Komisyonu, dopingle mücadele alan›nda zorlay›c› yasal metinler kabul etmeye yetkisi bulunmad›¤› görüflündedir; bununla beraber, 3 Aral›k 1990’da dopingle mücadelede topluluk politikas› ve 8 fiubat 1992’de sporda do-pinge karfl› bir davran›fllar Kod’unu kabul etmifltir. Bu Kod, çevreyi e¤itmek, sa¤l›k personelinin sorumluluklar›n› belirlemek, laboratuvarlar› standardize etme ve ka-mu oyunu bilgilendirmek hususlar›n› içeren on madde tespit etmifltir. Ayr›ca Avru-pa Parlamentosu da sporda doping konusunda 27 Nisan 1994’te bir rapor haz›r-lam›fl ve 6 May›s 1994 ile 17 Aral›k 1998 tarihlerinde kararlar alm›flt›r. 1994 y›l›
karar› ile Avrupa Birli¤i Komisyonu ve Konseyi, birli¤in doping konusunda mücade-le sorumlulu¤u bulundu¤unu ve bu sorumlulu¤u nas›l bir politika imücade-le yerine getire-ce¤ini belirlemektedir. 1998 karar› ile ise birlik, üyesi devletlerin dopingle mücade-le politikalar›n› nas›l ahenkmücade-lefltirecekmücade-lerini düzenmücade-leyen tavsiyemücade-lerde bulunmaktad›r.
Avrupa Birli¤i ve Avrupa Konseyi birlikte gelifltirdikleri bir çal›flman›n sonucun-da EUROPACK adl› bir e¤itim program› oluflturmufllar; bir de "Temiz Spor Klavuzu"
adl› belge ç›kartm›fllard›r.
UNESCO yak›n zamana kadar Avrupa Konseyi’nin Sözleflme ve di¤er çal›flmala-r›n› kendisi için de yeterli görürken, bu sözleflmenin dünyan›n bütün ülkelerine aç›k olmas›na ra¤men bir türlü Avrupa d›fl› üyeliklerini istenilen say›da artt›ramad›¤› gö-rüldü¤ünden, yeni bir Evrensel Dopingle Mücadele Sözleflmesi yarat›lmas›nda son zamanlarda öncülük etmeye bafllam›flt›r. Ancak bundan önce de sporda etik pren-sipler ve e¤itimsel de¤erlerini içeren "Beden E¤itimi ve Spor Uluslararas› fiart›"
(1978) ile UNESCO Spor ve Beden E¤itimi Bakanlar Konferans›n›n 1988 Moskova toplant›s›nda ald›klar› "5 say›l› Tavsiye Karar›"’n› belirtmemiz gerekir.