Yukar›da anlat›lan doping maddeleri ve kullan›mlar› bir yandan devam eder-ken, di¤er yandan dopingle mücadele de bu geliflmelerin takipçisi olarak biraz ge-riden gelmekle birlikte her geçen gün biraz daha güç kazanm›flt›r. Doping kullan›-m› ile bir yandan adil olmayan yar›fllar›n yap›lmas›, öte yandan da gözlenen ölüm-ler ve di¤er sa¤l›k sorunlar›, sporla u¤raflanlar› rahats›z etmifl ve konunun önemi-ni artt›rm›flt›r. 1920’lerin bafl›ndan itibaren, bir flekilde doping kullan›m›n›n önüne geçilmesi gere¤i sporu sa¤l›k ve ahlakla birlikte düflünen spor adamlar› aras›nda yayg›n kabul gören bir görüfl halini alm›flt›r. Dopingi ilk olarak yasaklayan kurulufl 1928’de Uluslararas› Amatör Atletizm Federasyonu’dur (IAAF; International Amateur Athletics Federations/International Association of Athletics Federations).
Bu yasak o y›llarda önemli sorun olan uyar›c›lar için öngörülmüfltür. IAAF ve O’nun ard›ndan pek çok Uluslararas› Federasyon dopingi yasaklamakla birlikte bu yasak-lar madde kontrolü yap›lamad›¤› için uzun süre etkisiz kalm›flyasak-lard›r. 1966’da Ulus-lararas› Bisiklet Federasyonu (UCI; Union Cycliste Internationale) ve UlusUlus-lararas›
Futbol Federasyonu (FIFA; Federation Internationale de Football Association)
ken-di dünya flampiyonalar›nda doping kontrolü uygulayan ilk Uluslararas› Federasyon-lar’d›r. 1967’de Uluslararas› Olimpiyat Komitesi (IOC) üyelerinden Prens Alexand-re De MERODE baflkanl›¤›nda kendi t›bbi komisyonunu kurarak ilk yasakl› madde-ler listesini oluflturmufltur. Bu listede uyar›c›lar ve narkotik maddemadde-ler yasaklanm›fl-t›r. Ayn› y›l içinde ismi yukar›da da an›lan Tom SIMPSON’›n ölümü, doping karfl›t›
çal›flmalar› h›zland›rarak 1968 Meksiko yaz ve Grönob›l K›fl Olimpiyatlar›’nda ilk testlerin yap›lmas›na önayak olmufltur*.
Dopingle mücadele söz konusu oldu¤undan beri mücadele gücünün temel be-lirleyicisi tetkik imkanlar› olmufltur. Belirli bir maddenin tespit edilebilir olmas›ndan sonra doping yapmak isteyen sporcular benzer etkili farkl› maddelere yönlenmek-tedirler. ‹lk kontroller pek hassas olmayan ince tabaka kromatografisi kullan›larak yap›lm›fl olup bu kontroller yeterli düzeyde etkili olamam›flt›r(10). Dopingle mücade-lenin hemen her safhas›nda doping karfl›t› çabalar doping uygulay›c›lar›n› hep ge-riden takip etmifltir. Bu mücadele içinde kendisi de eski sporcu olan sayg›n bilim insan› Manfred DONIKE’nin ayr› bir yeri vard›r. ‹lk uluslararas› doping kontrol mer-kezi olan Köln laboratuar›n›n uzun süre baflkan› olan DONIKE bu merkeze 1979-1995 y›llar› aras›nda 1979-1995 y›l›nda 62 yafl›nda vefat edene kadar baflkanl›k etmifl ve doping karfl›t› mücadelede önemli katk›lar› olmufltur. IOC anti-doping komisyonu genel sekreterli¤i görevini de bir süre yürütmüfl olan DONIKE’nin ad›na her y›l Do-ping Analizi Köln Çal›flmalar› kapsam›nda bilimsel toplant›lar düzenlenmekte, ayr›-ca doping kontrolünde bilimsel mükemmeliyet "sciencific excellence in doping control" ödülü verilmektedir**. 1972 Münih Olimpiyat oyunlar›n›n doping kontrol flefi olan DONIKE ve ekibinin Münih Olimpiyatlar›nda ince tabaka kromatografisi yerine daha geliflmifl yöntemler olan gaz kromotografisi ve mass-spektrofotomet-resini ilk kez kullanmas›yla ibre doping karfl›tlar› lehine bir nebze de¤iflmifltir. 1972 Münih Olimpiyat oyunlar›nda yaklafl›k olarak 2000 sporcu test edilmifl, bunlardan 7 sporcuda doping tespit edilmifltir(10).
Tablo 1: 1972 Münih Olimpiyat oyunlar›ndaki pozitif doping testleri12
Etken madde Madde grubu Spor branfl›
1 Amfetamin Uyar›c› Halter
2 Amfetamin Uyar›c› Judo
3 Koramin Uyar›c› Bisiklet
4 Koramin Uyar›c› Bisiklet
5 Efedrin Uyar›c› Basketbol
6 Efedrin Uyar›c› Yüzme
7 Efedrin Uyar›c› Halter
* Yaz ve k›fl olimpiyatlar› ayr› y›llarda yap›lmaya 1992 y›l›ndan sonra bafllanm›flt›r(11).
** Doping Analizi Köln Çal›flmalar›n›n 21. y›ll›k toplant›s› 2003 y›l›nda düzenlenmifltir.
Uluslararas› federasyonlar›n pek ço¤u 1970’lerde kendi testlerini yapmaya bafl-lam›fllard›r. O y›llarda, henüz uyar›c› ilaçlarla savafl›l›rken, anabolik steroidler kont-rolsüz ve artan bir flekilde kullan›ma girmifltir. Bu durum bilinmekle birlikte test me-todunun gelifltirildi¤i 1974 y›l›na kadar elden bir fley gelmemifl, ancak bu tarihten sonra Uluslararas› Olimpiyat Komitesi bu maddeleri yasak ilaçlar listesine dahil et-mifltir(5). Anabolik steroidlere yönelik ilk testler 1976’da Montreal Olimpiyat oyun-lar›nda yap›lm›flt›r. Bu oyunlar s›ras›nda yap›lan toplam 275 kontrolden 8’inde ana-bolizan kullan›m› ortaya ç›kar›lm›flt›r.
Bat›l› ülkelerin boykot ederek kat›lmad›klar› 1980 Moskova Olimpiyat oyunla-r›nda dikkat çeken en önemli madde testosteron olmufltur. Moskova’da al›nan ör-neklerin St Petersburg Laboratuvar› ve Köln Laboratuvar›’n›n oyunlardan sonra yapt›klar› ortak çal›flmada incelenmesi ile erkeklerden al›nan örneklerin % 2,1’in-de bayan sporculardan al›nan örneklerin ise % 7,1’in2,1’in-de yüksek testosteron yo¤un-luklar› tespit edilmifltir. En yüksek de¤erler yüzücüler ve atletlerde bulunmufltur.
Bu durumun yegane aç›klamas› endojen bir madde olan testosteronun vücuda d›-flardan verilmesidir. Bu çal›flmaya kadar yaln›zca sentetik anabolizanlar yasak mad-deler listesinde yer al›rken Köln laboratuar›n›n flefi DONIKE ve arkadafllar›n›n gelifl-tirdi¤i bir metodla (T/E; testosteron/epitestosteron oran›) idrarda d›flar›dan verilen testosteronun tespit edilmesi mümkün olmufl ve 1984 Los Angeles Olimpiyat oyunlar› öncesinde listeye dahil edilerek burada testler yap›lm›flt›r(10,13). Bu karar› et-kileyen bir baflka çal›flma 1983 y›l›nda Karakas’da (Venezüella) yap›lan Panameri-kan oyunlar›nda geçici olarak kurulan bir laboratuar ile T/E oran›n›n da
incelendi-¤i doping kontrolleri olmufltur. Bu oyunlarda toplam 13 pozitif sonuç dikkat çek-mifl, ve belki de pozitif sonuçlardan daha dikkat çekici bir durum ilk pozitif sonuç-lar›n aç›klanmas›yla birlikte özellikle halterci ve atletlerden oluflan önemli say›da ABD’li sporcunun yar›flmalar› terk etmesi olmufltur(10).
1984’de listeye eklenen kafein 2004 y›l›nda listeden ç›kar›lm›flt›r. Diüretikler ve ß-blokerler 1988’de yasak listesine eklenmifltir. Diüretiklerin özellikle siklet sporla-r›nda h›zl› s›v› kayb› sebebiyle sporcu sa¤l›¤›n› tehdit etmenin yan› s›ra idrardaki su miktar›n› artt›rmalar› sebebiyle yasaklanana kadar önemli miktarda doping vak’as›-n›n yakalanmas›n› engelledi¤ine inan›lmaktad›r. Büyüme hormonu ve eritropoetin (EPO) gibi peptid hormonlar›n kullan›m› 1989’da yasaklanm›flt›r.
Daha önce de belirtildi¤i gibi 1988 Seul Olimpiyatlar›’nda 100 metrede Olimpi-yat ve Dünya rekoru k›ran Ben JOHNSON’›n doping yapm›fl olmas› önemli bir skan-dal yaratm›fl, dopingle mücadeleye önemli h›z kazand›rm›flt›r. Baflta Kanada olmak üzere bat›l› ülkelerde doping karfl›t› hareket güçlenmifl, bu olay›n Kanada’da ulu-sal bir prestij meselesi kabul edilerek Kanada Sporda Etik Merkezi (CCES; Canadi-an Center for Ethics in Sport) baflta olmak üzere resmi ve sivil inisiyatiflerin çal›fl-malar›na yol açm›flt›r.
Özellikle 1990’lardan beri atletizm ve halter gibi baz› branfllarda rekorlar›n s›k-ça k›r›lmamas› ve derecelerin ilerlemeyerek baz› branfl, s›klet ve mesafelerde geri-lemeleri, kimi otoritelerce s›k› doping kontrolleri ile iliflkilendirilmektedir. Son yaz olimpiyatlar› olan 2000 y›l›ndaki Sidney Olimpiyat oyunlar›nda toplam 2846 test yap›lm›fl olup bu olimpiyatlar WADA’n›n gözlemcilik ve denetim yapt›¤› ilk olimpi-yat oyunlar›d›r. Yine ilk kez Sidney Olimpiolimpi-yat oyunlar› öncesinde karfl›laflma d›fl›
kontroller yap›lm›flt›r(14).
Son 5 yaz olimpiyatlar› içinde en fazla doping olay› Los Angeles-84’de görül-müfltür (12 pozitif sonuç). Seul-88’de 10, Barselona-92’de 5, Atlanta-96’da 2, Sid-ney 2000’de 7 doping olay›na rastlanm›flt›r. (Bkz. Tablo 2)
Tablo 2. Baz› olimpiyat oyunlar›nda uygulanan doping kontrol say› ve sonuçlar›.
YER‹ YILI Test Say›s› Pozitif Sonuç Say›s›
KIfi
Grönob›l 1968 86 0
Sapporo 1972 211 1
‹nsbruk 1976 390 2
Lake Placid 1980 426 0
Saray Bosna 1984 408 1
Kalgery 1988 422 1
Salt Lake City 2002 598 5
YAZ
Meksiko Siti 1968 668 1
Münih 1972 2079 7
Montreal 1976 2061 11
Moskova 1980 2200 0
Los Angeles 1984 1520 12
Seul 1988 1610 10
Sidney* 2000 2846 7
* Sidney Olimpiyat oyunlar› yar›flma d›fl› kontrol yap›lan ilk olimpiyatlard›r.