DOP‹NG KONTROL PROGRAMININ YAPILMASI

Doping kontrollerinin programlar›n›n yap›lmas›ndan dopingle mücadele kuru-lufllar› sorumludur. K›sa ve uzun vadeli programlar yap›labilir. Doping kontrolleri-nin adil, dengeli ve etkili bir flekilde planlanmas› gereklidir. Planlama s›ras›nda bi-limsel veriler, duyumlar, önceki deneyimler de¤erlendirilerek yasakl› madde

kullan-ma olas›l›¤› bulunan spor dallar›, sporcular ve tak›mlar üzerine yo¤unlafl›l›r^(1,2). DOP‹NG KONTROLÜ’NE ALINACAK SPORCULARIN SEÇ‹M‹ VE ÇA⁄RI VER‹LMES‹

Dopingle Mücadele Kurulufllar› Doping Kontrolü’ne al›nacak sporcular›n seçim kriterlerini belirleyerek doping kontrol ifllemlerinin daha adil ve dengeli olmas›n›

sa¤lamak durumdad›rlar. Doping kontrolü için sporcular genellikle kur’a yoluyla seçilir. Ancak birçok spor dal›nda üst düzey sporcular kur’a ifllemi yap›lmadan is-me ça¤r› ç›kar›larak do¤rudan doping kontrolüne al›nabilirler^(1,2). FIFA ve UEFA do-ping kontrol yönetmeliklerine göre karfl›laflman›n hakemi de gerek gördü¤ünde baz› sporcular›n doping kontrolüne al›nmas›n› isteyebilir⁽³⁾.

Doping kontrolüne al›nacak sporculara resmi olarak ça¤r› verilmesi zorunludur.

Ça¤r› verilirken dikkat edilmesi gereken kurallar vard›r. Öncelikle doping kontrolü-ne al›nacak sporcunun kimli¤i resimli bir kimlik belgesiyle tespit edilir. Daha sonra sporcuya doping kontrolüne al›naca¤› bildirilir. Sporcunun haklar› ve sorumlulukla-r› an›msat›l›r. Doping kontrolüne gelmedi¤i taktirde alaca¤› ceza konusunda bilgi verilir. Doping kontrolü ifllemleri hakk›nda detayl› aç›klamalar yap›l›r. Ça¤r›

yap›ld›-¤›na dair bir belge imzalat›l›r. Doping kontrolüne gelirken sporcuya antrenörü, doktoru, çevirmeni ya da bir baflka yetkilinin efllik edebilece¤i bildirilir^(1-3,7-9).

Ça¤r› yap›ld›ktan belli bir süre içinde doping kontrol örnek alma iflleminin bafl-lat›lmas› gereklidir. Bu süre spor dal›na özgü de¤ifliklikler göstermektedir. Ancak karfl›laflma s›ras›ndaki doping kontrollerinde bir saatten daha uzun olamaz. Bas›n toplant›s›, ödül töreni, devam eden karfl›laflma, so¤uma egzersizleri, yaralanma te-davisi gibi baz› istisnalarda bu süre uzayabilir. Ça¤r› ile doping kontrol örnek alma iflleminin bafllamas›na kadar geçecek süre içinde sporcuya bir görevli efllik eder. Bu süre içinde sporcunun bu görevlinin görüfl alan› içinde bulunmas› zorunludur. Gö-revli tüm bu süre boyunca gözlerini sporcudan k›sa bir süre bile olsa ay›rmadan

iz-ler^(1-3,7-9). Bu sürede sporcunun, doping kontrolü d›fl›nda idrar yapmas› ve doping

kontrolü s›ras›nda hileye neden olacak giriflimlerde bulunmas› engellenir. Çünkü ça¤r› yap›ld›ktan sonra sporcudan al›nacak ilk idrar doping kontrolü için çok önem-lidir. Karfl›laflma öncesi uyar›c›lar gibi baz› yasakl› maddeler kullan›ld›¤›nda vücutta k›sa süre etki gösterip metabolize edilece¤i ve idrarla at›laca¤› için al›nacak ilk id-rar örne¤inde tespit edilebilme olas›l›¤› artar. Zaman ilerleyip doping maddesinin kandaki yo¤unlu¤u azald›kça, idrardaki yo¤unlu¤u da azal›r ve analizler s›ras›nda saptanmas› zorlafl›r.

Sporcu ça¤r› s›ras›nda kendisine bildirilen süre içinde doping kontrol istasyonu-na gelmezse, bu durum yaz›l› bir raporla nedenleri ve gerekçeleriyle birlikte do-pingle mücadele kurulufluna bildirilir^(1-3,7-9).

DOP‹NG KONTROL ÖRNEK ALIM ‹fiLEM‹NE HAZIRLANMA VE ÖRNEKLER‹N ALINMASI

Bu evre doping kontrolü yap›lacak yerin seçilmesi ile tüm doping kontrol örnek-lerinin kondu¤u çantan›n mühürlenmesine kadar geçen sürede yap›lan tüm ifllem-leri kapsar. Bu evrede öncelikle doping kontrol ifllemifllem-lerinin yap›laca¤› bir doping kontrol istasyonu haz›rlan›r. Doping Kontrol ‹stasyonu sporcunun özel yaflam giz-lili¤ini ihlal etmeyecek flekilde düzenlenmelidir. ‹deal bir Doping Kontrol ‹stasyonu en az bir bekleme odas›, en az bir çal›flma odas› ve tuvaletlerden oluflur^(1-3,7-9).

A- ‹DRAR ÖRNE⁄‹ ALINMASI

Doping Kontrolü s›ras›nda örnek toplama amac›yla, idrar toplama kaplar›, idrar örneklerinin konaca¤› örnek kaplar›, doping kontrol formlar›, idrarda pH ve özgül a¤›rl›k ölçüm kitleri bulunur. Ayr›ca sporcunun yeterli s›v› alabilece¤i kadar içecek bulunmal›d›r^(1-3,7-9).

1- ‹drar toplama kaplar›; fleffaf, bir kere kullan›l›p at›labilen ve önceden paket-lenmifl olmal›d›r.

2- Örnek kaplar›; üzerlerinde kod numaralar› bulunan A ve B flifleleri olmal› ve kendili¤inden kilitlenebilmelidir.

3- Doping Kontrol Formlar›; yeteri kadar kopyal› olmal›d›r. Laboratuvar kopya-s›nda futbolcunun kimlik bilgileri bulunmamal›, yaln›zca kod numaras› bulunmal›-d›r.

4- ‹drarda pH ve özgül a¤›rl›k ölçüm kitleri; kolay ve do¤ru ölçüm yapacak tür-de olmal›d›r.

5- Sporcunun içece¤i içecekler; teneke ya da cam flifle içinde bulunmal› ve ya-sakl› madde içermemelidir.

Sporcu doping kontrol istasyonuna geldi¤inde yeterli miktarda idrar örne¤i ve-remeyecek durumda ise, kendisinden bol s›v› tüketmesi istenir. Sporcu yeterli mik-tarda idrar örne¤i vermeden doping kontrol istasyonunu terk edemez. Zorunlu hallerde doping kontrol görevlisi ile birlikte doping kontrol istasyonundan k›sa sü-reli ayr›labilir. Doping kontrol ifllemleri s›ras›nda öncelikle örnek alma ifllemi spor-cuya aç›klan›r. Doping kontrol formlar› doldurulur. Sporcu daha sonra orijinal ka-pal› paketlerinde bulunan temiz idrar kaplar›ndan birini seçer ve doping kontrol görevlisi gözetiminde idrar›n› yapar. Sporcunun idrar miktar› yeterli de¤ilse topla-nan idrar k›smî örnek fliflesine (kab›na) konur ve kapat›l›r. fiiflenin (kab›n) kodu do-ping kontrol formuna yaz›l›r. K›smî örnek fliflesi (kab›) sporcunun bir sonraki idrar verme ifllemine kadar doping kontrol görevlisinin gözetiminde tutulur. Sporcu tek-rar idtek-rar yapmak isterse, temiz bir idtek-rar kab› daha seçer ve o kaba idtek-rar›n› yapar.

Önceki idrar örne¤i ikinciye eklenir. Toplanan idrar hacmi kontrol edilir. Yeterli id-rar yoksa bu ifllem yeterli idid-rar miktar› toplan›ncaya kadar devam eder^(1-3,7-9).

Yeterli miktarda idrar topland›ktan sonra sporcu doping kontrol fliflelerinin bu-lundu¤u paketlerden birini seçer ve paketi açar. Sporcu fliflelerin ve kutular›n üzer-lerindeki kod numaralar›n›n ayn› olup olmad›¤›n› kontrol eder. Kod numaralar› do-ping kontrol formuna yaz›l›r. Toplanan idrar örne¤i gerekli miktarlarda A ve B fli-flelerine paylaflt›r›l›r. A ve B flifleleri içlerine hava ve su girmeyecek flekilde s›k›ca ka-pat›l›r. Daha sonra flifleler ait olduklar› kutular›n içine konur ve kaka-pat›l›r. Kalan id-rar art›¤›ndan ph ve özgül a¤›rl›k ölçümü yap›l›r ve forma yaz›l›r. ‹did-rar örne¤i uy-gun pH ve özgül a¤›rl›kta de¤ilse yeniden örnek toplama ifllemi yap›l›r. Al›nan tüm idrar örnekleri analiz yap›lacak laboratuvara gönderilir. Sporcunun özellikle son 72 saat içinde ald›¤› ilaçlar›n ismi doping kontrol formuna yaz›l›r. Doldurulan formlar sporcu, efllik eden görevli ve doping kontrol görevlileri taraf›ndan imzalan›r. Spor-cu yap›lan ifllemlere itiraz etme hakk›na sahiptir. ‹tiraz gerekçelerini doping kont-rol formuna yazar ve imzalar^(1-3,7-9).

B- KAN ÖRNE⁄‹ ALINMASI

Kan örnek al›m yeri, bekleme odas›, kan alma odas› ve dinlenme odas›ndan oluflur. Dinlenme odas› kendini kötü hisseden sporcunun gerekti¤inde yatarak din-lenebilece¤i odad›r. Odada yatak, yast›k, battaniye, koltuk, kan bas›nc› ölçer, ste-teskop, küçük oksijen tüpü ve gerekti¤inde kullan›labilecek acil yard›m ilaçlar› bu-lunmal›d›r. Bu odalar›n haz›rlanamad›¤› durumlarda en yak›n hastane bu ifllemler için kullan›labilir⁽¹⁰⁾.

Kan al›m› bu konuda e¤itim alm›fl ve yeterlili¤i ispatlanm›fl personel taraf›ndan yap›l›r. Sporcuya kan al›m ifllemleri konusunda yeterli aç›klama yap›lmadan ve kifli-sel izni verdi¤ini belgeleyen form imzalat›lmadan kesinlikle kan al›nmamal›d›r.

Sporcunun izin belgesini reddetti¤i durumlarda kan al›namaz. Özel koflullar d›fl›n-da örnek vermeyi reddetti¤i durumlard›fl›n-da, sporcu test yapt›rmay› kabul etmemifl durumuna düfler ve cezai ifllem bafllat›l›r⁽¹⁰⁾.

Sporcuya kan alma ifllemiyle ilgili bilgi verilir. Kan al›m› s›ras›nda malzemeler-den yeterli miktarda haz›r bulundurulmas› gerekir. Malzemeler kan alma ifllemin-de istenilen standartlara uygun t›bbi amaçla kullan›lacak kaliteifllemin-de olmal›d›r. Malze-meler tek kullan›ml›k ve steril olmal›d›r. MalzeMalze-melerin hepsi kifliye özeldir ve özel bir kap içinde saklanmas› gerekir. Bu kap içinde venöz kanül, vakumlu tüp, vakum-lu tüplere uyumvakum-lu plastik fl›r›nga, steril dezenfeksiyon spanc› ve turnike buvakum-lunur.

Sporcudan örnek alma kaplar›ndan birini, kendisine gösterilen en az iki kap ara-s›ndan seçmesi istenir. Sporcunun içinde malzemeler bulunan kab› seçmesinden sonra kan örne¤inin al›nmas›na bafllan›r. Kan al›m›ndan sorumlu görevli turnikeyi sporcunun koluna takar. Görevlinin kan alaca¤› sahay› steril spanç ile

temizleme-sinden sonra ante-cubital ven baflta olmak üzere yüzeyel bir venden kan örne¤i al›-n›r. Görevlinin bu ifllemi mümkün olan en a¤r›s›z flekilde yapmas› gerekir. Kan ör-ne¤i kab› içinde haz›r bulunan tüpler gerekli miktarlarda doldurulur⁽¹⁰⁾.

ÖRNEKLER‹N TAfiINMASI

Doping kontrol örneklerinin ve formlar›n analiz için gerekli uygun koflullar sa¤-lanarak güvenli bir flekilde laboratuvara tafl›nmas› gereklidir. Tafl›ma çantas› bu ifl-lem için üretilmifl numaral› bir mühürle kapat›l›r. Mühür numaras› tafl›ma zinciri formu ad› verilen bir belgeye yaz›l›r. Örneklerin kimin taraf›ndan tafl›nd›¤› da bu forma yaz›l›r. Yüksek s›cakl›klarda örneklerin özelli¤i de¤iflece¤i için, çantan›n tafl›-ma s›ras›nda mümkün oldu¤unca so¤uk ortamlarda muhafaza edilmesi gereklidir.

Laboratuvar yetkilisi, örnekler ulaflt›ktan sonra çantan›n zarar görüp görmedi¤ini, mühürlü kilidin aç›l›p aç›lmad›¤›n›, mühür numaras›n›n formdaki numarayla ayn›

olup olmad›¤›n› kontrol eder. Tafl›ma ifllemi s›ras›nda herhangi bir sorun olmad›¤›

anlafl›l›rsa, laboratuvar örnekleri kabul eder ve analiz ifllemi bafllat›l›r^(1,2). ÖRNEKLER‹N ANAL‹Z‹

Örneklerin laboratuvara kabul edilmesi ile analiz sonuçlar›n›n dopingle müca-dele kurulufluna gönderilmesi aras›nda geçen süredeki tüm ifllemleri kapsar. Ana-lizi yapacak laboratuvar, Uluslararas› Olimpiyat Komitesi (IOC)- Dünya Anti-doping Ajans› (WADA) ve Uluslararas› Standartl›k Kuruluflu (ISO) taraf›ndan onaylanm›fl olmal›d›r. Analiz s›ras›nda doping kontrol örne¤inde yasakl› maddelerin bulunup bulunmad›¤› saptanmaya çal›fl›l›r. Daha sonra doping kontrol örneklerinin analiz sonucu bir raporla ilgili dopingle mücadele kurulufluna bildirilir^(1,2).