Dinî Sosyalleşme Kazanımları ve İlgili Süreçler

Dinî sosyalleşme, bireyin teneffüs ettiği bütün ortamlarda bir şekilde devam eden bir süreçtir. Peygamberlerin hayatları ve dinî öğretileri, din büyüklerinin fikirleri ve hayat hikâyelerinin yanında insanların gündelik hayatlarında dinî nasıl yaşayacaklarına dair bilgiler içeren kitaplar, kültürel ritüeller, toplantılar, kitle iletişim araçlarında gösterilen filmler ve programlar da dinî toplumsallaşmanın sürekli olarak üretilmesini sağlamaktadır (Akın, 2015: 55). Aile içinde yapılan dualar, ibadetler, dinî törenler, ortaya konulan tutum ve davranışlar, ilişki biçimleri vs., başta çocuk olmak üzere aile üyesinin din eğitiminde o kadar etkili olur ki, birey bu dinî bilgi ve uygulamalarla birlikte temelde ve sürekli olarak sosyalleşme sürecini yaşar (Okumuş, 2014: 448). Dini sosyalleşmede bir takım mekânların da bireyin manevi dünyasında yer eden, sembolik bir değeri ve önemi vardır. Dini mekân deyince hemen akıllara camiler, şadırvanlar, kabirler ve türbeler gelir. Türk toplumunda yetişmiş ortalama her bireyin çocukluk anılarında mutlaka bir cami, şadırvan vb. mekânların hatırası vardır. Bu mekânlarla ilgili bireylerin yaşamış olduğu bir takım olumsuzluklar, bireyin o anki mevcut dini sosyalleşmesini negatif yönde etkileyeceği gibi, bu mekânlarla birlikte oluşacak olan bütün inanç ve değerler sistemine de bireyin mesafeli durmasına sebep olabilir. Dini inançlarla arasında problem olan bazı kimselerin hayatlarına bakıldığında, bu kimselerin dini sosyalleşme süreçlerinde yaşadıkları birtakım olumsuzluklar hemen dikkat çekmektedir.

Bu bağlamda dini sosyalleşme süreçleri sezgisel ve duygusal yoğunluğu da kapsayan bir genişliğe sahiptir. Müslüman bir toplumda doğan her çocuk kendini bir dini sosyalleşme evreni içinde bulur; bir başka deyişle dini sosyalleşme evreninin içine doğar. Yaşayacağı dini sosyalleşmenin yoğunluğuna göre dinin inanç, ibadet ve duygu boyutlarıyla bilişsel, psikomotor ve sezgisel bağlantılarını kurar. Ölüm gerçeğiyle yüzleşme, onu kabullenip barışık yaşayabilme ve dünyaya aşırı bağlanmama anlamında, bireye birçok farklı sezgisel süreçleri yaşatan mezarlık ziyaretlerine çocukların, ailesiyle birlikte katılması dini sosyalleşme kazanımları içinde önemli bir

yere sahiptir. Birey dini sosyalleşme evrenine ait bütün görünüm ve tezahürlerin aktif ya da pasif bir gözlemcisi kimi zaman bir uygulayıcısıdır. Örneğin, Nazar değmesine karşı sure ve dualar okuma eylemi özellikle geleneksel anlam evrenine sahip ailelerde nesillerden nesillere tevarüs eden bir uygulama olması açısından önemlidir. Tuz ve suya okuma, yüzerlik otu yakma, seğ sıvama vb. birçok şekilde icra edilen görsel uygulamalar, çocuklar için dikkat çekici olabilmektedir. Bir başka sezgisel kazanım olarak, Hac ve umreden dönenleri ziyaret edip hurma ve zemzem ikramlarından yemek, gelen hediyelik eşyalardan almak, çocuklar için dini sosyalleşeme evreni içinde unutulamayacak kazanımlardan biridir. Komşu ziyaretlerinin bile minimum düzeye indiği günümüzde hac ve umreden dönenleri ziyaret ayrı bir önem taşımaktadır. İsmail Kara’dan yapılan aşağıdaki alıntı, tam da böylesine bir dini sosyalleşme evrenini tasvir eden betimleme ve sembolleri içermektedir:

Günümüzde Türkiye'de yaşanan Müslümanlık nasıldır? Bunun unsurları nelerdir? Bir bakalım. “Bu unsurlar; sadece bir ibadet mahalli olmayan camidir, sadece namaza çağırma olmayan ezandır, berekettir, sadece bir mimari öge olmayan minaredir, adak adamaktır, kadınların örtünmesidir, bayram sabahıdır, bir gelecek tasavvuru olan çocukların namaz kılacak kadar dinî bilgi edinmesidir, mahremiyettir, türbedir, ziyaretgâhlardır, adak yerleridir, şifa ve oku(n)ma teknikleri ve gelenekleridir, rüyadır, keramettir, şehitliktir, Cuma geceleri Yasin okumaktır, yağmur/rahmet duasıdır, istihareye yatmaktır, sağ elle yemek yemektir, Mevlid metni ve törenidir, mübarek gün ve gecelerdir, namaz niyaz bilmektir, ekmeği/nimeti kutsal bilmektir, komşuluk hukukudur, ölüm ve mezarlık, öte dünya tasavvurlarıdır, uğura ve nazara inanmaktır, ilâhîlerdir, türküdür, deyiştir, tesbihtir, seccadedir, yatarken okunan duadır, zemzemdir, aşuredir, Ramazan'da ağızların mühürlenmesidir, haram-helal gözetmektir, hurmadır, sadakanın ömrü artırmasıdır, yoldan taşı-dikeni kaldırmaktır, kandil simididir, hürmeten saklanan hurma çekirdeğidir, ayıp-günah bilmektir, Besmele'dir..., bunlar üzerinden diğer inananlarla kurulan iletişim ve dildir, hissiyattır, yapıp eylemedir, dini yaşamaktır, mensubiyettir” (Kara, 2016: 54-55).

Aşağıda kapsam genişliği bir hayli fazla olan dinî sosyalleşme süreçleri, kazanım ve davranışları belirli başlıklar altında gruplanarak verilmeye çalışıldı:

1.4.3.1. Günlük Konuşmalardaki Dinî İfadeler

a- Selamlaşma, İşe başlamadan önce Besmele çekme, İnşallah ve Maşallah demek

b- Hapşırınca Elhamdülillah-Yerhamükellah demek.

c- Estağfirullah- Allah Korusun- Allah’a Ismarladık- Allah’a emanet olun- Hayırlı sabahlar

1.4.3.2- Adabı Muaşeret Kurallarını Bilme ve Uygulama

a- Anne-babaya hürmet b- Ekmeğe ve Nimete hürmet c- Sağ el ile yeme

d- Temizlik ve tahareti sol ile yapma e- Misafire hoş geldin deme

f- Büyüklerin ellerinden öpme g- Büyüklerin sözünü kesmeme

h- Hürmete değer kimselerin yanında ayak uzatmama ı- Bir yere girerken izin isteme, kapıyı çalma

1.4.3.3- Temel Dinî Bilgiler ve İbadetleri Bilme ve Uygulama

a- İslam’ın ve İmanın şartlarını bilme

b- Abdestin alınışı ve Namazın kılınışını bilip uygulama c- Oruç tutma, sadaka verme

d- Bayram namazlarını, Teravih namazlarını ve Cuma namazları eda etme e- Kurban ve adak kesme, paylaşma ve dağıtma

1.4.3.4- Sure ve Duaları Bilme ve Okuma

a- Kısa Sure ve Dualar ezberleyip okuma,

b- Yemek duası yapma, Yatmadan önce dua okuma c- Tuvalet ve banyoya girerken dua okuma

d- Yolculuk esnasında sure ve dua okuma

e- Nazar vs. şeylere karşı korunma dua okuyup çeşitli nazar ritüelleri icra etme

1.4.3.5- Dinî Ayin, Merasim ve Ritüellere Katılım ve Tanıma

a- Doğum- İsim koyma ve kulağa ezan okuma b- Sünnet, Nişan-Nikâh-Düğün

c- Askere uğurlama,

d- Kandil geceleri, Sahur, İftar,

e- Cenaze, Mevlit, Hatim, Yağmur duası f- Mezarlık ziyareti, Hacı ziyareti

g- Bayram yemeği, Bayram ziyaretleri ve ritüelleri h- Hasta ziyareti, akraba ziyareti

1.4.3.6-İnsani Değerleri Bilme ve İçselleştirme

a- Doğruluk, Güvenirlik, Verilen sözde durma b- Cömertlik, Mertlik, Konukseverlik

c- Merhamet, Yardımlaşma, Güçsüze yardım d- Saygı, Sabır, Hoşgörü, Kanaat, Tevazu, Nezaket

e- Sevgi, İlgi ve Rol modeller (Büyükanne, büyükbaba vb.) f- Dini Sembol ve Değerleri Tanıma, Saygı ve Benimseme g- Tespih, Takke, Seccade, Bayrak, Sancak, Tabut

h- Cami, Kıble, Hilal, Ezan, İmam, Vatan, Şehit, Gazi

Yukarıda geçen bütün dini sosyalleşme ara başlıklarını kapsamak üzere, çocuklara yaptığımız ankette geçen “dini sosyalleşme kazanımları” aşağıda verilmiştir. (Kalın yazılan kazanımlar, çocukların anket metnini okumadan işaretlemelerinin önüne geçebilmek için “dikkat kontrolü” olacak şekilde olumsuz olarak yazılmıştır.)

*Sokakta karşılaştığım kimselere “Selamün Aleyküm” diyerek selam veririm. *Evimize gelen misafirlere hoş geldiniz derim.

*Yemekten sonra “yemek duası” yaparım.

*Büyüklerimin yanında nasıl rahat edersem öyle otururum.

*Bilgisayarda oynayacağım oyun geç yüklendiğinde ve geç açıldığında çok sinirlenirim.

*Yerde gördüğüm ekmek parçası veya kırıntısını mümkünse ayakaltından alır kaldırırım.

*Hayırlı her işe başlamadan önce “Besmele” çekerim. *Yaşlı kimselerin ellerini öperim.

*Başkasına ait bir eve ya da odaya girerken kapıyı çalarak izin isterim. *Yolculuk esnasında dua ve sureler okurum.

*Düzenli olarak Kur’an okurum.

*Vakit namazlarında mümkün olduğunca camiye giderim.

*Arife ve bayram günlerinde ailemle birlikte mezarlık ziyaretine giderim. *Ramazan’da oruç tutsam da tutmasam da sahura kalkarım.

*Nazar değmesine karşı sure ve dualar okurum.

*Hac ve Umreden dönenleri ailemle birlikte ziyaret ederim. *Hasta arkadaşlarımı ziyaret ederim.

*Bayram yemeklerini aile büyüklerimizin evinde birlikte yeriz. *Kardeşim benden habersiz kanal değiştirirse ona çok kızarım. *Dişlerimi fırçalarken çeşmeyi açık bırakmamaya özen gösteririm. *Ailecek gerçekleştirilen akraba ve komşu ziyaretlerine katılırım. *Cuma namazlarını kılarım.

*Yatarken bildiğim sure ve duaları okurum.

*Otobüste hasta, yaşlı ve zor durumda olanlara yerimi veririm. *Mahallede arkadaşlarımla oyun oynarım.

*Elbiselerimi giyerken sağ kol ve sağ ayaktan başlamaya dikkat ederim. *Sinirlendiğimde anne-babama karşı yüksek sesle bağırırım.

*Hatim ve mevlit gibi programlara katılırım. *İlahi ve dini kasideler dinlemekten hoşlanırım.

*Yakını ölenlere sabır ve başsağlığı dilemek için ailemle birlikte taziyeye giderim.

*Peygamberimizin adı anılınca salavat getiririm. *Kandil gecelerinde camiye giderim.

*Beş vakit namazı kılıyorum.

*Büyükler konuşurken sözlerini kesmem.

* Annemin yaptığı aşureyi komşularıma ben dağıtırım. *Gelen misafirlerin ayakkabılarını düzeltirim.

*Yolda gördüğüm yardıma muhtaç kimselere yardım ederim. *Önemli ya da önemsiz her işimde Allah’a dua ederim. *Dini içerikli bazı film ve dizileri annemle birlikte izlerim.

*Dini törenlere, ibadetlere mümkün olduğunca katılırım ve katılmaktan zevk duyarım.

*Evimize gelen misafirlere ikramda bulunurken anneme yardım ederim. *Bana karşı yanlış yapan arkadaşımı hoş görebilirim.

*Ev işlerinde ve kardeşlerimin bakımında anneme yardım ederim.