1.2. Profesyonel Kavramı
1.2.1. Dilbilimsel Olarak Profesyonel
Bir terim olarak profesyonel, ‘mesleğe ilişkin ustalık kazanmış kimse’, ‘meslekten yetişme / işe ait’29, ‘mesleki’, ‘ustalık sahibi’30 veya ‘amatörlerden farklı olarak işinde yeterliliğe sahip bilgi-beceri düzeyi yüksek’ kişiler için kullanılmaktadır31. Benzer şekilde profesyonel, ‘öğrenme veya beceri yoluyla kazanılmış mesleklerden birine katılan, iş yaşamı ya da meslek olarak bir uğraşı yürüten, bir işin teorik olarak bilimsel yönlerine sahip olandır32. Bir başka şekliyle profesyonel kavramı33,
Amatör karşıtı olarak bir mesleği, bir işi düzenli olarak sürdürebilen kişi, Bir etkinliği çok yetkin bir biçimde uygulayan kimse,
Bir sporu yapmak ya da kimi zaman öğretmek için para alan sporcu, Herhangi bir etkinlikte özel bir deneyimi olan kimse olarak tanımlanabilir.
28 Aytaç vd., a.g.e., s.54.
29 The Oxford Turkısh Dictionary (ed):Fahir İz, H.C.Handy, İnkılâp Yay., İst.,1991. s.451. 30 Redhouse Sözlüğü, Sev Yay., 7. Baskı, İst., 1998. s.769.
31 Eliot Freidson, Professional Powers, The Univ.of Chicago Press, London, 1986. s.24.
32 The Oxford Universal Illustrated (ed):William Little, Third Ed., Vol:II, ‘N-Z’, Oxford Press,
London, 1961, ss.1588-1589.
Tablo I. 3. Dilbilimsel Olarak Profesyonel
Pro-fes-sion-al-ism (isim) Profesyonel statü, yöntemler, özellikler veya standartların kümesinden oluşan profesyonel ideoloji34
Pro-fes-sion-al (sıfat) 1) Uğraşmak, meşgul olmak, meslek için uygun olma durumu, hukukçu, doktor veya diğer profesyonel kişi. 2) Mesleğin standartlarına uymak: Profesyonel davranış Kaynak: Nicole Radziwill, “An Ethical Theory For The Advancement of Professionalism In Software Engineering, General Knowledge”, Conduct and Ethics,
Software Quality Principles: An Editorial Symposium, Vol: 2(1), 2005. s.15.
Profesyonel kavramının ‘pro’ kökünden türediği düşünüldüğünde “proficiency” kelimesine karşılık gelen “maharet”, “beceriklilik” veya “ustalığın” her şeyden önce entelektüel bir anlama vurgu yaptığını düşünmek gerekir. Ayrıca “kabiliyet”, ”yeterlik” ve “güç” gibi kelimelere de karşılık gelmektedir35. Pro kökü dikkâte alındığında kavramın daha netlik kazandığı görülür.
Tablo I. 4. Profesyoneller: “4P”
1.
p
roficiency uzmanlık 2.p
ermanency devam ettirmek 3.p
rofessing icra etmek 4.p
romise taahhüt etmekKaynak: Nicole Radziwill, “An Ethical Theory For The
Advancement of Professionalism In Software Engineering, General Knowledge”, Conduct and Ethics, Software Quality Principles: An
Editorial Symposium, Vol: 2(1), 2005. s.15.
Tablo 4’e yansıyan şekliyle profesyonel, uzmanlığını meslek icrası için devam
ettirmeyi taahhüt eden kişi olarak kavramsallaştırılabilir. Bu kavramsal duruma göre
34 Profesyonal İdeoloji: Profesyonalizm olarak tanımlanan profesyonel ideoloji, toplumsal yaşamı
biçimlendiren bir düşünce sistemi veya dünya görüşüdür. Meslekler açısından rasyonellik, adalet, tarafsızlık, toplumsal problemlere bilimsel ve insancıl çözümler üretmek ve buna dayalı sorumlu insanların oluşturduğu bir dünya görüşüdür. Bununla beraber saf (ham) girişimcinin ilkel kapitalist eğilimleri olan ‘bencil’ tutum ve davranışlarını ‘özgeci’ bir biçimde yumuşatarak evcilleştirme yolundaki dünya görüşüne sahip olmak da profesyonalizm ile örnekleştirilebilir. Ayrıca meslek olarak belirli bir uğraş’ı takip eden kimseler için profesyonalizmi temsil eden profesyonalist teriminin de kullanıldığı görülmektedir(kaynak: The Oxford Universal Illustrated, a.g.e., s.1588).
profesyonelin ‘devingen bir kişi’ olduğu sonucuna varılır36. Dolayısıyla bu devingenlik sayesinde profesyonelin “yaptığı işten beslenen” birisi olduğu görülür37.
1.2.2. Meslek Kavramı Olarak Profesyonel
Profesyonel, bir işi ücret karşılığı yaparken (avukat, mühendis, doktor, hemşire akademisyen vb.) işin tüm inceliklerini, ve görgüsünü ustalıkla yerine getiren kişi olarak düşünülür. “Profesyonel kimdir?” diye yüzeysel olarak sorulduğunda ortalama şu cevaplar alınır38;
• İşini iyi bilen ve bunu çevresine kanıtlamış kişidir. • Bilgi düzeyini sürekli güncel tutan kişidir.
• Kendi kariyerini ve geleceğini belirleyen kişidir. Dolayısıyla, nereden gelip nereye gideceğini bilen vizyoner bir kişiliktir.
• Bireysel niteliğe, yaptığı işin niteliğine ve çevresi ile ilişkilerin niteliğine özen gösteren kişidir.
• Yaptığı işten coşku ve heyecan duyan kişidir.
• Mesleğini destekleyen ve mesleğinin sponsoru olan kişidir. • Mesleğinin ahlâk kurallarına uyan kişidir.
• Mesleğinin gerektirdiği fazladan işleri de yapan ve dolayısıyla mesleğinin mesaisini yürüten kişidir.
Uzman bir profesyonel mesleğinin icrasını eli ile yaptığı eyleme dayandırabilir. Sözgelimi cerrah veya din adamı mesleğini yürütmek için ellerine bağımlıdır. Din adamının bu bağımlılığı görece sembolik olabilir ama cerrahınki tam bir bağımlılıktır. Eylem, pratiğe yönelik olsa bile sistematik olarak özel bir bilgiyi içermek zorundadır39.
36 Bu devingen durumu Thomas Hobbes şöyle betimler: “Devingen bir çağdaki gelecek yıl kavramı,
durağan bir çağdaki gelecek gün kavramından daha yakındır”. Böylece değişimin hızını ve sürekliliğini yaratan çağın öncül grubu olarak profesyonellere atıfta bulunulmuştur [kaynak:Alvin Toffler, Gelecek Korkusu: Şok (Çev:Selami Sargut), Altın Yay., İst., s.128].
37 Antoine de Saint Exupery, Gece Uçuşu (Çev:Ömer Turan), Nehir Yay., 1. Basım, Aralık, İst., 2000.
s.14.
38 Tuncer Ören, “Bilişim ve Benzetimde Profesyonellik, Etik ve Özenli Türkçe”, Marmara
Araştırmalar Merkezi Bilişim Teknolojileri Araştırmaları Enstitüsü.,TÜBİTAK, Mart, 2003. s.6.
39 Everett Hughes, “Meslekler” (Çev:Zafer Cirhinlioğlu), Meslekler ve Sosyoloji, Gündoğan Yay.,
Profesyonellerin amatörler gibi bir işi zevk için değil ücret karşılığında yaptığını söylemek gerekir40.Kâr veya ödül beklentisiyle değil, belli çizgiler ve engeller arasında bağlantılar kurmaya duyulan arzu ve dinmek bilmez merakla bir uzmanlık alanına sahip olmayı reddederek, meslekten olmanın insana getirdiği her türlü kısıtlamaya rağmen düşünce ve değerlere özen göstererek hareket etme isteğine amatörizm denir41. Belirli bir alanda gösteri, maç veya öğretici olarak çalışmak için ücret alan kişilerin de profesyonel olarak tanımlanması mümkündür. Örneğin, profesyonel olan kişi bir sporcu ise amatörlükten profesyonelliğe geçebilmesi için sporun çeşidine göre değişen kayıt ve şart aranmaktadır42. Sportif amaç taşıyan profesyonele “kazanç sağlayan paralı oyuncu” denilebilir43. Profesyonel, kurumsal gelişmelere ve büyümelere paralel olarak uzmanlık güçleri, bilgi, tecrübe, sezgi ve yetenekleri konusunda benzer yaklaşımı ortaya koyabilen kişidir. Profesyonel terimi basın-yayın organlarında veya gazetelerin sarı sayfalarında genellikle işini iyi yapmak şeklindeki mesajı içerir. Sözgelimi ‘profesyonel otomobil tamiri’, ‘profesyonel halı temizliği’ gibi adı geçen ilanlarda profesyonel kavramı boş zaman etkinliğinin dışında bir anlamı ifade eder. Oysa profesyonel büyük harf ile başlayan ‘P’ ile değerlendirildiğinde hukukçu, doktor, avukat, akademisyen gibi belli bir meslek sahibi kişiden bahsedildiğini anlamak gerekir ve bu durum, meslekleri kategorize etmek için diğer iş gruplarından ayırır44. Profesyonelliğin etimolojisinde kişinin bir işi para karşılığı, meslek ya da temel uğraşı konusu olarak yapması yatar. Dolayısıyla buradan o işi zevk için veya arada bir yapan amatörlerden farklı olduğu anlamı çıkar. Örneğin geçimini balıkçılık yaparak karşılayan bir kimse profesyonel balıkçıdır. Oysa arada bir zevk için balık tutan kişiyi amatör balıkçı şeklinde tanımlamak mümkündür45. İşin teknik açıdan profesyonelliğe, eğlence veya oyun açısından amatörlüğe uzanan ilişkisini Peter Ferdinand Drucker şöyle izah etmektedir46.
40 Meydan Larousse, a.g.e.. s.292.
41 Edward Said, Entelektüel: Sürgün, Marjinal, Yabancı (Çev:Tuncay Birkan), Ayrıntı Yay., 1.Baskı,
Ağustos, 1995. s.76.
42 Meydan Larosse, a.g.e., s.292.
43 The Oxford Turkısh Dictionary, a.g.e., s.451.
44 Chris Mac Donald, “Professionalism and Professional Ethics”, A Distance Education Module
Prepared for the College of Optemetrists of Ontarıo, October, 2003. ss.1-20.
45 Seyidoğlu, a.g.e., s.705. 46 Drucker, ‘Yönetim...’, s.147.
“İşi, oyundan neyi ayırdığının cevabı hâlâ tatminkâr değildir. Temelde iş ve eğlence aynı faaliyeti içerebilir. Sözgelimi marangozluk gibi işler bir mobilya fabrikasında iş olarak değerlendirilirken, hafta sonlarında hobi olarak yapılabilir”.
Açıkça söylemek gerekirse işin eğlenceden, profesyonelin amatörden ayrılması, işin ekonomik bir değer ve üretim ilişkileri içerisinde ele alınmış olmasından kaynaklanır. Ancak çalışmanın oyun şeklinde algılanması büyük çoğunluk ya da ortalama insanlar açısından çekici değildir. Çalışmaları uzmanlık gerektirmeyen kişiler için iş, bir yargı oluışturmaz. Oysa bunun karşıtı olarak nitelikli kişiler işe atfedilen böylesi bir tutsaklık altında yaşamaya dayanamazlar47. Söz konusu olan mesleki bir kariyer planlaması ise, kişinin kendisini ve çevresini analiz sürecinde ait olduğu değer ve tutumlarını sosyo-kültürel ortamdan ayrı düşünmemesi gerekir. Mesleki faaliyetlerin değerlere uygun yürütülerek mesleki gelişme ve yükselmenin gerçekleşmesi kişinin özel hayatı ve iş hayatına yönelik tatminini arttıracaktır48. Bu tarz bir tatmin, profesyonel için mesleğe ve kuruma olan bağlılığının artmasını sağlar. Profesyonelin mesleğe bağlılığı, belirli bir dalda beceri ve uzmanlık kazanmak üzere yaptığı çalışmalar sonucunda meslek yaşamındaki önemini ortaya koyar. Profesyonelin kuruma bağlılığı ise kurum çıkarını kendi çıkarının üzerinde görmesidir49. Meslek kavramı olarak profesyoneller en geniş anlamıyla “mesleklerinin icrası için en az kolej (Batı ülkelerindeki) eğitimi görmüş, bu eğitimden belirli bilgi ve beceriyi kazanmış, bu bilgi ve beceriyi bir süre denetimi altında pratikte uygulamış, süre bitiminde kendilerine profesyonellik payesi verilmiş, bu payeyle bağımsız faaliyete hak kazanmış kişilerdir”50. Sonuç olarak meslek kavramı açısından profesyonelin yüksek güvenilirliğe sahip, prestijli, toplumsal belirleyiciliği güçlü, yüksek statü ve sosyal sorumluluğun otorite sembolü bir kişi olarak düşünülmesi gerekir51.
47 Albert Camus, Defterler I, Mayıs 1935-Şubat 1942 (Çev: Ümit Moran Altan), İthaki Yay., No:143
2. Baskı, İst., 2003. s.90.
48 Gültekin Yıldız, Nihat Erdoğmuş, “Toplulukçu Kültürde Makyavelist Davranış ve Bir Uygulama”,
Politika ve Yönetimde Etik Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, SÜ, Sakarya, 1998. ss:1-17.
49 Ayşe Can Baysal, Mahmut Paksoy, “Mesleğe ve Örgüte Bağlılığın Çok Yönlü İncelenmesinde
Meyer-Allen Modeli”, İÜ.İşletme Fak.Der., C:28, 1999. ss:7-15.
50Raelin, a.g.e., s.25 (aktaran Nihat Erdoğmuş, “Bilgi Toplumunda Profesyonellerin Kariyeri: Ampirik
Bir Araştırma”, II. Ulusal Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi, KOU İ.İ.B.F., 17-18 Mayıs, İzmit, 2003. s.433-444).