HT YAÇLAR
Aynı dikey da ıtım kanalında yer alanlar genellikle ortak hedefe sahip olduklarından, i birli i yaygındır. Buninla birlikte, ortak pazarlamada her üye aynı ölçüde yarar elde etmez, bu nedenle ortak giri ime ço u zaman pazarlıklar ve uzla malar e lik eder. Da ıtım kanalı üzerindeki i birli ine örnekler u ekilde olabilir (Altunı ık ve ark.: 2001: 37):
- Reklam giderlerinin bölü ülmesi
- Ma aza içi stand ve personel maliyetlerinin payla ımı - Promosyonlar
- Ürün ya da i letmenin halkla ili kiler etkinliklerini birle tirmek - Bilgi, deneyim ve beceri birikimlerinin e itimle payla ılması - Pazar yapısındaki güncel bilgileri payla mak.
birli inin verimli olması halinde i hacminden alınan pay artabilir, maliyetlerden tasarruf sa lanabilir, riskler yayılabilir, bunlara ba lı olarak kârlılık artı ları elde edilebilir.
Ba ımlılık
Da ıtım zincirinin halkaları, tüketiciye uzanan yolda birbirine farklı dereceler ve biçimlerde de olsa ba ımlılık gösterirler. Belli bir acentelik veya distribütörlük risk ve sorumlulu unu üstlenmi olar aracılar, bunun kar ılı ında kendilerinden sonraki aracılara mal ve hizmet vermede haklar elde etmi olurlar. Piyasa ko ullarının olu turdu u güvene dayanan ki isel ili kiler de gönüllü ve güçlü ba ımlılıklar olu turabilir.
Rekabet
Di er yandan, ticari faaliyetlerin en do al özelli i, birbirine benzer konumda olan aracılar arasında rekabetin görülmesidir. Az ya da çok farklı ko ullara sahip olma rekabetin çatı maya dönü mesini kolayla tırmaktadır.
Liderlik
Bu çatı ma sonucunda gücünü kanıtlayan veya ittifaka giderek durumunu güçlendiren giri imler piyasa dinamiklerinin yönlendirilmesinde liderlik pozisyonu elde etmi olurlar. (Altunı ık ve ark.: 2001: 37).
III. TUR ZMDE B RL TEOR S
Örgütler arası i birli i üzerine yapılan ara tırmalar ilk olarak 1960’larda ortaya çıkmakla birlikte i birli i sürecini kendi ba ına bir ara tırma alanı haline getiren Gray’in
1980’lerdeki çalı malarıdır. Gray çevresel faktörlerin istikrarsızla ması sonucunda ortaya çıkan baskıların, belli anlamlarda kar ılıklı ba ımlılık ili kileri bulunan örgütleri i birli ine yöneltti ini söylemi ve i birli ini “bir problem alanındaki kilit payda lar arasında, o alanın gelece i hakkında ortak bir karar alma süreci” olarak tarif etmi tir (Gray’dan akt. Jamal ve Getz 1995: 187). Yazar i birli i süreci için hayati önem ta ıyan 5 özelli i de belirlemi tir:
1) Payda lar kar ılıklı ba ımlılık içindedir.
2) Çözümler, farklılıkların yapıcı bir biçimde kullanılmasıyla elde edilir 3) Kararlar ortaktır.
4) Payda lar alanın gelecekteki yönü konusunda ortak sorumluluk üstlenirler 5) birli i bir geli im sürecidir. (Wood ve Gray’dan akt Sheehan ve Ritchie: 2005: 713).
Himmelman’ın i birli i tanımı ise; sadece ortak karar almayı de il, mevcut güç ili kilerinin i birli i çabalarıyla avantaja dönü türülmesini de içermektedir (Himmelman’dan akt. Wang, 2004: 19).
Parker, Gray’in 3 a amalı ortak karar alma modelini Hollanda Antillerinde 1993- 1998 yıllarındaki bir döneme uygulayarak do rulu unu incelemi tir. Jamal ve Getz (1995: 190) in uyarladı ı Gray’in i birli i teorisine göre ortak karar alma sürecinde 3 a ama bulunmaktadır (bkz. ekil 8). Bununla birlikte söz konusu destinasyonun henüz üçüncü a ama olan yapılanma a amasına geçemedi inden kısmen uygulanmı tır, bu durum bu modelin uygulanmasında benzer zorlamaların sık rastlanabilece ini göstermektedir. Yine de en kapsamlı model olarak geni bir uyarlama potansiyeli sunmaktadır (Parker, 1999: 240).
ekil 7: Gray’in Ortakla a Karar Almada 3 A amalı birli i Modeli (Gray’dan akt. Jamal ve Getz, 1995: 190)
Yazarlara göre günümüz turizm planlama alan ve bölgelerinde çok sayıda örgüt yer almakta, bunlar arasında iyi belirlenmi kurumlararası süreçler bulunmamakta ve belli bir örgütsüzlük gözlemlenmektedir (Jamal ve Getz 1995: 196).
Çıkarların ortak bir zeminde birle tirilememi olması ve kurumsalla ma eksikli i göze çarpmaktadır. Bu nedenle farklı payda ların karma ası her an çatı malara gebedir. Bunun sonucunda turizm sisteminin büyük ölçüde parçalı yapısı ortaya çıkmaktadır: “destinasyon geli tirme süreci üzerinde hiçbir örgüt veya birey tek ba ına do rudan
denetim sa layamamaktadır” (Jamal ve Getz, 1995: 193).
Bu nedenle Jamal ve Getz (1995: 194) i birli i stratejisinin (collaboration strategy) çe itli çıkarları temsil edecek kilit payda ların seçilmesiyle, yerel tabanlı turizm planlama için etkili bir mekanizma çıkarabilece ini ileri sürmü lerdir. Bununla birlikte i birli i teorisinin turizm ara tırmalarında kullanılmasına kar ı ele tiriler (Reed, 1997: 567) i birli i teorisinin payda lar arasındaki güç e itsizliklerini pek fazla dikkate almadı ını ileri sürmü lerdir. Reed’e göre (1997: 567) “i birli inin tüm payda ları ihtiyaçlarına uygun bir sürece dahil ederek i birli inin güç dengesizliklerinin üstesinden gelebilece i yaygın olarak
Sorun Tespiti
• Kar ılıklı ba ımlılı ın görülmesi
• Geçerli payda lar hakkında uzla ma
• Ortak sorunun tanımlanması
• Payda ların yarar görmesi Yön Belirleme • Hedef koyma • Temel kuralları koyma • Bilgi aramada ortaklık • Seçenekleri ara tırma • Alt grupları örgütleme Yapılanma • li kiyi resmile tirme • Görev (rol) da ıtımı • Görevlerin de erlendirilmesi • Tasarlanan sistemlerin gözlemlenip denetlenmesi
köklerinden kaynaklandı ından i birli i çabalarının sonuçlarını etkileyebilir, hatta i birli i hareketini etkisizle tirebilir.
Jamal ve Getz (1995: 195) bu güç dengesizliklerinden dolayı kaynak aktarımı, fikirler ve uygulamalar konusundaki uyu mazlıkların i birli ini engellemesini önlemek için yerel otoriteler gibi uygun bir “ev sahibinin” arabulucu unun i e yarayabilece ini ileri sürmü lerdir. Ne var ki devlet temsilcilerinin öteden beri yerel seçkinlerle mevcut bulunan ili kileri onların tarafsızlıklarına hep üphe dü ürmü tür. Ayrıca merkezi hükümetin bölge hakkındaki kendi politika ve planlarının bulunu u giri imcilere e it mesafede durmasını yine zorla tıracaktır. Bu nedenle payda ların süreç üzerinde sahip oldukları güçlerin dikkatle göz önünde bulundurulması durumunda i birli i sürecinin yürümesi mümkün olabilecektir.