Kusura dayanmayan ürün sorumluluğunun yaygınlaştığı dönemde, ticaretin önemli alanlarından birini teşkil eden, canlı hayvan alım ve satımı hukukçuların gözünden kaçmıştır. Hayvanların ayıbı nedeniyle zarara uğrayan canlı hayvan alıcısı genellikle, garanti ve kusur esaslarına göre tazminat talep edebilir. Bu hukukî koruma imkânlarının sınırları ve külfetleri karşısında kusursuz sorumluluk, canlı hayvan alıcısının durumunu daha elverişli hâle getirecektir531.
Canlı hayvanlara ilişkin hukukî işlemlerde kusursuz sorumluluk uygulanmasına dair tartışma, Illinois Eyaletinin ikinci temyiz mahkemesinde iki ayrı olayda kendini
528 Örneğin tencere üzerindeki kapak veya bilgisayara sokulan transformer.
529 STAPLETON, 294; GEDDES, 15.
530 STAPLETON, 294; GEDDES, 15.
531 HARVEY, 803.
göstermiştir532. Whitmer v. Scheble davasında Illinois Yüksek Mahkemesi, canlı hayvanlara ilişkin herhangi bir hukukî işlemde, kusura dayanmayan ürün sorumluluğu uygulamasını reddetmiştir533. Anderson v. Farmers Hybrid Cos. davasında da mahkeme, besleme amaçlı satılan, canlı küçük dişi domuzların haksız fiillere ilişkin kanunun 402A bölümünde düzenlenen ürünle aynı anlama gelmediğine karar vermiştir534. Sonuç olarak, Đllinois’te hastalıklı veya diğer (genetik ve fiziksel) ayıplı hayvanların alıcıları için kusursuz sorumluluk koruması uygulanamaz hâle gelmiştir535.
Anderson ve Whitmer davaları, canlı hayvanların değişken doğasını ve çevre ile olan mevcut etkileşiminin kontrol altında tutulmasının önemini bir araya getirdi536. Bu davalardan çıkan sonuca göre, canlı hayvan satıcılarına kusura dayanmayan ürün sorumluluğu yüklemek, canlı hayvanların çevreyle olan devamlı etkileşimi nedeniyle, sosyal fayda sağlamayacak ve böylece ürünlerinin neden olduğu zararları satıcıların taşımasına ilişkin garanti amacını yok edecektir537. Satıldığı koşullarda esaslı bir
532 HARVEY, 804; STAPLETON, 322.
533 Whitmer davası, ısıran bir köpeğin alıcıya verdiği zarar nedeniyle satıcının sorumluluğuna ilişkindir.
Temmuz 1968’de, Robert ve Frances Schneble, satış faturasında “orta düzeyde saldırgan” olarak nitelendirilen dişi bir Doberman Pinscher satın aldı. Đki yıl sonra köpek yavruladı. Yavru köpeklerin doğumundan dokuz gün sonra köpek, komşulardan birinin çocuğunu ısırdı. Hayvan Kontrol Kanunu’na göre çocuk, babası aracılığıyla Schneblere dava açtı. Bunun üzerine Scneble derhal, köpeğin satıcısına karşı, haksız fiil hukukunda kusursuz sorumluluğa dayanan bir dava açtı. Đlk derece mahkemesinin davayı reddetmesi üzerine temyiz edilen davada, Illinois Yüksek Mahkemesi, köpek gibi bir canlının değişkenliğine dikkat çekerek, köpeğin ürün niteliği taşımadığı gerekçesiyle ilk derece mahkemesinin kararını onayladı: Đlgili karar için bkz. 29 III. App. 3d 659, 663, 331 N. E. 2d 115, 119 (1975):
OWEN/MADDEN/DAVIS, 88; HARVEY, 812.
534 Anderson v. Farmers Hybrid Cos. davasında ise uyuşmazlık, davalı çiftçi Hybrid Şirketinin davacılar Lawrence ve Richard Anderson’a çiftlik hayvanı satışı noktasında çıkmıştır. Eylül 1972’de ANDERSONLAR, çiftçi HYBRID’ten 11 tane küçük dişi domuzu telefonla sipariş etti. Daha sonra çiftçi HYBRID’den işleme ilişkin bilgilerin doğrulandığını içeren ve satış sonucunda doğması muhtemel herhangi birşeyden sorumlu olmayacağına dair bir bilgi notu aldılar. Küçük dişi domuzlar Ekim ayında teslim edildi. Teslimden sonra bazı domuzlar bulaşıcı bir hastalık olan kanlı dizanteri enfeksiyonu geçirdiler. ANDERSONLAR durumla ilgili olarak acele bir şekilde çiftçi HYBRID’e telefon ettiler ve çiftçi HYBRID tarafından kiralanan bir veteriner araştırma yaptı ve tedavi için ANDERSONLAR’a tavsiyede bulundu. Buna rağmen hastalık yayıldı ve ANDERSONLAR’ın diğer çiftlik hayvanlarının ölümüne neden oldu. ANDERSONLAR, Çiftçi HYBRID’e açtıkları davada, kusura dayanmayan ürün sorumluluğunu esas aldılar; ancak, ilk derece mahkemesi bu talebi reddetti. Temyiz üzerine davayı inceleyen Illinois Yüksek Mahkemesi “küçük dişi domuzların 402A anlamında ürün sayılamayacağı”
gerekçesiyle, Whitmer v. Schneble davasında verdiği karara paralel olarak, ilk derece mahkemesinin kararını onadı: Đlgili karar için bkz. 87 III. App. 3d 493, 408 N. E. 2d at 1194, 1199 (1980):
OWEN/MADDEN/DAVIS, 86; HARVEY, 811.
535 STAPLETON, 322; HARVEY, 805.
536 Buna ilişkin kararlarda benimsenen görüşe göre; dış faktörlerin etkilerinden korumak için kanın paketlenmesi mümkündür ancak hayvanlar paketlenemez ve sürekli olarak çevreye açıktır. Hayvan satışlarında, tüm bu olayların etkileriyle kusursuz sorumluluğun uygulanabilirliğine karar vermede, hayvanların çevresel etkilere açık olmasının önemi vardır. Geniş bilgi için inceleyiniz: HARVEY, 810;
STAPLETON, 322; OWEN/MADDEN/DAVIS, 85.
537 HARVEY, 813; OWEN/MADDEN/DAVIS, 84.
değişiklik olmadan538 kullanıcıya veya tüketiciye ulaşan ürünler, kusursuz sorumluluğa neden olur539. Bu bağlamda, canlıların doğuştan mutasyonundan dolayı, hayvanların ürün kavramı içerisinde yer almayacağı Illinois davalarının ana fikrini oluşturmaktadır540.
New York Yüksek Mahkemesi, yukarıda incelenen iki dava ile olay olarak aynı olan Beyer v. Aquarium Supply Co. davasında541 Illinois Yüksek Mahkemesi ile tam aksi yönde bir karar vermiş ve bu kararına gerekçe olarak da hastalıklı hayvanların ayıplı üretilen ürünler gibi değerlendirilmesi gerektiğini göstermiştir. Canlı hayvan satışına ilişkin bazı davalara, Beyer davasında verilen karar emsal gösterilebilir542.
Ayıbın ve zararın büyümesini engellemek için kuluçka dönemi önemli bir kriterdir. Satıcının teslim denetiminden daha uzun süren kuluçka dönemine sahip hastalıklarda ayıp, hayvan satıcısının denetimi altında gerçekleşmiş sayılır. Bir hastalığın bulaşma şekli de ayıp ve zararın büyümesinin önlenmesinde kullanılabilir.
Hastalık, satıcının denetiminde fark edilemeyecek kadar küçük olabilir. Böyle durumlarda da, dış etkenler değil, satıcının sorumluluğu söz konusu olur543.
Hayvanların içgüdüsel mutasyonunun ayıba ve zarar sonucuna önemli bir katkısının olmadığı hâllerde544 kusursuz sorumluluk söz konusu olabilir545.
538 Hanlon v. Cyril Bath Co. (541 F. 2d 343 (3d Cir. 1975)) davasında davacı, davalı tarafından üretilen bir torna makinesi ile işlem yaparken yaralandı. Ancak, davacının işvereni, duyarlılığı artıran bir başlatma mekanizmasını kazadan önce orijinal aletin içine koydu. Daha duyarlı hâle gelen başlatma mekanizması, davacının ayağının ufak bir dokunuşu ile harekete geçti ve makinenin bir parçası davacının elinin üstüne gelerek parmaklarının ezilmesine neden oldu. Torna makinesinin dizaynında emniyet cihazının kullanılmamasını gerekçe gösteren davacı, kusursuz sorumluluğa dayanan bir dava açtı. Üçüncü Bölge Yüksek Mahkemesi, işverenin başlatma mekanizmasında yaptığı değişikliği, üründe meydana getirilen esaslı bir değişiklik olarak nitelendirdi ve talebi reddetti. Đlgili karar için bkz. HARVEY, 815.
539 OWEN/MADDEN/DAVIS, 85; HARVEY, 815.
540 HARVEY, 815; OWEN/MADDEN/DAVIS, 86.
541 Davalı Aquarium Supply Company, W. T. Grant Company’e hamsterları dağıttı. Beatrice Beyer isimli işçi, hayvanlarla temasa geçtikten sonra hastalandı. Hamsterlerin hastalıklı olduğunu ve burada kusursuz sorumluluğun uygulanması gerektiğini ileri süren Beyer, Aquarium Supply’a karşı dava açtı. Davalı, kusursuz sorumluluğun karmaşık olarak üretilen ürünlere ilişkin hukukî işlemlerle sınırlandırıldığı savunmasını getirdi. Đlk derece mahkemesi bu savunmayı kabul etmedi ve hastalıklı hayvanların, ayıplı olarak üretilen ürünler gibi, insan güvenliğine ve sağlığına ciddi bir tehlike teşkil edeceği gerekçesiyle, davacının kusursuz sorumluluğa dayanabileceğine karar verdi. Đlgili karar için bkz. HARVEY, 814.
542 OWEN/MADDEN/DAVIS, 86; HARVEY, 814.
543 OWEN/MADDEN/DAVIS, 87; HARVEY, 819-820.
544 Kısa bir süre önce satın alınan atın, ayağında daha önce meydana gelen ve uygunsuz bir şekilde iyileşen kemiğin aynı yerden tekrar kırılması hâlinde, satıcının teslim denetiminden sonra, olağanüstü durumlar ayıbın oluşmasına neden olmamışsa satıcı, kusursuz sorumludur. Bu atın, bu tür eşyanın satımında olağan amaçlara uygun olmadığı, davanın dayanağını oluşturabilir. Bir at alıcısı, normal şartlar altında, atın kırık ayağı nedeniyle bir insanı taşıyamayacağını tahmin edemez. Bu bakış açısıyla bu
Direktif ve dönüştürme düzenlemelerinde bu konuya ilişkin açık bir hüküm bulunmamakla birlikte bu tartışmalar, yorum yolu ile günümüzde geçerliliğini kaybetmiş ve canlı hayvanlar da ürün kavramı içinde yer almaya başlamıştır546.