Teknik ve mesleki bilgisini sunan bilirkişi, bunun için fikri ve/veya bedeni bir çalışma yapacaktır. Dolayısıyla bu faaliyetin maddi bir karşılığı olacaktır.519 CMK m. 72 uyarınca “bilirkişiye, inceleme ve seyahat gideri ile çalışmasıyla orantılı bir
ücret ödenir.” Bilirkişi ücretinin ekonomik şartlar dikkate alınarak gerçekçi bir
şeklide saptanması, bilirkişilikten beklenen netice açısından önemlidir.520 Ancak, bilirkişilik daha çok kazanmak için yapılan bir iş olmadığından temel amacın adalete hizmet olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.
517 Gürelli (1967), s. 75.
518 “Adli Tıp Kurumu 6. İhtisas Kurulu’nun 31.10.2008 tarihli raporunda mağdurun olay nedeniyle
ruh sağlığının bozulduğuna oybirliği ile karar verildiği gibi Adli Tıp Genel Kurulu’nun mağdur hakkındaki aynı sonuçlu oybirliği ile verilen raporuna esas 04.06.2009 tarihli oturumuna bilirkişi olarak davet edilen Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Osman Abalı’nın da katıldığının anlaşılması karşısında tebliğnamedeki söz konusu raporları düzenleyen heyetler içinde çocuk psikiyatrisi uzmanının bulunmaması nedeniyle bozma isteyen düşünceye iştirak edilmemiştir.” 5. CD, 21.09.2010, 2474/6732.; “Adli Tıp Kurumu Kanunu'nun 24 ve Adli Tıp Kurumu Uygulama Yönetmeliğinin 21. maddeleri uyarınca, uzman bilirkişi düşüncesine raporda yer verilmiş olduğu anlaşıldığından, tebliğnamenin 2 nolu bendindeki bozma isteyen düşünceye iştirak edilmemiştir,” 5. CD, 02.06.2010, 1626/4228.; “Adli Tıp Kurumu Kanunu'nun 24. maddesi hükmüne uygun olarak, mağdurun 13.05.2009 tarihli muayenesinin 6. İhtisas Kurulu'nun görevlendirdiği Çocuk Psikiyatrisi uzmanı tarafından yapıldığının ve görüşünün alındığının anlaşılması karşısında tebliğnamedeki bu hususta bozma isteyen düşünceye iştirak edilmemiştir,”
5. CD, 27.01.2011, 2010/9441 E, 2011/400 K.
519 Taşpınar, Sema, “Bilirkişi Ücreti”, Türkiye Barolar Birliği Bilirkişilik Sempozyumu, 9-10
Kasım 2001, Ankara 2001, s. 367.
Bilirkişi ücretlerinin verilen hizmetin bedelini tam olarak karşılayamaması, alanında yetişmiş pek çok nitelikli kişinin, bilirkişi listelerine girmemesine neden olur.521 Bu nedenle bilirkişi ücretlerinin belirli bir standarda kavuşturulması gerekir.522 Ücret standardının saptanması için bilirkişilerin tümünü kapsayacak bir ücret çizelgesi oluşturulmalıdır.523 01.10.2011 tarihinde yürürlüğe girecek olan 6100 sayılı HMK m. 283’te bilirkişi ücretlerinin Adalet Bakanlığınca düzenlenecek ve her yıl güncellenecek olan tarife esas alınarak belirleneceği düzenlenmiştir. Mülga CMUK m. 77’de “Bilirkişi tarifeye göre kaybettiği vakit için alacağı tazminattan
başka tetkikat ve seyahat masraflarını ve çalışmasıyla uygun ücretini alacağı”
düzenlenmiştir. Ancak sözü edilen tarife hiçbir zaman hazırlanmamıştır.524
Bilirkişiliği özendirmek için ayrıca, bilirkişi ücretlerinin vergi muafiyeti kapsamına alınması, ücretin raporların özensiz düzenlenmesine sebep olacak kadar düşük olmaması için gereken tedbirlerin alınması gerekir.525 Bilirkişi ücretinin tahsili yorucu ve zaman alan formalitelere bağlıdır. Adalet Bakanlığı tarafından tahsis edilen para yetersiz olduğundan bilirkişilerin büyük meblağlara ulaşan alacakları düyuna kalarak devletin itibarı zarar görmektedir. Bilirkişi ücretlerinin zamanında ödenmesini sağlayacak tedbirler alınmalıdır.526
Nitelikli kişilerin de bilirkişilik yapması için bilirkişi ücretlerinin belli bir düzeye yükseltilmesi gerekli ise de, bilirkişi ücreti aynı zamanda yargılama giderlerinden sayıldığından usul ekonomisine uygun olarak davaların en az giderle sonuçlanması için ücretin makul bir düzeyde tutulmasına özen gösterilmelidir. Zira, yargılama giderlerinin yüksek olması taraflar için hak arama özgürlüğünü kısıtlamaktadır.527 Bu nedenle yasalarımızda bu konuda bazı tedbirler öngörüldüğü gibi, doktrinde değişik görüşler ileri sürülmüştür.528
521 Dönmez, s. 1175. 522 Çiçekli, s. 505. 523 Özbek (2009), s. 1148; Çiçekli, s. 505. 524 Üstündağ /Tanrıverdi, s. 24 525 Taşpınar, s. 374; Özbek (2009), s. 1148. 526 Gürelli (1967), s. 70. 527 Taşpınar, s. 402.
528 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 165 maddesine göre süresi içinde raporunu ibraz etmeyen
bilirkişiye iki aylık ek süre verilebilir. Bu süre içinde de raporunu hazırlamaz ise bilirkişilik görevi ücret ödenmeksizin bu kişiden alınır. Bkn: Ünver/Hakeri, s. 269; Doktrinde, hakimin bilirkişi ücretinin ödenmesine karar vermemesi, raporu inceledikten sonra, eğer rapor yetersizse bilirkişi ücretinden indirim yapması gerektiği savunulmaktadır. Bkn: Taşpınar, s. 385.
Alman Hukukunda, bilirkişilere ve tanıklara ödenecek tazminat ayrı bir yasada düzenlenmiştir. Hakim bilirkişi ücretini bu kanuna göre belirler.529 Ülkemizde de benzer şekilde bir düzenlemeye gidilerek bilirkişilik konusundaki aksaklıklar giderilebilir.
II. BİLİRKİŞİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Yargılama sistemi içinde üstlendiği işlevin ciddiyetine rağmen bilirkişiler de hata yapabilirler.530 Bu hatalar nedeniyle davanın tarafları zarara uğrayabilir. Ancak bu hataların bir karşılığı bulunmalıdır. Zira, hukuka aykırı davranışların hesabının sorulmadığı toplumlarda yozlaşma kaçınılmazdır.531 Bu nedenle bilirkişiliğin kötüye kullanılarak yozlaştırılmasının önlenmesi için, bilirkişilerin yükümlülük ve sorumlulukları açıkça belirlenmelidir.532
Bu bölümde, önce bilirkişinin genellikle usul yasalarında düzenlenen yükümlülükleri, üçüncü bölümde de bu yükümlülüklere aykırı davranışlar nedeniyle ortaya çıkabilecek hukuki ve cezai sorumluluk halleri ele alınacaktır.
A. Bilirkişiliği Kabul Yükümlülüğü
Bilirkişinin yerine bir başkası ikame edilebileceğinden533 kural olarak bilirkişilik görevini kabul etmek zorunlu değildir. Ancak CMK m. 65’te belirtilen kişiler bilirkişiliği kabul etmekle yükümlüdürler.534 Ancak bilirkişilik görevini kabul
529 Alman hukukunda bilirkişinin ücreti “Tanıklar ve Bilirkişilerin Ücretleri Hakkındaki Kanun”da
düzenlenmiştir. Bu kanunda, tanık ücretleri, bilirkişi ücretleri, özel çalışma, yurt dışından tanık ve bilirkişiye başvurulması halinde ücretler, özel ücretlendirme halleri, giderlerin karşılanması, yolculuk giderlerinin karşılanma şekli, sair giderler, ücretin kararlaştırılması, avans, ücret talebinin düşmesi ve zamanaşımına uğraması, hakimin tespit ettiği ücrete karşı başvurulabilecek yollar, tercüman ve çevirmen ücretleri hakkında düzenlemeler mevcuttur. Bilirkişiye emeği karşılığı olarak ücret ödenir. (m. 1/1). Harcanan saate göre ücret, her saat için 25 ila 52 Euro arasında değişmektedir. Saat ücretinin belirlenmesinde, gerekli olan mesleki bilgi, yapılacak işin zorluğu, teknik aletlerin kullanımı için yapılan diğer giderler, bilirkişinin rapor tanzim ederken içinde bulunduğu özel şartlar dikkate alınır. Saat ücretleri incelemeyi gerektiren zamana göre bütün halinde kabul edilir. (m. 3/2). Ücretin belirlenmesinde esas alınan saat ise, bilirkişinin söz konusu incelemeyi veya işi yaparken kendi mutat işini yapamadığı zaman olarak belirlenmiştir. (m. 4). Bilirkişinin yaptığı iş tarifede belirtilen bir iş ise ücret buna göre belirlenir. Tarifede belirtilmeyen bir husus ile ilgili bir iş söz konusu ise ve bu iş normalin dışında bir emek ve zamanı gerektiriyorsa ücret 35 Euro’ya kadar artırılabilir. (m. 5), bkn: Üstündağ /Tanrıverdi, s. 25; Deliduman, s. 314, 315, 317; Yılmaz, s. 12, 13.
530 Tanrıver, Süha, (2005), “Bilirkişinin Sorumluluğu”, TBBD, S. 2005/56, s. 133; Akyol, s. 75.
531
Aşçıoğlu (2010), s. 581.
532 Tanrıver (2004), s. 368.
533 Sevük (2006), s. 77.
etmek zorunda olan kişilerin bundan imtina etmesi halinde CMK m. 71 delaletiyle 60/1. maddesi uyarınca 3 aya kadar disiplin hapsiyle cezalandırılabilir.535
ETCK m. 282’de536 bilirkişinin asılsız bir nedenle görevini yerine getirmekten imtina etmesi ayrı bir suç olarak düzenlenmişti.537 Bu düzenlemeye yeni yasada yer verilmemiş ise de bu eylem YTCK m. 257’de düzenlenen görevi kötüye kullanma suçunu oluşturabilir.538
Bu konu hakkında ayrıntılı bilgi için yukarıda “bilirkişiliği kabul yükümlülüğü” ve “bilirkişilikten çekinme” başlıkları altında yapılan açıklamalara bakınız.