Bitlis İli Ekonomik Kalkınmasında Sürdürülebilir Enerji Kaynaklarının Önemi
BİTLİS İLİ YENİLEBİLİR ENERJİ POTANSİYELİ Güneş Enerjisi Üretim Potansiyeli
Bitlis İlinin, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası (GEPA) verilerine göre aylık küresel radyasyon ışınımı temel alınarak aylık ortalama radyasyon ışını 4,40 kW-h/m2 gün olarak hesaplanmıştır. Bitlis ili yıllık ortalama güneş enerjisi ışınım değeri ise 1604,78 kW-h/m2 olarak bulunmuştur. Bu değer Karaman ili için 1660 kW-h/m2-yıl, Antalya için ise 1646 kW-h/m2 -yıldır (Rüstemli ve diğerleri, 2016a). Karaman ve Antalya İllerine ait bu veriler Türkiye’nin en yüksek radyasyon ışınım değerleri olduğu göz önüne alındığında ise Bitlis ilinin güneş radyasyonu bakımından Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu ortaya konmaktadır.
Şekil 1. Bitlis İli Güneş Enerjisi Potansiyeli
Şekil 1’de Bitlis iline ait güneş enerjisi potansiyeli görülmektedir. Renk tonu koyudan açığa olmak üzere yüksek değerlerden düşük değerlere doğru Bitlis İli güneş enerjisi küresel radyasyon değerlerini ifade etmektedir. Şekilde de görüleceği gibi sadece güneye inildikçe değil iç bölgelerinde ve hatta Bitlis’in en kuzeyinde yer alan Adilcevaz gibi ilçelerinde de güneş enerjisi potansiyeli yüksek bölgeler yer almaktadır.
102
Şekil 2. Bitlis İli Güneşlenme Süresi Değerleri (Saat)
Şekil 3. Bitlis İli Küresel Işınım Değerleri (Kwh-M2)
Şekil 2’de görüleceği üzere Bitlis İli aylara göre güneşlenme süresi dağılımı incelendiğinde güneşlenme süresinin en yüksek olduğu ay Temmuz ayı olarak görülebilmektedir. Bitlis İli’nin aylık bazda güneşlenme saati 7,37 saat olduğundan yıllık bazda güneşlenme saati 2.690,96 (7,37x365) olarak hesaplanabilir. Şekil 3’de ise Bitlis İli aylara göre küresel ışınım değerleri verilmiş ve küresel ışınım değerleri bakımından özellikle bahar ve yaz ayları yüksek değerlerde küresel ışınıma sahipken kış ayları en düşük küresel ışınım değerlerini göstermektedir (Rüstemli, Dautov ve Akdağ, 2016b).
Rüzgâr Enerjisi Üretim Potansiyeli
Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası (REPA), orta-ölçekli sayısal hava tahmin modeli ve mikro-ölçekli rüzgâr akış modeli kullanılarak üretilen rüzgâr kaynak bilgilerinin verildiği Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası’dır. Rüzgâr enerjisi üretimi için bir yerdeki ortalama rüzgâr hızının 7,0 m/s olması gerekmektedir.
Türkiye’nin çeşitli noktalarına kurulmuş olan ve rüzgâr hızını ölçen cihazlar yardımı ile oluşturulan bu atlasa göre Türkiye genelinde 37.836 MW ‘lik karasal alan potansiyeli ile 10.013 MW’ lik deniz üstü alan potansiyeli mevcuttur. Şekil 4’de verilen Bitlis İli REPA’ sına bakılarak ortalama rüzgâr hızının 7,0 m/s ve üzerinde olduğu birçok yer görülebilinmektedir (YEGM, 2012). Ancak Rüzgâr enerjisinden elektrik enerji üretilebilmesi için Kapasite faktörünün %35 yâda üzerinde olduğu alanların belirlenmesi
103
gerekmektedir. Şekil 5’de verilen kapasite faktörüne bağlı olarak Şekil 6 ‘da üretim yapılabilecek yerler ve üretim yapılabilecek ve yapılamayacak yerler gösterilmiştir.
Şekil 4. Bitlis İli Rüzgar Hızı Değerleri (m/s)
Şekil 5. Bitlis İli Kapasite Faktörü (%)
104
Şekil 6. Bitlis İli Rüzgar Enerjisi Santrali Yapılabilirliği
Bitlis İline kurulabilecek rüzgâr enerjisi santrali yaklaşık 5 kilometrelik bir alanda kurulmak üzere 22 MW toplam kurulu güç potansiyeli olabileceği göz önünde bulundurulduğunda Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Buna rağmen şehrin 2015 enerji tüketimi verilerine göre yaklaşık 530 MW saatlik ihtiyacının bir bölümünün temiz ve sürekli bir enerji kaynağı olan rüzgâr enerjisinden sağlanabilmesinin uygun yatırım ve teşviklerle mümkün hale getirilebileceği göz önünde bulundurulmalıdır (Rüstemli ve diğerleri, 2016b).
Hidroelektrik Enerji Üretim Potansiyeli
Türkiye’de tahminî hidroelektrik enerji potansiyeli 433 milyar kWh olmak üzere pratikte bu potansiyel 216 milyar kWh ve yatırımsal anlamda hidroelektrik enerji potansiyeli 140 milyar kWh/yıl olarak değerlendirilebilir. Türkiye hidrolik enerji potansiyelinin yüzde 37’lik kısmı işletmede, yüzde 15’lik kısmı (özel teşebbüs tarafından yapımı sürdürülen projeler dâhil) ise inşa halindedir (2010 itibarıyla).
Bu potansiyelin verimine etken en önemli unsurlardan biri akarsuyun geçtiği arazi yükseltisi diğeri ise eğimdir (Eniş, 2016). Ülkemizin ortalama yükseltisi 1.131 metre olup 1000 metreden yüksek alanlar toplam yüzeyin %55,5’ini kaplamaktadır. Ülkemiz arazisinin %64’ünün eğimi %12’nin üzerindedir.
Ortalama yüksekliği bir kilometrenin üstünde olan ülkemizde akarsu eğimleri de fazladır. Bu topoğrafik yapı ve hidrolojik koşullar ülkemizi hidroelektrik enerji üretimi açısından avantajlı kılmaktadır. Bitlis İli’nin denizden yüksekliğine bakıldığında ise il genelinde 1545 metreden yüksek olup, arazisinin % 71'i dağlıktır. Gerek rakımı gerekse de eğimli arazı yapısı itibariyle özellikle dağlardan çıkarken Van Gölüne dökülen veya Murat Irmağına dökülen Bitlis Çayı, Botan Çayı, Karasu, Ağkiz, Oranz Dereleri, Garsay Suyu, Hizan Suyu, Güzel Dere ve Garzan Çay’ları önemli bir HES üretim potansiyelini de beraberinde getirmektedir.
Biyogaz Üretim Potansiyeli
Yenilebilen enerji kaynaklarından olan biokütleden biyogaz eldesi artan elektrik ihtiyacını karşılama, çevre sağlığını düzenleme ve nüfusun artışıyla beraber fazlalaşan organik atıklardan kurtulma amacıyla son yıllarda birçok ülke tarafında tercih edilen yöntemdir. Dünyada en iyi örneği İsveç’te bulunmaktadır.
Türkiye Biokütle Enerjisi Potansiyeli Atlası (BEPA)’nın oluşturduğu Şekil 1.’ de ki görüntüden de anlaşıldığı gibi ülkemizin özellikle nüfusu yüksek ve organik atıkların yılık toplanma oranı fazla olan şehirlerde Biokütle Kaynaklı Elektrik Üretim Santralleri kurulmuş ve kurulmaya devam etmektedir.
105
Şekil 7. Biokütle Kaynaklı Elektrik Üretim Santralleri(MWe)
Ülkemizde var olan tesislerinden %81’nin inşaatı tamamlanmış ve üretimi mevcutken %19’nun inşaatı devam etmektedir. Türkiye’de kurulan santrallere en iyi örneklerinden biri İstanbul’un dört farklı yerin de kurulmuş ve yıllık Kentsel Organik Atıklardan Enerji elde etme değeri yaklaşık 575.8931.770 kWh olan santrallerdir. En az üretime sahip ilimiz 1 adet tesisi olan Kırklareli’dir. İlde çöpteki organik atıklardan 105.844.630 kWh enerji üretilmektedir. Bitlisin ise yıllık organik katı atık üretme potansiyeli 44.315,04 ton/yıl dur elde edilebilecek enerji miktarı ise 72.152.520 kWh dir. Bu değer şuan tesisi kurmaya uygun olmadığını göstermektedir. Toplanan atık miktarlarının her yıl artığı düşünüldüğünde üretilen çöp gazının ilerleyen zamanlarda artacağına ve ortaya çıkan biyogazın Türkiye ekonomisine katkı sağlamak için elektrik üretiminde kullanılabileceğini göstermektedir.
BİTLİS İLİ ENERJİ SANTRALLERİ