Süleyman TUNÇAY*
1-Giriş:
Ülkemizde bireylerin sosyal güvenliğe ilişkin hak ve sorumlulukları-nı düzenleyen, sigortalılık tekniğine ilişkin usul ve esasları belirleyen ve halen uygulamada bulanan düzenleme 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe konulan 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunudur”. Bu Kanunun emrettiği işleri belirtmek, uygulama alanlarını düzenlemek amacıyla da yönetmelik, tebliğ gibi ikincil mevzuatı oluştu-rulmuştur.
Yukarıda belirtilen düzenlemelerin yer aldığı sosyal güvenlik mevzua-tında sigortalıların karşılaşması muhtemel risklerin oluşturduğu kayıpları gidermek amacıyla, bazı hak ve menfaatler sunularak sigortalılar koruma altına alınmışlardır. Bilindiği gibi ister bir işverene hizmet akdi ile bağımlı olarak çalışanlar olsun isterse kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar açısından olsun çalışma hayatı iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve ana-lık gibi bazı haller nedeniyle kesintiye uğrayabilir.
Sözü edilen arızi durumlar sigortalıların bedensel ve ruhsal yapılarında bazı geçici arızalara yol açarak hizmet görme edimini yerine getirememe gibi bir fiili durumun oluşmasına sebep olabilir. Bu gibi nedenlere dayalı olarak sağlık hizmeti sunucusuna müracaat eden sigortalıya uğradığı geçici iş göremezlik durumuna göre istirahat raporu düzenlenir. Burada sigorta-lının dinlenerek bu süre zarfında hekimin bildirdiği tedbir ve tavsiyelere uyularak istirahatli sayılan sigortalının, eski sağlığına kavuşturulması, ça-lışma gücünün yeniden kazandırılması, sağlığının korunması amacı güdü-lür. Bu süre zarfında işinden kaldığı sürelerde uğradığı gelir kayıplarını telafi etmek amacıyla da bazı parasal hak ve menfaatler temin edilir. İşte bu geçici çalışamama hali sosyal güvenlik mevzuatımızda “geçici iş göre-mezlik hali”, bu süre zarfında sağlanacak hak ve menfaatler de “geçici iş göremezlik ödeneği” olarak isimlendirilmiştir. 1 Ancak bu hak ve
menfa-* Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi
1 Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde geçici iş göremezlik, sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama hâlidir.Geçici iş göremezlik ödeneği, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde Kanunda
atlerin sağlanabilmesi için sosyal güvenlik mevzuatında bazı yükümlülük-lerin yerine getirilmesi gibi şartlar öngörülmüştür.
2-Geçici İş Göremezlik Durumunun Belgelenmesi:
Geçici iş göremezliğe uğrayan sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği verilebilmesi için, Kurum tarafından yetkilendirilen hekim ve sağlık ku-rullarına müracaat ederek buralardan istirahat raporu alması şarttır. Sağlık hizmeti sunucusuna müracaat eden sigortalıya ayaktan yapılan tedavilerde tek hekim tarafından bir defada en çok 10 gün istirahat raporu verilebi-lir. Söz konusu raporda istirahatin bitiminde kontrol belirtilmişse toplam 20 günü geçmemek kaydıyla daha önce verilen 10 günlük istirahat süresi uzatılabilir. 20 günü aşan istirahat raporlarının sağlık kurulu tarafından ve-rilmesi gerekir.
İstirahat raporlarının Kurumla sözleşmeli sağlık hizmeti sunucuları tarafından düzenlenmesi şarttır. Kurumla sözleşmesiz sağlık hizmeti su-nucuları tarafından verilen ve istirahat süresi 10 günü geçmeyen raporlar, Kurumla sözleşmeli resmî sağlık hizmeti sunucusu hekimi tarafından, 10 günü aşan raporlar ise Kurumla sözleşmeli resmî sağlık hizmeti sunucusu sağlık kurulunca onandığı takdirde geçerli olur. Sağlık hizmeti sunucuları tarafından düzenlenen bu istirahat raporlarının işleme alınarak iş göremez-lik ödeneklerinin sigortalıya ödenebilmesi için bu raporların Kuruma inti-kal ettirilmesi gereklidir.
3-Çalışmazlık Bildiriminin Oluşturulması:
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 40 ıncı maddesinin dokuzun-cu fıkrasına göre 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkra-sının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan geçici iş göremezliğe uğrayanların, istirahatli olduğu dönemde işyerinde çalışıp çalışmadığının işverenleri tarafından Kuruma elektronik ortamda bildirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Geçici iş göremezliğe uğrayan sigortalıya geçici iş göremez-lik ödeneği ödenebilmesi için işveren tarafından bu şekil şartının yerine getirilmesi yükümlülüğü öngörülmüştür.
Bu bildirim yükümlülüğünün zorunlu olarak elektronik ortamda pılmasını sağlamak amacıyla 12/05/2010 tarihinde Resmi Gazete ’de ya-yımlanarak yürürlüğe konulan tebliğ2 uygulamaya konulmuştur. Bu tebliğ
2 Sözü edilen tebliğ, 12.05.2010 Tarih ve 27579 Sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak
hükümlerine göre çalışmazlık bildirimi oluşturularak Kuruma elektronik ortamda bildirime zorunluluğu kapsamında olanlar; 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre hizmet akdine bağlı olarak bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar ile 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesine tabi olan sigortalılardır.
Söz konusu tebliğin 5 inci maddesi gereğince geçici iş göremezliğe uğ-rayan sigortalının istirahatli olduğu süre içerisinde işyerinde çalışmadıkla-rına dair bildirimin sigortalılarca hak edilen istirahat süresini takip eden 5 iş günü içinde elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunluluğu geti-rilmiştir. Elektronik ortam sigortalıların istirahat süresinde işyerinde çalış-madığına dair bilgilerin işverenlerce internet ve benzeri ortamda Kurumun veri tabanına aktarılmasını sağlayan elektronik portalı ifade eder.
4-Bildirim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi:
Bu bildirimin, sözü edilen tebliğde belirtilen süreler içerisinde Kurumun http://www.sgk.gov.tr internet adresinde “İŞVEREN” menüsü “Çalışılma-dığına Dair Bildirim Girişi”, “Kullanıcı Şifre Ekranı”, “Çalışılma“Çalışılma-dığına Dair Bildirim İşlemleri”, “Giriş” bölümünde yer alan bilgiler kaydedilmek suretiyle elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunludur.
Bu bildirimin yerine getirilmemesi ya da tebliğ de belirtilen süre içe-risinde yerine getirilmemesi halinde, bu yükümlülüğü yerine getirmeyen işverenler hakkında 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin birinci fık-rasının (i) bendine göre idari para cezası uygulanmasına yönelik cezai mü-eyyide bulunmaktadır.
5-Çalışmazlık Bildirimine İlişkin Yeni Uygulama:
Bilindiği gibi söz konusu tebliğ hükümleri gereğince iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık halleri nedeniyle geçici iş göremezliğe uğra-yan sigortalılardan istirahat süresi on günü geçmeyen raporlarda istiraha-tin bittiği günü takip eden 5 iş günü içerisinde istirahatli olan sigortalı-nın işyerinde çalışmadığına ilişkin bildirimin elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunluydu. İstirahat süresinin on gün ve üzeri olması duru-munda sigortalının işyerinde çalışmadığına ilişkin bildirimin, 10’ar günlük
yürürlüğe konulan “İstirahatli Olan Sigortalıların İşyerinde Çalışmadıklarına Dair Bildi-rimlerin İşverenlerce Sosyal Güvenlik Kurumuna Gönderilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ”dir.
sürelerin bittiği günü takip eden 5 iş günü içerisinde elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunluğu bulunmaktaydı. Bununla birlikte istirahat süresinin son 10 günlük süreden arta kalan istirahat süresine tekabül etmesi halinde arta kalan istirahat süresinin bittiği günü takip eden 5 iş günü içe-risinde Kuruma elektronik ortamda bildirim zorunluluğunun yerine getiril-mesi gerekmekteydi.
Hal böyle iken söz konusu tebliğin 5 inci maddesinde, 02/03/2013 Tarih ve 28575 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe konulan tebliğ ile değişiklik yapılma yoluna gidilmiştir. Yapılan yeni düzenleme ile söz konusu tebliğin 5 inci maddesi “(1) Bildirimin, http://www.sgk.gov.tr in-ternet adresinde “İŞVEREN” menüsü, “Çalışılmadığına Dair Bildirim Gi-rişi”, “Kullanıcı Şifre Ekranı”, “Çalışılmadığına Dair Bildirim İşlemleri”,
“Giriş” bölümünde yer alan bilgiler kaydedilmek suretiyle işverenler tara-fından sigortalıların hak ettikleri istirahat süresinin bitim tarihinin içinde bulunduğu aya ait aylık prim hizmet belgesinin verileceği son gün mesai bitimine kadar elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunludur. (2) Aylık prim hizmet belgesinde eksik gün nedeni olarak geçen 01 kodu ile (istirahat) bildirilen sigortalılar için bu bildirim çalışılmadığına dair bildi-rim yerine geçer.”hükmü getirilerek değiştirilmiştir.
Yapılan düzenleme ile getirilen yeni uygulamaya göre istirahatli sayılan sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi için işverenleri ta-rafından oluşturulması gerekli olan çalışmazlık bildiriminin, bundan böyle aylık prim ve hizmet belgesine eksik çalışma nedeni olarak kaydedilen 01 İstirahat kodu ile kaydedilerek bildirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Böy-lece eksik günlerin nedeni “01- İstirahat” kodu ile bildirilen sigortalılar için söz konusu bildirim, aynı zamanda çalışılmadığına dair bildirim yerine geçeceğinden ayrıca Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişinin yapılmasına gerek kalmayacaktır. Söz konusu değişiklik 02.03.2013 tarihinde yürürlü-ğe girdiğinden bu tarihten itibaren başlayan istirahat süresine ilişkin rapor-lar için geçerli olacaktır.
Örnek 1: Özel sektöre ait işyerinde çalışan sigortalılar için düzen-lenmesi gereken 2013/Mart ayına ait aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma en geç 24.04.2013 (23.04.2013 tarihinin resmi tatile rastla-ması nedeniyle) tarihi saat 23:59’a kadar verilmesi gerektiğinden, 02.03.2013-30.03.2013 tarihi arasındaki istirahat raporları için eksik gün nedeninin “01- İstirahat” kodu ile bu aylık prim hizmet belgesine kaydedilerek belirtilen süre içinde Kuruma verilmesi gerekmektedir.
Örnek 2: Özel sektöre ait işyerinde çalışan sigortalıların 01.04.2013-30.04.2013 tarihleri arasındaki istirahat raporları, 2013/Nisan ayına ait aylık prim ve hizmet belgesine eksik gün nedeni “01- İstirahat” kodu ile kaydedilerek, en geç 23.05.2013 tarihi saat 23:59’a kadar Kuruma bildiril-mesi gerekmektedir.
Bilindiği üzere, istirahatli kaldığı süre içinde işyerinde çalışmayan si-gortalıya işinden kaldığı süreler için geçici iş göremezlik ödeneği adı altın-da sosyal güvenlik yardımı yapılır. İstirahatli sayılan sigortalıya bu süreler için, işveren tarafından herhangi bir ücret ödeme yükümlülüğü getirilme-miştir. Buna mukabil uygulamada sigortalılara istirahatli kaldıkları sürede işveren tarafından bireysel iş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmelerine daya-nılarak veya atıfet olarak değişik şekillerde ücret ödemelerinin yapıldığı görülmektedir.
Buna göre istirahatli kaldığı süreler için Kurumdan geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara, işverenleri tarafından Kurumca ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile normal günlük kazanç arasındaki fark ücretin veya Kurumca ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın ayrıca normal günlük ücretin ödendiği durumlarda, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli sayıldıkları süreler için, işverenleri tarafından yapılan bu ödemeler, 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesinin birinci fık-rasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında dikkate alınarak prime tabi tutulacaktır.
Örnek 3: Özel sektöre tabi bir işyerinde çalışmakta olan sigortalının geçirdiği rahatsızlık nedeniyle 01.04.2013-10.04.2013 tarihleri arasın-da istirahatli kalması nedeniyle Kurumarasın-dan geçici iş göremezlik ödeneği ödendiği ve işveren tarafından bu ödenek dikkate alınmaksızın sigortalıya ayrıca normal zamanlardaki ücretinin tam olarak ödendiğini kabul edelim.
Bu sigortalı istirahat süresinin sonunda iş başı yapması halinde prim öde-me gün sayısı 2013/Nisan ayına ait aylık prim ve hizöde-met belgesinde 20 gün olarak değil 30 gün olarak Kuruma bildirilecektir.
İşte istirahatli sayıldığı dönemde bireysel-toplu iş sözleşmesi veya iş-veren tarafından atıfet kabilinde fiilen çalışmadığı halde ücretleri ödendiği için primleri yatırılan sigortalılar için eksik gün bildirimi söz konusu olma-yacağından, bu sigortalılar için çalışmazlık bildirimi aylık prim ve hizmet belgesinde eksik günlerin nedeni için oluşturulan “01-İstirahat” paneline ek olarak oluşturulan sütuna kaydedilecektir. Bu sütunda kayıtlı olan “prim
bildirilen sigortalı, istirahatli olduğu sürelerde, işyerinde çalışmamıştır”
alanı işaretlenecek ve Kuruma bildirilecektir. Çünkü istirahatli sayılan gortalıya bu süre zarfında geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi, si-gortalının işyerinde çalışmaması koşuluna bağlı kılınmıştır. Yine bu bildi-rimin istirahat raporunun ait olduğu aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma verilme süresi içinde kaydedilerek bildirilmesi gerekmektedir.
Örnek 4: Kamu sektörüne ait bir işyerinde 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olarak çalışan sigortalının, rahatsızlığı nedeniyle 20.03.2013-30.03.2013 tarihleri arasında istirahat-li sayıldığı ve toplu sözleşme hükümleri gereğince sigortalının istirahatistirahat-li sayıldığı döneme ilişkin primlerinin ödenmeye devam edilmesi halinde, istirahatli olduğu dönemde çalışmadığına ilişkin bildirimin 15.03.2013-14.04.2013 dönemine ait aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma veril-mesi gerekli 07.05.2013 tarihi saat 23:59’a kadar bu belgeye kaydedi-lerek bildirimin yapılması gereklidir.
Yukarıda izah edildiği gibi aylık prim ve hizmet belgesinde eksik gün nedeni olarak geçen 01 kodu ile (istirahat) bildirilen sigortalılar için bu bil-dirim çalışılmadığına dair bilbil-dirim yerine geçeceğinden ayrıca çalışılmadı-ğına dair bildirim girişi yapılmayacak, sigortalıların hak ettikleri istirahat süresinin bitim tarihinin içinde bulunduğu aya ait aylık prim ve hizmet belgesine eksik gün nedeninin kaydedilerek bu belgenin verileceği son gün mesai bitimine kadar elektronik ortamda Kuruma gönderilmemesi halinde,
“Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi” yapılmamış sayılacağından idari para cezası uygulanacaktır.
Çalışılmadığına dair bildirim girişi yapılmamış sayılan işverenlere 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (i) bendine göre sigortalı başına asgari ücretin yarısı tutarında, geç bildirilenlere ise sigorta-lı başına asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanır.
6- SONUÇ:
Bilindiği gibi iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık olayları gibi nedenlerle istirahatli sayılan sigortalılara, işinden kaldığı süre zarfında ge-çici iş göremezlik ödeneği adı altında sağlanacak olan sosyal güvenlik yar-dımının yapılabilmesi sigortalının bu süre zarfında çalışmaması koşulana bağlı kılınmıştı. Bunun için işverenlere, sigortalıların istirahatli sayıldıkları dönemde işyerinde çalışmadıklarına ilişkin bildirimde bulunulma
yüküm-lülüğü getirilmişti. Bu yükümlülük her bir sigortalı için kağıt ortamında yerine getirilirken, 12.05.2010 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Teb-liğile istirahatli olan sigortalıların işyerinde çalışmadıklarına ilişkin çalış-mazlık bildirimlerinin elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi zorunlu-luğu haline dönüştürülmüştür. Çalışmazlık bildiriminin elektronik ortama taşınmasından sonra istirahat raporlarının da Kuruma elektronik ortamda gönderilmesine ilişkin yeni bir uygulama başlatılarak bu yönde önemli bir gelişme daha sunulmuştur. Yapılan bu değişiklikle bundan böyle Kurum-ca yetkilendirilen tek hekim veya sağlık kurulu tarafından verilecek isti-rahatlere ilişkin raporlar bu sağlık kuruluşları tarafından kağıt ortamında Kuruma gönderilmeyecek, elektronik ortamda Kuruma gönderilecek, gön-derilen bu raporlar aynı zamanda işveren tarafından da görüntülenebilecek ve çalışmazlık bildiriminin oluşturulması için istirahat raporlarının sigor-talılar tarafından kendilerine ibrazına gerek kalmayacaktır.Hal böyle iken söz konusu tebliğin 5 inci maddesinde, 02/03/2013 Tarih ve 28575 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe konulan tebliğ ile değişiklik ya-pılma yoluna gidilerek bu kez de sigortalıların istirahat sürelerine ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinde eksik gün nedeni olarak geçen 01 kodu ile (istirahat) kaydı çalışılmadığına dair bildirim yerine geçeceği kabul edilmek suretiyle işverenler tarafından sigortalıların hak ettikleri istirahat süresinin bitim tarihinin içinde bulunduğu aya ait aylık prim hizmet bel-gesinin verileceği son gün mesai bitimine kadar elektronik ortamda Kuru-ma gönderilmesi zorunluluğu getirilmiş, bu yöndeki bürokratik işlemlerin azaltılması amaçlanmıştır.
KAYNAKÇA
Olgaç Cüneyt, Tunçay Süleyman ve Bulut Mehmet (2011). Türk Sos-yal Güvenlik Sisteminde Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulamaları.
Ankara : Bilge Yayınevi.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (06.04.2013). 2013/19 sayılı Ge-nelge.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (12.05.2010). İstirahatli Olan Si-gortalıların İşyerinde Çalışmadıklarına Dair Bildirimin İşverenlerce Sos-yal Güvenlik Kurumuna Gönderilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ, Ankara: Resmi Gazete (27579 Sayılı).
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (12.05.2010). Sosyal Sigorta İş-lemleri YönetmeliğiAnkara: Resmi Gazete (27579 Sayılı).
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (23.12.2008). 2008/108 sayılı Ge-nelge.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (28.09.2008). Aylık Prim ve Hiz-met Belgesinin Sosyal Güvenlik Kurumuna Verilmesine Ve Primlerin Ödenme Sürelerine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ, Ankara:
Resmi Gazete (27011 Sayılı).
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (28.09.2008). Kısa Vadeli Sigor-ta Kolları Uygulama Tebliğ, Ankara: Resmi Gazete (27011 Sayılı).
T.C.Yasalar (10.06.2003). 4857 sayılı İş Kanunu. Ankara: Resmi Ga-zete (25134 sayılı).
T.C.Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağ-lık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı).
SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ UYGULAMASINDA