Belirsizliğe Yol Açan Dil Kullanımı

Wagner ve Cacciagudy-Faky belirsizlik ve netliğin çok yönlü kavramlar olduğunu belirterek hukuk dilinde anlaşılmazlığın birçok sözcük ve anlam düzeyinde belirsizlik ile sağlandığını ayrıca hukuk dilinin aslında bir kesinlik görünümü altında terimlerde tutarsızlık, yapısal kararsızlık ve genel bir anlaşılmazlık vasıtası ile gerçekte tam aksine, netliği engelleyen bir dil olduğunu söyler (aktaran Burukina, 2012 :578).

Chiesa (2003) genel olarak hukukun birçok alanında kullanılan hukuki terimin çok anlamlı olması, birbirine çok yakın anlamlı olması ve erek sistemde tam işlevsel eşdeğerliliklerinin olmaması nedeniyle geleneksel anlamda kabul edilen karşılıklarından çok daha geniş veya dar hukuki anlamları olduğunu, sözlük kullanımıyla “fosilleşmiş” çeviri hataları ile çeviri yapma çabalarına dayanan birçok hatalara yol açtıklarını ve aynı zamanda yan anlamları olması nedeniyle birçok anlama geldikleri için de çeviri hatalarına yol açtıklarını belirtir (aktaran Burukina,2012:574).

3.1.1. Anlam Düzeyinde Belirsizlik

Hukuk metinlerinin çevirisi kendi özel dili olması ve bu dilin arkasında kendi özel hukuk dillerinin yatması nedeniyle zaten zordur. Hukuk terminolojisi her iki hukuk sisteminde de aynı şeyi ifade etmeyebilir. Hukuk dili aniden ortaya

çıkmış bir dil değildir, aksine bir ülkenin hukuk dili neredeyse on yılların birikimiyle yerleşmiştir.

Hukuk dilinde anlamsal belirsizlikler vardır. Örneğin İngilizce hukuk dilinde

due process---gerekli işlem probable cause---olası neden reasonable---makul

unreasonable---makul olmayan fair division---adil paylaşım

The damage shall be covered in a reasonable period of time----Zarar makul bir süre zarfında karşılanır

gibi terimler aynı şekilde çevrildiği zaman gerekli işlem, olası neden, makul, makul olmayan, adil paylaşım, “Zarar makul bir süre zarfında karşılanır”

dememiz gerekmektedir ve bu deyimlerdeki belirsizlik mutlaktır. “Gerekli işlem” ne olacaktır, “olası neden” nedir, ”adil paylaşım” nasıl bir paylaşımdır, zararın karşılanacağı makul süre ne kadardır?

Crystal bu sözcüklerin ve daha “adequate cause”, “as soon as possible”,

“improper” gibi sözcüklerin İngiliz hukuk dilinde belirsiz ve esnek dil kullanımından örnekler olarak sıralamaktadır (1987: 387).

Bazı zorluklara neden olsa da belirsiz ve esnek dil kullanımının birtakım yararlı işlevleri olduğu belirtilmektedir. Örneğin bir hukuki metninde, bir sözleşmede, tarafların önceden belirlemek zorunda kalmadan birtakım genel terimler kullanabilmesine olanak tanımaktadır. Yasaların değişken koşullara uyum sağlayabilmesine olanak tanımaktadır. Aynı zamanda değişen norm ve standartlara olduğu kadar yasa ve kuralların ileride ortaya çıkabilecek olan yeni koşullar için de geçerli olmasını sağlamaktadır. Bunu için de esnek ve belirsiz dil ana yasaların özelliklerinden biridir der Tiersma (1999: 80).

Bunları çevirmenin bilmesi mümkün değildir ve de bunları belirginleştirmeye çevirmenin hakkı yoktur. Hukuk çevirmeninin görevi gördüğü belirsiz ifadeleri aynı şekilde çevirmektir. Çünkü örneğin iki şirket arasındaki bir sözleşmede bu ifadeler mutlaka bir aşamada işe yarayacak ve sözleşmenin tarafların istediği gibi yorumlamasına olanak tanıyacaktır. (Altay, 2002: 47).

Türkçe Hukuk dilinde de benzer anlamsal belirsizlikleri gözlemleyebiliriz.

Örneğin aşağıdaki madde Türk Medeni Kanunundan alınmıştır

Madde 120- Nişanlılardan biri haklı bir sebep olmaksızın nişanı bozduğu veya nişan taraflardan birine yükletilebilen bir sebeple bozulduğu takdirde;

kusuru olan taraf, diğerine dürüstlük kuralları çerçevesinde ve evlenme amacıyla yaptığı harcamalar ve katlandığı maddî fedakârlıklar karşılığında uygun bir tazminat vermekle yükümlüdür. Aynı kural nişan giderleri hakkında da uygulanır. Tazminat istemeye hakkı olan tarafın ana ve babası veya onlar gibi davranan kimseler de, aynı koşullar altında yaptıkları harcamalar için uygun bir tazminat isteyebilirler.

(Türk Medeni Kanunu - Mevzuathttps://www.mevzuat.gov.tr)

Türk Medeni Kanunundan alınmış bir maddede “haklı sebep” nedir,

“uygun bir tazminat” neye karşılık gelir gibi sorular sorulması çok doğaldır.

Ama bu anlamsal belirsizliğin bir amacı vardır:

1-Hukuki söylemlerin yorumlanmasında esneklik sağlar

2-Yasaların değişken koşullara uyum sağlamasına olanak sağlar

3-İleride ortaya çıkabilecek olan yeni koşullar için geçerli olmasını sağlar.

Bu gibi belirsizlik durumlarında hakimlerin takdir yetkisini kullanmaları söz konusudur. Medeni Kanun’un 4.maddesine göre kanunun takdir yetkisi tanıdığı veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hakim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir denilerek takdir yetkisini tanımlamıştır. Türk Medeni Kanunu 4. Maddede Hakimin Takdir Yetkisi şöyle tanımlanmıştır.-: Kanunun takdir yetkisi tanğıdı veya durumun gerekleri ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hakim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir (http://www.ilhanhelvacidersleri.com/

turk-medeni-kanunu/turk-medeni-kanunu-madde-4).

Takdir yetkisinin özellikleri şunlardır: 1- Hakim takdir yetkisini ancak bu yetki kendisine kanunla verildiği hallerde kullanabilir.

2- Hakime takdir yetkisi tanındığı hallerde hakim bu yetkiyi kullanmak zorundadır. 3- Hakime takdir yetkisi tanınıp tanınmadığını hakim kanun maddesini yorumlayarak anlar. 4-Hakimin takdir yetkisi Yargıtay’ın denetimine tabidir. 5- Hakim takdir yetkisi kullanırken somut olayın özelliklerini dikkate alarak objektif ve kanunun amacına uygun bir çözümleme getirmelidir. 6- Hakime takdir yetkisi kural içi boşluk varsa söz konusu olur. Yani kural içi boşluk durumunda hakim takdir yetkisini kullanır (https://nedir.unibilgi.net/

hakimin-takdir-yetkisi/)

Ancak hakimlerin kullandığı takdir yetkisini kuşkusuz çevirmenin kullanmaya hakkı yoktur. Dolayısıyla çeviri eğitimi almakta olan öğrencilere bu durum öğretilmesi gereken en önemli noktalardan biridir.

3.1.2. Sözcük Düzeyinde Belirsizlik-çok anlamlılık (polysemy)

Bizim asıl ele alacağımız belirsizlik sözcük düzeyinde ve çevrilmesi ve hatta özellikle sözlük kullanarak çevrilmesi, konunun yabancısı olan veya henüz hukuk metinleri çevirisini öğrenmekte olan veya acemi çevirmenler için gerçekten kabusa dönüşebilecek olan çok anlamlı sözcükler olacaktır.

Çok anlamlı sözcükler aynı şekilde yazılıp bağlama göre ve özellikle de hukuk dilinde farklı anlamlara gelebilen sözcüklerdir. Genel olarak çok anlamlılık sözlü veya yazılı olarak kullanılan bir sözcüğün birbirine bağlı da olabilecek birden çok anlama gelmesidir (Gortych-Michalak, 2013: 21).

Bunlara gündelik dilden de örnekler verebiliriz.

Örnek 1. APPROPRIATE

To appropriate funds to pay for the new machinery: Burada appropriate fiili

“ayırmak”, yeni makine alımı için “ödenek ayırmak” anlamında kullanılmaktadır.

Irregularly appropriate funds to one’s own use: Burada ise parayı kendi çıkarı için kullanmak anlamındadır. Bir öğrenci bunu kendi çıkarı için ayırmak şeklinde çevirir ise hatalı bir çeviri olacaktır.

Make the appropriate order as to cost: Burada ise aynı fiil “uygun”

anlamında kullanılmaktadır.

Örnek 2. COMMISSION

Act within one’s commission -. Burada kendi yetkisi çerçevesinde hareket etmek anlamında kullanılmıştır

Work for a basic salary plus commission . Burada maaşın yanısıra komisyon almak anlamındadır.

A ship commissioned by the Ministry of Defence. Burada ise bir geminin Savunma Bakanlığı tarafından kullanıma açılması/denize indirilmesi anlamında kullanılmıştır.

Örnek 3: CONDEMN

condemn a prisoner to death: ölüm cezasına çarptırmak

The building was condemned as unsafe: binanın güvenliği olmadığını belirtmek anlamındadır.

This interpretation of the statue was condemned by later judges (considered as inapropriate) : burada ise bir kanun yorumunun sonraki hakimler tarafından uygun olmadığı belirtilmiş anlamında kullanılmıştır.

Gündelik dil ile yazılmasına rağmen hukuk jargonu bir hukukçuya bile bazı durumlarda yabancı ve anlaşılmaz gelebilir. Örneğin İngiliz hukuk dilinin Latinceye dayanan sözcükleri bir hukukçu için bile anlaşılmaz olabilir demektedir Samanta Hargitt ( 2013: 422).

Çok anlamlı ve çevrilmesi özen isteyen sözcüklere Türkçemizden de örnekler verebiliriz:

“Bırakmak” sözcüğünü ele alırsak:

Kargo aldığım ürünü üç gün içinde eve bıraktı. (Bu cümlede “bırakmak”

sözcüğü teslim etmek, götürmek anlamında kullanılmıştır. İngilizcede “leave”

sözcüğü ile karşılanmalıdır.

Hava soğuk olunca balığa gitme işini bir hafta sonraya bıraktık.

Burada ise “bırakmak” kelimesi ertelemek olarak nitelendirilmiştir Çevirisi de

“postpone” sözcüğü ile karşılanmalıdır.

Kaynak metin ve çevirinin metinsel uyumu, bağlama dikkat etmek ve alan sözlüklerine güvenmek ve daha fazla yer vermek sayesinde bu belirsizlik çevirmenler için sorun olmaktan çıkacaktır.

3.1.3. Eş Anlamlılık (synonymy)

Bir kelime kendi başına tek bir anlam içerirken bir başka cümlede kullanıldığında farklı bir anlam kazanabilir. Kelimenin birden fazla anlamlarda kullanıldığı bu yöntem çok anlamlılık olarak tanımlanmaktadır. Temel anlamına bağlı olarak yeni anlamlar kazanabilen sözcükler bazen de temel anlamından bağımsız olarak mecaz anlamda kullanılabilmektedir.

Hukuk dilinde belirsizliğin bir başka nedeni de aynı anlama gelen sözcüklerin çok küçük farklılıklar gösterecek şekilde kullanılmasıdır. Örneğin İngilizce hukuk dilinde aşağıda kullanılan sözcüklerin hemen hemen hepsi “iptal etmek” anlamını taşımaktadır. Ancak hepsinde belirli nüanslar olup, Türkçeden İngilizceye çevirirken bunları birbirinin yerine kullanmak anlam kayıplarına ve yanlış çevirilere neden olabilir.

Abolish -lağvetmek/yürürlükten kaldırmak(sistem veya uygulamayı)

Abrogate –bir hukuk kuralını veya hukuki-idari düzenlemenin etkisiz kılınması/

yürürlükten kaldırılması

Annul- işlem veya tasarrufu iptal etmek)

Cancel -belge, organizasyon, politika, borç için kullanılır Dissolve- kurum, kuruluş, meclisi lağvetmek

Lift- yasakların, dokunulmazlığın kaldırılması

Nullify- hukuki bir kararı veya usulü hükümsüz kılmak

Repeal-bir yasayı veya idari düzenlemeyi yürürlükten kaldırmak Rescind- bir dilekçeyi veya yasa teklifini fesh etmek, iptal etmek Terminate-bir sözleşmeyi sona erdirmek

Withdraw- bir dilekçeyi, yasa teklifini geri çekmek, geri almak

Örneğin çevirmen, “meclisin lağvedilmesi” olarak “cancel” veya “nullify”

değil, mutlaka “dissolve” sözcüğünü kullanmalıdır. Örneğin “dokunulmazlığın kaldırılması” “lift” sözcüğüyle karşılanmalıdır. Bir toplantı “annul” edilemez, anca “cancel” edilebilir.