4. GAZALÎ‟NĠN GÜNAH-TEVBE ĠLĠġKĠSĠNE YAKLAġIMI
4.5. Büyük Günah Grupları
Yukarıda yaptığı açıklamalardan sonra Gazalî (ö.505/1111), büyük günahları üç guruba ayırır:
4.5.1. Birinci Guruba Giren Büyük Günahlar
Ġlk mertebede küfür yer alır. Allah‟ı ve peygamberlerini tanımaya engel olan Ģeyler küfürdür. Bu küfrün üstünde büyük günah yoktur. Allah ile kul arasındaki perde cehalettir. Kulu Allah‟a yaklaĢtıran vesile ilim ve marifettir. Ġnsan marifeti miktarınca Allah‟a yakın, cehaleti miktarınca O‟ndan uzaktır. Ġnkârın diğer adı olan cehaleti, zaman içinde Allah‟ın kendisini sınamasından emin olma ve rahmetinden ümit kesme takip eder. Bu hal tam bir cehalettir. Allah‟ı tanıyan kiĢinin akıbetinden emin olması ya da ümitsiz yaĢaması tasavvur edilemez.
Bu günahları büyüklük açısından Allah‟ın zatı, sıfatları ve fiilleriyle alakalı bidatler (sahih itikada sokulmuĢ yanlıĢ inançlar) takip eder. Bunların bir kısmı diğerlerinden daha tehlikelidir. Bu fark yine cehaletin dereceleriyle alakalıdır. Allah‟ın zatı, fiilleri, emirleri ve yasaklarıyla ilgili bağlantılarına göre farklılık gösterirler.
1058 Gazalî, Tevbe Risalesi, s. 62. 1059 Gazalî, a.e. , s. 63-64.
Bidatlerin mertebeleri de sınırlandırılmaz. Kur‟an‟da zikredilen büyük günahlara dâhil olduğu bilinenler ve bilinmeyenler diye iki kısma ayrılabilir. Bu iki grubun arasında Ģüpheliler yer alır.
4.5.2. Ġkinci Gruba Giren Büyük Günahlar
“a-Adam Öldürmek: Adam öldürmek ilk sırada yer alır. Allah‟ın tanınmasından sonra varlığın ikinci önemli gayesi insan hayatını korumaktır çünkü canların devamı ve korunmasıyla hayat devam eder. Allah‟ı tanımak hayat ile mümkün olur. Bir cana kıymak Allah‟ı inkârdan küçük olmakla birlikte Ģüphesiz büyük bir günahtır. Allah‟ı inkâr asıl maksadı yok ederken insanı öldürmek Allah‟a imanın vesilesi olan hayatı yok eder. Dünya hayatı ancak ahiret hayatına vesile olduğu için istenir. Zira dünya hayatı Allah‟ı tanımaya vesiledir.
b-Organları Kesmek: Katilden sonra gelen büyük günah insanların organlarını kesmektir. Dayak atmak dâhil insanı ölüme götüren her iĢkence bu gruba girer. Verdiği zarara göre biri diğerinden daha büyük olabilir.
c-Zina ve Livata: Ġnsanlar Ģehvet ihtiyacını giderme konusunda erkeklerle yetinirlerse nesil kesilir. Vücuda gelecek olanı engelleme, mevcut olanı yok etmeye yakın bir suçtur.
Zina, vücudun aslını ortadan kaldırmaz. Ancak nesillerin neseplerini karıĢtırır. Miras hakları ve yardımlaĢma düzeni gibi hayatın bütün nizamlarını bozar. Zina serbest kalınca hayat nizamının tamamlanması mümkün olmaz.
Temel hedefi ıslah etmek olan ilahî kanunların zinayı serbest bırakması düĢünülemez. Büyük günah sıralamasında zina, cinayetten hemen sonra gelmelidir çünkü zina vücudun devamını ortadan kaldırmıyor. Fakat soyların ayırt edilmesini engellemekle, insanların birbirlerini öldürmesine yol açacak sebepleri tahrik eder (hayatı tehdit eder). Sıralamada livatadan daha büyük bir günah olması gerekir çünkü Ģehvet, kadın ve erkeği birbirine cezbettiği için zinanın çoğalma ve yayılma tehlikesi vardır. Yayıldığı ölçüde zararları da büyük olur.
4.5.3. Üçüncü Gruba Giren Büyük Günahlar
Üçüncü gruba giren büyük günahlar mallarla ilgilidir. Mallar insanların geçimlerini sağladığı için hayatın kaynağıdır. Ġnsanların zorla el koyma, çalma ve diğer Ģekillerle her istediğini yapmak tarzında mala musallat olması caiz değildir. Hayatın
devamını sağlayan malların korunması gerekir. Gasp edilen bir malın geri alınması, yenilen bir malın borç sayılarak iadesi mümkün olduğundan bu fiillerin büyük günah sayılmaması gerekir. Ancak Ģu dört yoldan biriyle bir mala el konulduğunda bunu büyük günahlardan saymak gerekir:
a-Hırsızlık: Hırsızlık gizli yapılır. Ġnsan, çoğu zaman onun farkına varmaz. b-Yetim Malı Yemek: Yetim malı yemek aynı Ģekilde gizli günahlardandır. Gizlilik yetimin bakımını üstlenen veli ve kayyımla ilgilidir. Yetimin malı emanet edilen veli hakkında, yetimden baĢkası dava açamaz. O da küçük olduğu için bir Ģey bilmez. Bu konuya gereken önemi vermek vaciptir. Zorla el koymaktan farklıdır. Zira gasp açıkça yapıldığı için bilinir. Emanete hıyanetten de farklıdır, aynı Ģekilde emanet bırakan dava açıp hakkını alabilir.
c-Yalancı ġahitlik: Yalancı Ģahitlikle bir mala el koymaktır.
d-Yalan Yemin: Emanet bırakılan bir malı ya da diğerlerini yalan yeminle almaktır. Bu yolla alınan malın geri dönmesi mümkün değildir. ġartların değiĢmesiyle haramlığı konusunda verilen hükmün değiĢmesi mümkün değildir. Büyük günah olma konusunda yalan yeminler, biri diğerinden farklı olsa da hepsi de hayata karĢı iĢlenen suçlardan daha hafiftir.
Bu dört yolun büyük günahlardan sayılmaları uygundur. ġeriat bunlardan bazılarına had cezası koymamıĢ olsa da birçoğu ahirette büyük bir azapla tehdit edilmiĢtir. Dünya iĢlerindeki tesirleri her zaman büyük olmuĢtur.
Faiz Yemek: Faiz yemek Ģeriatın koyduğu Ģartı ihlal etmekle birlikte, karĢılıklı rızayla baĢkasının malını yeme iĢlemidir. ġeriatların faizin tanımı konusunda ihtilaf etmeleri uzak bir ihtimal değildir.
Sahibinin ve Ģeriatın rızası olmadığı halde baĢkalarının malına el koyarak yeme büyük günah sayılmamıĢtır. Faiz, sahibinin rızasıyla alındığı halde Ģeriat sahibinin rızası olmadığı için büyük günah sayılmıĢtır.
ġeriat, insanları uzaklaĢtırmak gayesiyle faizi büyük göstermiĢ ise aynı Ģekilde zorla el koymayı, hıyaneti ve benzerlerini de büyük göstermiĢtir. Sonuçta hıyanet veya gasp ederek yenilen bir kuruĢun büyük günah sayılması üzerinde düĢünmek gerekir. Bu konuda Ģüphe vardır ve büyük günah sınıfına girmediği konusunda zann-ı galip vardır.
Dinin kesin bir emri olması için büyük günah tanımını, Ģeriatın üzerinde ihtilaf etmediği suçlarla sınırlamak gerekir.1060
Geriye Ebu Talip el-Mekkî‟nin (ö.386/996) saydığı içki, iftira, sihir, savaĢta cepheden kaçmak ve ana-babaya isyan günahları kalıyor:
ġarap Ġçmek: ġarap içmek aklı giderdiği için büyük günah sayılması yerinde olur. ġeriatın Ģiddetli emirleri ve akıl yürütmeyle varılacak sonuçlar bu sınıflamanın doğruluğuna delildir. Hayat nasıl hazza ve mutluluğa mazhar ise akıl da aynı Ģekildedir. Belki akıl olmadan hayatın bir kıymeti yoktur. Bu yüzden aklı gidermek büyük günahlardan sayılmıĢtır. Fakat Ģarabın bir damlası için bu hüküm verilemez. ġüphe yok ki kiĢi içinde bir damla Ģarap bulunan bir suyu içerse büyük günah iĢlemiĢ olmaz. Ancak pis bir su içmiĢ olur. Damla tek baĢına Ģüphelidir. ġeriatın bunda had cezasını gerekli görmesi içki yasağına büyük önem verildiğini göstermek içindir. Aynı sebeple bir damla Ģarap içmek Ģeriatta büyük günah sayılmıĢtır. Ġnsan aklı Ģeriatın bütün inceliklerini kavrayamaz. Bir damla Ģarap içmenin büyük günah olduğu konusunda âlimlerin ittifakı (icma) sağlandı ise uymak gerekir. Aksi takdirde bu konuda susmak tercih edilir.
Masum Kadınlara Ġftira: Masum kadınlara iftirada ancak haysiyet ve onura saldırı vardır. ġahsiyete yapılan saldırı, mertebe olarak mala yapılan saldırıdan sonra gelir. Haysiyete yapılan saldırıların da dereceleri vardır. En büyüğü zina yakıĢtırmasıyla iftira atmaktır. ġeriat bu iftirayı büyük olay olarak görmüĢtür.
Kuvvetli zannıma göre Sahabiler, Kur‟an‟da had cezası uygulanan günahları büyük günahlardan sayarlardı. Bu itibarla beĢ vakit namaz böyle bir günahın üzerini örtemez, kastettiğimiz büyük günahlardır.
Sihir: Sihir ve büyücülük içerisinde insanı küfre düĢüren söz ya da davranıĢ varsa büyük günahlardandır. Aksi takdirde kiĢiye verdiği zararın büyüklüğü nispetinde büyük ya da küçük günah sayılır. Ölüm, hastalık vb. zararların derecesine göre hükmü değiĢir.
Cepheden Kaçmak ve Ana-Babaya Ġsyan: Cepheden kaçmak ve ana-babaya isyan kıyas açısından ele alınıp üzerinde düĢünülmesi gerekir.1061
“ġurası kesindir ki zina dıĢında insanlara çeĢitli Ģekillerde küfretme, vatanlarından sürme, evlerinden çıkarma, mallarını zorla alma, dövme daha önce
1060 Gazalî, a.g.e. , s. 64, 65, 66. 1061 Gazalî, a.g.e. , s. 67-68.
sayılan on yedi büyük günah arasında geçmediği için büyük günah sayılmaması usul açısından mümkündür. Ancak bu konu üzerinde düĢünmek gerekir. Zira farklı farklı hadisler bunları büyük günah diye isimlendirdiği için büyük sayılmalıdır.
Hülasa büyük günahtan kasıt, Ģeriatın hükmüyle beĢ vakit namazın silemeyeceği (keffaret olmayacağı) günahlardır.
Bunları üç kısımda ele almak mümkündür: 1- BeĢ vakit namazla asla silinmeyecek olanlar. 2- BeĢ vakit namazla silinmesi mümkün olanlar.
3- Silinip silinmeyeceği konusunda üzerinde tartıĢılanlar.
Bunların bir kısmının silinip silinmeyeceği ispat edilebilir. Bazısı üzerinde Ģüphe vardır. Bu öyle bir Ģüphedir ki onu ancak Kur‟an ve sünnetten açık bir delil yok edebilir. Bunlar üzerindeki Ģüpheyi birtakım yorumlarla gidermeye çalıĢmak boĢuna bir uğraĢ olur.
BeĢ vakit namazın kefaret olamayacağı büyük günahların hükümlerine gelince, bu ahiretle ilgili bir iĢtir. Bunlar hakkında bir tarifin yapılmaması (örtülü kalması) daha uygundur. Ta ki insanlar büyük günaha düĢmekten korksun, titiz davransın. BeĢ vakit namaza güvenerek küçük günahlara cesaret etmesin. Böylece büyük günahlardan çekinmek, küçük günahlara da kefaret olsun. „Eğer yasaklandığınız büyük günahlardan
çekinirseniz küçük günahlarınızı affederiz‟1062
ayeti bunu ifade eder.”1063
“Büyük günahtan kaçınmak irade ve iktidar dairesinde olursa küçük günahlara kefaret olur. Bir kadını dost edinip onunla zina etmeye gücü yeten kimse, nefsini cinsî münasebetten alıkoyup sadece bakmakla ya da dokunmakla yetinse, büyük günah olan zinadan kaçınması, bakmak veya temas etmekle kazandığı günaha kefaret olur. Bu durumdaki bir Ģahsın nefsini zinadan alıkoymak için yaptığı mücadelenin kalbinde meydana getirdiği nur, kadına bakmaktan meydana gelen karanlıktan daha Ģiddetlidir.
Ġktidarsız ve aciz bir Ģahsın mecburen zinadan çekinmesi veya güçlü olduğu halde baĢka bir korkudan dolayı yapmaması bakmaktan ya da temas etmekten kazandığı günahlara kefaret olamaz.
Tabiatı icabı Ģarabı sevmeyen kiĢinin Ģarap içmemesi, Ģarap meclislerinde dinlediği harama teĢvik eden müzik ve çalgı aletlerini dinlemekten kazandığı küçük günahlara kefaret olamaz. ġarap içmeye ve harama teĢvik eden çalgıları dinlemeye
1062 Nisa, 4/31.
iĢtahlı birinin, kendini Ģarap içmekten alıkoyup, çalgı dinlemede serbest bırakması ihtimal onun kalbinden çalgı dinlemekle çoğalan günahın zulmetini siler.
Bunların hepsi ahirete ait hükümlerdir. Bazı hükümlerin tam bilinmemesi caizdir. Hakikati ancak Allah‟ın bildirmesiyle bilinebilen dinin ince esrarına ait hükümlere “müteĢabihat” denilir. Ġncelikleri ayet ve hadisin tarifiyle bilinir. Bu konularda kapsayıcı bir sınır çizmeye elveriĢli ayet ve hadis bulunmamaktadır.”1064