Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri

Düzeltme, düzenleştirme, eşgüdüm, ortak güdüm anlamlarına gelen Fransızca kökenli koordinasyon kelimesi; belirli bir amaca yönelik olarak çeşitli faaliyetler arasında uyum, düzen ve bağlantıyı sağlamak, faydayı en üst düzeye çıkarmak anlamına gelmektedir. Başka bir ifadeyle farklı bölüm, birim, kişi ve kuruluşların aynı amaç ve aynı hedef doğrultusunda iş birliği yapması ve bu yolla uyumun sağlanmasıdır (Saraç, 1976).

Türkiye’de nüfusun çoğalmasıyla birlikte kırsal alanların zor şartlarına karşın;

şehirlerdeki yaşantıların rahatlığı, iş bulma imkânlarının daha fazla olması ve daha fazla para kazanma isteği göçlere sebebiyet vermiştir. Bunun sonucu olarak da şehirlerde plansız ve altyapısı olmayan yerleşim bölgeleri doğmuştur. Bu göçler sadece şehirlerin altyapısını etkilememiş, aynı zamanda şehirlerdeki nüfusun artmasıyla birlikte ulaşım problemleri de

beraberinde gelmiştir. Özellikle İstanbul gibi büyükşehirlerde hâlihazırda var olan problemler artmış, ulaşım sorunları neredeyse içinden çıkılamaz bir hal almıştır. Merkezi ve yerel yönetimler tarafından büyükşehirlere olan bu göç hareketleri iyi bir şekilde idare edilememiş ve gelen insanlara kaliteli yaşam alanları oluşturulamamıştır. Dolayısıyla kentsel alanların birçoğu düzenli ve yeterli kentsel altyapıya sahip değildir. Kentlerdeki bu göç akımları farklı hızlarda da olsa hala devam etmekte olup, daha da sürmesi beklenmektedir (Akyol, 1995).

3.8.1. Altyapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME)

Nüfusta gözlenen hızlı artış beraberinde köyden kente göç eden insan sayısında artışa yol açmıştır. Bunun bir sonucu olarak da kentlerdeki gecekondulaşma artmış, bu gecekondulaşmanın artmasına paralel olarak da plansız ve alt yapı eksikliği olan yerleşim yerleri ortaya çıkmıştır. Gelişen bu durumlar kentleşmeyi olumsuz etkilemiş, göçün yönetimi ve planlaması iyi bir şekilde yürütülememiştir (Akyol, 1995).

AYKOME kısaca; şehirde hemen hemen sürekli olarak gördüğümüz ve artık alıştığımız kamu kurum ve kuruluşlarının birbirinden bihaber olarak çalışmalar yapması durumuna engel olmayı amaçlamaktadır. Örneğin aynı yol üzerinde farklı tarihlerde sık sık kazı yapılması, bu durumun ülke ekonomisine verdiği zarar ve yol açtığı gürültü kirliliği herkes tarafından bilinmektedir. Bu gibi durumlarda akla gelen ilk soru bu yatırımların neden bir seferde yapılmadığı, tekrar tekrar kazı çalışmaları yapıldığı gibi sorulardır. İşte AYKOME’nin amacı bu soruların sorulmasını önlemek, bu çalışmaların eşgüdüm içerisinde yapılmasını sağlamaktır (Şahin, 2017).

Alt yapı koordinasyon merkezi, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar tarafından büyükşehir içinde yapılacak alt yapı yatırımları için kalkınma planı ve yıllık programlara uygun olarak yapılacak taslak programları birleştirerek kesin program hâline getirir. Bu amaçla, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar alt yapı koordinasyon merkezinin isteyeceği coğrafî bilgi sistemleri dâhil her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadırlar. Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluşu tarafından aynı anda yapılması gerekenler ortak programa alınır.

Ortak programa alınan alt yapı hizmetleri için belediye ve diğer bütün kamu kurum ve

kuruluşlarının bütçelerine konulan ödenekler, alt yapı koordinasyon merkezi bünyesinde oluşturulacak alt yapı yatırım hesabına aktarılır.

Ortak programa alınan hizmetler için kamu kurum ve kuruluş bütçelerinde yeterli ödeneğin bulunmadığının bildirilmesi durumunda, büyükşehir belediyesi veya ilgisine göre bağlı kuruluş bütçelerinden bu hizmetler için kaynak ayrılabilir. Kamu kurum ve kuruluşları alt yapı ortak yatırım hizmetleri için harcanan miktarda ödeneği, yeniden değerleme oranını da dikkate alarak ertesi yıl bütçesinde ayırır. Ayrılan bu ödenek belediye veya ilgili bağlı kuruluşunun hesabına aktarılır. Bu bedel ödenmeden ilgili kamu kurum veya kuruluşu, büyükşehir belediyesi sınırlarında yeni bir yatırım yapamaz.

Ortak programa alınmayan yatırımlar için bakanlıklar, ilgili belediye ve diğer kamu kurum ve kuruluşları alt yapı koordinasyon merkezi tarafından belirlenen programa göre harcamalarını kendi bütçelerinden yaparlar.

Koordinasyon merkezleri tarafından alınan ortak yatırım ve toplu taşımayla ilgili kararlar, belediye ve bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır.

3.8.2. Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME)

Birçok ülkede ulaştırma kuruluşlarının çoğu, özel girişimcilerin elinde bulunmaktadır.

Buna rağmen bu kuruluşların büyük bir kısmında hizmetlerin gerektirdiği altyapının büyüklüğü ve yarattığı dışsal kazançlardan dolayı kurum ve kuruluşlar üzerinde devletin müdahalede bulunduğu ve düzenleyici rol üstlendiği görülmektedir. Türkiye’de büyükşehir belediyelerinde ulaştırma konusundaki bu düzenleyici rol 5216 sayılı Kanun ile UKOME’ye verilmiştir.

UKOME ise bu görev ve yetkilerini UKOME kurulunda aldığı kararlar ile kullanmaktadır (Cora, 2019).

Büyükşehir içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerindeki her türlü taşımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla büyükşehir belediye başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları ile, Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonunun görevlendireceği ilgili odanın

temsilcisinin katılacağı Ulaşım Koordinasyon Merkezi kurulur. İlçe belediye başkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüşülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. Ulaşım Koordinasyon Merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili üye olarak belirlenmeyen ulaşım sektörü ile ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ihtisas meslek odalarının temsilcileri de davet edilerek görüşleri alınır.

5216 sayılı Kanun ile büyükşehir belediyesine verilen trafik hizmetlerini planlama, koordinasyon ve güzergâh belirlemesi ile taksi, dolmuş ve servis araçlarının durak ve araç park yerleri ile sayısının tespitine ilişkin yetkiler ile büyükşehir sınırları dâhilinde il trafik komisyonunun yetkileri ulaşım koordinasyon merkezi tarafından kullanılır.

Ulaşım koordinasyon merkezi kararları, büyükşehir belediye başkanının onayı ile yürürlüğe girer. Ulaşım koordinasyon merkezi tarafından toplu taşıma ile ilgili alınan kararlar, belediyeler ve bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır.

Tablo 3.4. Nüfuslarına göre belediye sayısı

Yıl Toplam

Nüfus

Toplam Belediye Sayısı

Büyükşeh ir

Belediyesi İl

Belediyesi İlçe Belediyesi

Belde ve İlk Kademe

2011 62 678 751 2 950 16 65 892 1 977

2012 63 743 047 2 950 16 65 892 1 977

2013 71 251 022 1 394 30 51 919 394

2014 72 505 107 1 396 30 51 919 396

2015 73 739 101 1 397 30 51 919 397

2016 74 911 343 1 397 30 51 919 397

2017 75 988 625 1 398 30 51 921 396

2018 76 888 607 1 389 30 51 922 386

2019 78 360 074 1 389 30 51 922 386

2020 78 920 614 1 389 30 51 922 386

2021 80 101 564 1 390 30 51 922 387

Kaynak: TÜİK

4. İMAR HUKUKU GENEL ESASLARININ BELEDİYELER KAPSAMINDA