Büyükşehir Belediyeleri

5216 sayılı kanunun, 6360 sayılı kanunun 4. maddesi ile değişik, 3. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendine göre “Büyükşehir belediyesi, sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idari ve mali özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini” ifade etmektedir. Yukarıda belirtildiği gibi büyükşehir belediyesi nüfusu 750.000’den fazla olan illerde oluşturulabilen bir yerel yönetim kuruluşudur. Ayrıca yine aynı yasanın, 6360 sayılı yasanın 6. maddesi ile değişik, 5. maddesine göre, büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırları olarak belirlenmiştir.

Türkiye’de 2014 yılı itibariyle toplam 30 büyükşehir belediyesi ve büyükşehir belediyelerinin içinde de toplam 519 büyükşehir ilçe belediyesi bulunmaktadır. Büyükşehir belediyelerinin görev ve yetkileri de 5216 ve 6360 sayılı kanunlarla düzenlenmektedir. Büyükşehir belediyelerinin bulunduğu illerde, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının yetkilerinin bir kısmı büyükşehir belediyelerine, bir kısmı da büyükşehir ilçe belediyelerine verilmiştir26

Bu kapsamda büyükşehir belediyelerinin görev ve yetkileri; ilçe belediyelerinin de görüşlerini alarak stratejik planı ve yıllık hedefleri ve bütçeyi hazırlamak, çevre düzeni planını yapmak ya da yaptırmak, büyükşehir belediye sınırları içinde 1/5000 ile 1/25000 arasındaki her ölçekte nazım imar planlarını yapmak, yaptırtmak ve bunların uygulanmasını sağlamak, büyükşehir belediyesi tarafından yapılan, işletilen ya da büyükşehir belediyesinin sorumluluğunda olan yerlere ruhsat vermek ve denetlemek, coğrafi ve kent bilgi sistemlerini kurmak, büyükşehir ana ulaşım planını yapmak, yaptırtmak ve uygulamak, gerekitiğinde eğitim, kültür ve sağlık alanında bina ve tesisler yapmak, büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki mahalleleri ilçe merkezine bağlayan yollar, meydan, bulvar ve caddelerde yer alan ana yolları yapmak ve bakım ve onarımını sağlamak, su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, tarım ve hayvancılığı desteklemek üzere her türlü faaliyet ve hizmette bulunmak, kadınlar ve çocuklar için konukevleri açmak, mabetlerin yapım, bakım, onarımını yapmak, gerektiğinde amatör spor kulüplerine nakdi yardımda bulunmak, büyükşehir belediye sınırları içerisinde mahalleye dönüşen köylerde yapılacak ticari amaç taşımayan yapılar için yürürlükteki imar mevzuatı doğrultusunda yörenin geleneksel, kültürel ve mimari özelliklerine uygun tip mimari projeler yapmak veya yaptırmak şeklinde sıralanabilir (5216 ve 6360 sayılı kanunların ilgili hükümleri).

26

Büyükşehir ilçe belediyeleri ise bu kapsamda, büyükşehir belediyesinin hazırlamış olduğu planlara uygun olarak, katı atıkların toplanmasını ve ilgili istasyona ulaştırılmasını sağlamakla, sıhhi işyerlerini ruhsatlandırmakla ve büyükşehir belediyesinin yürüteceği görevler dışındaki işleri yapmakla yükümlüdürler (5216 sayılı kanun, md. 7-9).

1.3.3.2.1.1. Büyükşehir Belediye Başkanı

Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediyesinin başı ve büyükşehir belediyesinin tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediyesi sınırları (il mülki sınırları) içinde yaşayan seçmenler tarafından beş yılda bir doğrudan seçilir. Büyükşehir belediye başkanının yokluğu durumunda, ilçe belediye başkanları vekalet edemezler. Büyükşehir belediye başkanının görevleri; büyükşehir belediyesinin en üst ita amiri olarak, belediyeyi sevk ve idare etmek ve büyükşehir belediyesinin hak ve menfaatlerini korumak, belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini belirlemek ve bunlarla ilgili çalışma raporlarını büyükşehir belediye meclisine sunmak, büyükşehir belediye meclisine ve encümenine başkanlık etmek, büyükşehir beşlediyesi adına sözleşme yapmak, resmi merciilerde büyükşehir belediyesini temsil etmek, büyükşehir belediye personelini atamak, belediye ve bağlı kuruluşları denetlemektir.

Nüfusu 2.000.000’a kadar olan büyükşehirlerde 5, nüfusu 2.000.000’u aşan büyükşehir belediyelerinde ise 10 başkan danışmanı atanabilmektedir (5216 sayılı kanun, md. 17-20). 1.3.3.2.1.2. Büyükşehir Belediye Meclisi

Büyükşehir belediye meclisi büyükşehir belediyesinin karar organıdır. Büyükşehir belediye meclisine, büyükşehir belediye başkanı başkanlık eder. Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye sınırları içinde bulunan büyükşehir ilçe belediyelerinin en çok oy alan ilk 1/5’lik kısmı ile büyükşehir ilçe belediye başkanlarından oluşur. Büyükşehir ilçe belediye başkanları, büyükşehir belediye meclisinin doğal üyesidirler. Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası önceden belirlenen gün ve saatte mutad toplantı yerinde toplanır. Kasım ayı toplantısı dönem başı toplantısıdır. Meclis toplantıları mormalde en çok 5 gün, bütçe görüşmelerinin yapıldığı toplantılar ise en çok 20 gün süre ile yapılabilmektedirler. Büyükşehir belediye başkanı, acil durumlarda ve her toplantı bir oturumdan fazla olmamak üzere yılda en fazla 3 defa meclisi toplantıya çağırabilir. Meclis yıl içerisinde kendisinin belirleyeceği bir aylık tatil dışında, her ayın ikinci haftası toplanır. Büyükşehir belediye başkanı yeniden görüşülmesini istediği kararları 7 gün içerisinde meclise iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenen kararlar, meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kabul

edilirse kararlar kesinleşir. Kesinleşen kararlar hakkında, büyükşehir belediye başkanı idari yargıya başvurabilir.27

Büyükşehir belediye meclis üyeleri arasından en az 5, en çok 9 kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurulabilir. İhtisas komisyonlarının üye sayısı, her siyasi parti grubunun ya da bağımsız üyelerini belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlaması ile bulunur. İmar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu, eğitim, kültür, plan ve bütçe, gençlik ve spor ve ulaşım komisyonlarının kurulması zorunludur (Tortop, 2006, s. 224). Komisyon raporları halka açıktır ve isteyenlere belirli bir ücret karşılığında verilebilmektedir.

Büyükşehir belediye meclisinin görev ve yetkileri; büyükşehir belediye sınırları ya da il sınırları içinde bulunan belediye ve köylerin büyükşehire katılması konusunda karar vermek, büyükşehir belediye sınırının il sınırı olduğu illerde il çevre düzeni planını onaylamak, nazım imar planını onaylamak, komisyonda görüşülen konuları karara bağlamak ve raporların isteyen kişilere verilmesi konusunda ücreti tespit etmek, encümende görev yapacak olan beş meclis üyesini seçmek, belediye içinde birimlerin kurulmasına, birleştirilmesine ya da kaldırılmasına karar vermek şeklinde sıralanabilir.

1.3.3.2.1.3. Büyükşehir Belediye Encümeni

Büyükşehir belediye encümeni de büyükşehir belediyesinin yürütme organlarından birisidir. Büyükşehir belediye meclisi, belediye başkanının başkanlığında, biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere, belediye başkanının birim amirleri arasından seçeceği 5 kişi ile belediye meclisinin gizli oyla kendi ararlından bir yıl için seçeceği 5 kişiden oluşmaktadır. Belediye başkanının olmadığı toplantılara genel sekreter başkanlık eder. Genel sekreter bu anlamda devlet memurudur ve seçimle iş başına gelmez. Hizmetlerde etkinlik ve verimliliği sağlamak adına nüfusu 3.000.000'a kadar olan yerlerde 3, nüfusu 3.000.000'un üzerindeki büyükşehir belediyelerinde ise en fazla 5 genel sekreter yardımcısı atanabilir (Tortop, 2006, s. 225). Encümen, meclisin aldığı kararlara bağlı olarak stratejik planın ve yıllık çalışma programının uygulanmasından sorumludur.

27