TR2 Bölgesinde tarım sektörü ile ilgili problem ve potansiyellere ilişkin yapılan çalışmalar konularına göre aşağıda özetlenmiştir. Üretim trendleri ve pazarlama bölümlerinde bölge için önemli görülen ürünler için daha geniş değerlendirilmeler yapılmıştır.
5.1. Problemlerin ve Kısıtların Tespiti 5.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler
Türkiye’de olduğu gibi TR2 Bölgesinde de veraset yoluyla araziler parçalanmaktadır.
Tarımsal işletmelerin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Kırsal kesimde yaşam koşullarındaki zorluklar nedeniyle genç nüfus kent merkezlerine göç etmekte dolayısıyla köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı kimselerden oluşmaktadır. Bu da tarımsal faaliyetlerin verimliliğini düşürmektedir.
Hızlı gelişen turizm, sanayi ve kentleşme, bazı bölgelerde tarım arazilerini önemli derecede tehdit ederek daralmasına sebep olmaktadır.
5.1.2. Çevre ve Doğal Kaynak Problemleri
TR2 Bölgesinde hızlı sanayileşme ve şehirleşme neticesinde sanayi ve evsel atıklar ile bilinçsizce kullanılan tarımsal gübre ve ilaçlar, yeraltı ve yerüstü suları ile tarım topraklarında kirlilik meydana getirmekte, tarımsal üretimi ve ihracatı olumsuz etkilemektedir. Termik santraller, fabrikalar gibi sanayi işletmelerinin baca gazları ile araç egsoz gazları, tarımsal üretimi tehdit etmektedir. Yetiştiricilikte kullanılan plastikler (sera ve malç) ve zirai ilaç-gübre ambalajlarının yakılması veya çevreye bırakılmasıyla doğal kaynaklar kirlenmektedir.
TR2 Bölgesi zengin orman kaynaklarına sahiptir. Diğer taraftan orman köylerinde tarımsal üretimin verimliliği ve karlılığı genel olarak daha düşük olmaktadır. Orman yangınları ve kaçak orman kesimleri, bu kaynakların bozulmasına sebep olmaktadır.
Jeotermal enerji kaynakları, diğer kullanım alanlarına göre tarımda yeterince ve etkin kullanılmamaktadır. Benzer şekilde temiz ve sürekli enerji kaynaklarından güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi potansiyelinden, bölgedeki tarımsal faaliyetlerde bu enerjiden yeterince faydalanılamamaktadır.
5.1.3. Tarımda Sektörel Problemler 5.1.3.1. Bitkisel Üretim Problemleri
Tarımsal ürünlerin üretiminde, hasadında ve depolama aşamalarında uygun olmayan yöntem ve kimyasalların kullanılması ile problemler çıkmaktadır. Yoğun gübre kullanımı nedeniyle topraklarda kirlenme, yoğun ilaç kullanımı ile doğal dengenin bozulması tarımsal üretimde verimi düşürmektedir.
TR2 Bölgesi, ülkemiz zeytin üretiminin önemli bir kısmını karşılamaktadır. TR2 Bölgesindeki zeytinliklerin büyük kısmı kıraç ve engebeli arazilerde olup, yaşlanmışlardır.
Ayrıca, hasat sırasında sırık kullanılması ve gerekli bakım budama işlemlerinin yapılmaması periyodisitenin daha çok hissedilmesine ve verim düşüklüğüne neden olmaktadır.
Arazilerin parçalı ve küçük olması mekanizasyona geçilmesine engel olmaktadır.
Üreticinin alet ve makine parkını yenileyememesi ve ortaklaşa makine kullanımının
uygulamada gerçekleştirilememesi, üretimde modern makinelerin kullanımını engellemekte, sonuç olarak tarım sektörü mekanizasyonda istenilen seviyeye ulaşılamamaktadır.
Organik tarım potansiyelinin yüksek olmasına rağmen; girdi maliyetlerinin (organik gübre, ilaç, sertifikasyon ve kontrol masrafları vb.) yüksek olması, üreticilerin eğitimlerinin ve bu konuda birbirleriyle irtibatının yetersiz olması, tüketici bilincinin oluşmamış olması organik tarımın gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
5.1.3.2. Hayvansal Üretim Problemleri
Ülkemizde olduğu gibi TR2 Bölgesinde de büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde en büyük sorun hayvansal ürünlerde verim ve karlılığının düşük olmasıdır. Özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde işletmelerin küçük ve aile işletmesi tipinde olması, hayvan barınaklarının iptidai şartları taşıması, işletmelerin öz sermaye yetersizliği, üreticilerin bilgi eksikliği üretimi olumsuz etkilemektedir.
TR2 Bölgesinde küçükbaş hayvanların otlayabileceği çayır mera alanlarındaki yetersizliğin giderilmesi için yem bitkisi yetiştiriciliğinin artırılması gerekmektedir. Ağıl yetiştiriciliğine ve bölge ekolojisine uygun üstün verimli ırklar (Saanen Keçisi, vb.) yetiştiriciler arasında kabul görmekte ve yetiştiricilik oranını artıran çalışmalar yapılmaktadır.
Arıcılıkta ana ürün bal olup arı yan ürünleri üretimi (polen, probolis, arı sütü, arı zehiri) yok denecek kadar azdır. Bölgede gezginci arıcılık önemli olup konaklama ve nakliye ve ürün pazarlama sorunları vardır.
Ülkemiz ve TR2 Batı Marmara Bölgesi su ürünleri üretim potansiyeli açısından çok zengin kaynaklara sahip olmasına rağmen bu kaynakların çok az bir kısmı kullanılabilmektedir. Deniz balıkçılığı yetiştiriciliğinde turizm ve çevre ile olan çatışmalar, girdi maliyetlerindeki yükseklikler ve bürokratik karmaşa genel problemler olup, iç su balıkları yetiştiriciliğindeki problemler ise girdi maliyetleri ve su kirliliği olarak ortaya çıkmaktadır.
5.1.4. Pazarlama Problemleri
TR2 Bölgesi iklimsel olarak hemen hemen Türkiye’de üretilen bütün tarımsal ürünlerin yetiştirilebildiği bir bölgedir. Bir çok üründe verim Türkiye ortalamasının üzerinde olmasına rağmen pazarlamada problemler yaşanmaktadır. Pazarlama problemlerinin başlıca nedeni örgütlenmedeki aksaklıklardır. Üretici Birlikleri Yasası çıkmış olmasına rağmen uygulamada sıkıntıların olması ve mevcut örgütlerin etkin rol almaması nedeni ile üreticiler ürünlerini bireysel olarak pazarlamakta ve fiyat oluşumunda etkisiz kalmaktadırlar. Tarımsal ürünlerin çabuk bozulabilir nitelikte olması ve üreticinin ekonomik problemlerinden dolayı ürününü bekletememekte ve hemen pazarlamaya çalışmaktadır. Bu durumda ürününü düşük fiyattan pazarlamak zorunda kalmakta ve çoğu zaman da parasını geç almaktadır.
Bölgede bazı ürünlerde sözleşmeli çiftçilik modelinin fikir olarak benimsenmiş olmasına rağmen, henüz tam olarak yaygınlaşmamıştır. Sözleşmeli çiftçilik uygulamalarında çoğu zaman taraflar çıkarları doğrultusunda anlaşmayı bozmaktadır. Bu durum, hem üreticilerin hem de alıcı konumundaki şirketlerin sözleşmeli tarıma olan güvenlerini sarsmaktadır.
Tarımsal pazarlamada en büyük problemlerden biri de standardizasyon eksikliği ve markalaşma yetersizliğidir. Üreticilerin bu konuda tam olarak bilinçli olmaması ve gerekli tesislerin (boylama, işleme, ambalajlama, vb.) olmaması ürün değerini düşürmektedir. Son zamanlarda yeni gıda tesisleri bu açığı önemli oranda kapatmaktadır.
Tarımsal ürünlerin büyük kısmı çabuk bozulabilir nitelikte olması nedeniyle hasattan pazara olan zincirde kalite ve miktar açısından kayıplar oluşmaktadır. Üretim planlamasının
olmaması nedeniyle arz fazlası olduğu dönemlerde ürünlerin depolamasında yaşanan sıkıntılar fiyat düşüklüğüne neden olmaktadır.
Tarımsal ürünlerde aracı sayısı çok fazladır. Bu da bazı tarımsal ürünlerde pazarlama marjının, ürünün 3-4 katına yükselmesine neden olmaktadır. Özellikle tarımsal ürünlerin ihracatında, katkı ve kalıntı analizi yapan laboratuarların yaygın ve yeter sayıda olmaması ve mevcut laboratuarların da akredite olmaması sorunlara neden olmaktadır.
5.2. Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti
Tablo 149. TR 2 Batı Marmara Bölgesinde Potansiyeller ve Fırsatlar
Tanımlama Mevcut Durum Gelişme Potansiyeli
Nüfus TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam nüfus 2.895.980olup % 44,53’ü kırsal kesimde yaşamaktadır.
Kırsal nüfus artış hızı binde 11,18’ dir.
Kent nüfus artışının yarısı(%0,2476)’dır.
Arazi ve
Sulama Durumu Toplam tarım alanı 1.911.321. olup
%54,37si sulanmaktadır. Toplam 1.039.329ha’lık sulanabilir arazi mevcuttur.
Sulanan arazilerde sulama etkinliği artırılarak önemli verim artışı sağlanabilir.
Tarım İşletmelerinin Durumu
2001 Genel Tarım Sayımına göre İşletme büyüklüğü 6,39 ha.’dır.
Yalnızca hayvansal üretim yapan işletmeler %3, yalnız bitkisel üretim yapan işletmeler %29 ve hem bitkisel hem de hayvansal üretim yapan işletme oranı %68’dir.
İşletmelerde uzmalığın artması kalite ve katma değerin artması küçük ve verimsiz işlletmelerde karlılığı artıracaktır.
Bitkisel Üretim -Üretimde çeşitlilik vardır.
-Verimler, Türkiye ortalamasının üzerindedir.
-Katma değeri yüksek meyve - sebze ( zeytin, domates, biber vb.) üretim oranı fazladır.
-Organik ürün üretimi artmaktadır.
-Jeotermal enerji kaynaklarının bulunduğu yerlerde, örtü altı tarım geliştirilebilir.
-Pazar isteğine göre üretim yapılması ihracatı artıracaktır.
-Uygun alanlarda zeytin üretimi geliştirilebilir.
Hayvansal Üretim -Büyükbaş sayıca azalmakla birlikte Kültür ve melez ırkı hayvan varlığı artmaktadır.
-Yapılan desteklemelerle kaliteli kaba yem üretimi ve dolayısıyla süt üretimi artmaktadır.
-Bölge su ürünleri açısından önemli su potansiyeline sahiptir.
-Bölge arıcılık açısından zengin polen kaynaklarına sahiptir.
- Hayvansal üretim miktarı ırk ıslahı ve yetiştiriicilik teknikleriyle artırılabilir.
-Çayır, mera ve yem bitkileri
yetiştiriciliği sürekli arttığından kaliteli kaba yem açığı ve karlılık önemli ölçüde artabilir. hayvan borsası haline dönüştürülmesi sağlanabilir.
- Organik hayvansal üretim artırılabilir Örgütlenme Bölgede tarımsal örgütlenme düzeyi
yüksektir.
Bölgedeki pazarlamaya yönelik TARİŞ (Zeytin-Pamuk) ve Trakya Birlik Yağlı Toh. Örgütleri bulunmaktadır.
-Kurulmuş ve kurulacak olan Üretici Birlikleri ile Tarımsal Kooperatiflere teknik ve yerli ve yabancı mali yönden destek sağlanarak geliştirilebilir.
BÖLÜM 6. AMAÇLAR VE STRATEJİLER