Ayçiçeği

Ülkemiz bitkisel yağ üretiminde ayçiçeği önemli yer tutmaktadır. TR21 Alt bölgesinde ekim alanı olarak buğdaydan sonra ikinci sırayı almaktadır. TR 21 Alt bölgesinde 2003 yılında Türkiye ayçiçeği üretiminin yaklaşık %71’i üretilmiştir.

TR21 Alt bölgesinde ayçiçeğinin başlıca alıcısı Trakya Birlik ve bölgedeki yağ sanayicileridir. Yağ işletmelerinde işlenen yağlık ayçiçeğinden yan ürün olarak elde edilen küspe yem sanayicilerine ve direk yetiştiricilere pazarlanmaktadır.

Ayçiçeği, ürünün kendi biyolojik yapısı gereği muhafaza ve nakliye kolaylığı yanında alıcıların, yani yağ sanayicilerinin ürüne olan sürekli talepleri açısından pazarlama sorunu bulunmayan bir üründür.

Sürekli olarak iç talebi bulunan ayçiçeğinin fiyatını belirleyen husus dahili arz miktarından çok dış piyasa fiyatlarıdır. Arz üretim düzeyini belirleyen unsur ise rakip ürünlerin içerdeki fiyatları kendi maliyet bedeli ile en büyük alıcı olan Trakya Birliğin alım fiyatıdır. Hükümetlerin uyguladığı ithalat politikaları da ürün arz seviyesini etkilemektedir.

Trakya Birlik kendi değerlendirmeleri sonucunda belirleyip, ilan ettiği fiyat üzerinden üyelerinden ürün almaktadır.Trakya Birliğin alım hacmini, bir anlamda pazar payını alım yaptığı bu fiyat ve ödeme şekli belirlemektedir.

Düşük gümrük vergileri ile ucuz ithal edilen ayçiçeği ve ayçiçeği yağı karşısında üreticiler haksız bir rekabet ile karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle hasad dönemlerinde yapılan ithalat üreticilerin ürünlerini değer fiyattan satmalarını engellemektedir. Ayçiçeği açığını kapatmak ve üretimini teşvik etmek amacıyla TKB’ca ayçiçeği üreticilerine destekleme primi uygulanmaktadır.

Temel besin maddelerinden olan ve insan beslenmesinde önemli bir yeri bulunan yağa insanların, hayati faaliyetlerini sürdürebilmeleri için mutlak surette ihtiyaçları bulunmaktadır.

Yetişkin bir insanın günlük aktiviteleri için 2000-2400 kalori gerekli olduğu belirtilmektedir.

Dengeli ve sağlıklı beslenmenin gereği olarak da bu miktarın 600-800 kalorisinin yağlardan karşılanması gerekmektedir. 1 gram yağın 9 kalori verdiği bilindiğine göre; bir insanın bir günde yaklaşık olarak 77 gram yağ tüketmesi gerekir. Bu miktarında 1/3’ü sıvı olarak yemeklerle, 1/3’ü katı olarak kahvaltıda ve geriye kalan 1/3’ü ise peynir, süt vb. besinlerden karşılanması gerekmektedir. Bu duruma göre doğrudan alınması gereken günlük yağ miktarı 51 gramdır. Bu ise kişi başına yılda 18.6 kg yağ tüketilmesi demektir. Avrupa normlarında ise yılda 24 kg yağ tüketildiği takdirde sağlıklı beslenmeden söz edilebileceği vurgulanmaktadır. Türkiye’de kişi başına yıllık yağ tüketimi konusunda değişik kaynaklarca çok farklı veriler verilmesine rağmen bu değerin bu gün için 17 kg/yıl olabileceği daha yaygın bir kabüldür. Bu değerden kişi başına yılda 3 kg civarında tüketilen zeytin ve tereyağı çıkartıldığında ise kişi başına bitkisel yağ tüketimimizin 14 kg/yıl olduğu görülmektedir.

Farklı kullanım alanları da dikkate alındığında yeterli bir beslenme düzeyi için ülkemizin toplam bitkisel yağ ihtiyacı 1500 000 ton civarındadır.

Dünya ve ülkemizde, başta yaşanılan nüfus artışına bağlı olarak, gıda maddeleri tüketimi de artmaktadır. İnsan beslenmesinde önemli bir yer işgal eden bitkisel yağların tüketimininde artması bu yağların elde edildiği bitkilerin önemini ortaya çıkartmaktadır.

Dünyada yağlı tohumlar diye tanımlanıp tarımı yapılmakta olan 13 bitkiden ülkemiz de başta ayçiçeği olmak üzere çiğit, susam, kolza, soya, yerfıstığı ve haşhaş yetiştirilmektedir. Bu ürünler içerisinde pamuk tohumu olan çiğit aslında yağ bitkisi olmayıp, ülkemiz yağ sanayine önemli katkı sağlaması bakımından burada sayılmıştır.

İnsan beslenmesinde ülkemizde tüketilen bitkisel yağların % 48’den fazlası ayçiçeğinden % 33’ü çiğitten, % 18’i de zeytin ve diğer yağ bitkilerinden elde edilmektedir.

Dünyada bu bitkilerin oranlarına baktığımızda, ülkemizden tamamen farklı bir durum göze çarpmaktadır. Dünyada toplam ekim alanı 200 milyon hektar civarında olan yağlı tohumların üretimi ise 380 milyon ton düzeyindedir.

Bu üretim de ilk sırayı 180 milyon tonla, soya fasulyesi, ikinci sırayı 54.2 milyon tonla pamuk çiğiti, üçüncü sırayı ise 34.5 milyon tonla yer fıstığı izlemektedir. Dördüncü sırada kolza 32.5 milyon tonla, ayçiçeği ise beşinci sırada 22.7 milyon ton ile yer almaktadır.

Ülkemiz bitkisel yağ üretimi ile yurtiçi talep karşılanamamaktadır. Bu nedenle de yıldan yıla bitkisel yağ açığı artan Türkiye bu ihtiyacını dışarıdan ham yağ yada yağlı tohumlar ithal etmek suretiyle karşılamak zorunda kalmaktadır.

Türkiyemizde halen 4 500 000 ton/yıl toplam tohum işleme (ayçiçeği, çiğit, soya) kapasitesine sahip yağ sanayi tesislerimizin kapasite kullanım oranları % 50’nin çok altında bulunmaktadır.

Toplam ham yağ işleme kapasitemiz ise 3000 000 ton/yıl olup buradaki kapasite kullanım oranı ise % 50’nin biraz üzerinde bulunmaktadır.

Ülke dahili yağlı tohumlar üretiminin azlığı nedeniyle kurulu kapasitenin atıl kalması yanında bir de her yıl (Bir milyar doların üzerinde, petrolden sonra en fazla) artan ölçülerde döviz ödeyerek yağlı tohum yada ham yağ ithal etmek durumunda kalmaktayız.

Türkiye ciddi ölçülerde döviz ödemek durumunda kaldığı bu şartlardan kendi kaynaklarını doğru kullanmak ve gerekli üretim teknikleri ve kimi destekleme politikalarını uygulamak suretiyle bir an evvel kurtulmak zorundadır.

Türkiye’de bitkisel yağ üretimine kaynaklık eden yağlı tohumlu bitkiler; pamuk (çiğit), ayçiçeği, soya, yerfıstığı, susam, haşhaş, kolza, aspir ve keten (yağlık) dir. Ayrıca yağlı tohumlar sınıfına girmeyip bitkisel yağlar kategorisinde yer alan zeytin bulunmaktadır.

2000 yılı DİE verilerine göre Türkiye’de yağlı tohumlu bitkiler ekim alanı 1895 668 ha’dır. Bu alanın 93.7’sini ise pamuk, ayçiçeği ekili ve zeytin dikili alanlar oluşturmaktadır.

Bu alanlar Türkiye toplam tarım alanlarının % 7’sini teşkil etmektedir. Ancak her ürünün ihtiva ettiği yağ oranı farklı olduğundan sıvı yağ üretiminde ürünlerin önem derecelerinde farklılıklar olmaktadır. Ekim alanları ve üretilen yağ miktarı dikkate alındığında Türkiye için en önemli yağlı tohum bitkisi olarak ayçiçeği görülmektedir.

Trakya’da mevcut yağ sanayinin kapasitesi Türkiye’de üretilen ayçiçeğinden daha fazlasını işlemeye yeter seviyededir. Tekirdağ ilinde 18 adet yağ fabrikası mevcut olup, kurulu kapasite1.046.326 ton, üretim miktarı 273.523 ton ve kapasite kullanım oranı %26’dır.

Türkiye’de kurulu kapasite 4.500.000 ton civarında olup, Tekirdağ ili kapasite kullanım oranı Türkiye genelindeki % 50 oranının çok altında bulunmaktadır. Kırklareli ilinde 2001 yılı itibari ile 670.209 ton/yıl kapasiteli 15 adet yağ fabrikası mevcut olup, ilde kurulu bulunan yağ sanayi Türkiye ayçiçeği üretiminin %84’ünü işleyebilecek kapasiteye sahiptir. Edirne ilinde ise 2000 yılı verilerine göre 8 adet işletme mevcut olup kapasitesi 247.424 ton/yıl ve üretim miktarı 82.823 ton/yıl’dır.

Grafik 1. TR21 Alt Bölgesinde Ayçiçeği Üretimindeki Gelişme Eğilimi

0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 900000 1000000

1993 1994

1995 1996

1997 1998

1999 2000

2001 2002

2003

Tekirdağ Üretim (ton) Edirne Üretim (ton) Kırklareli Üretim (ton) Türkiye Üretim (ton)

Tablo 103. TR2 Batı Marmara Bölgesi Ayçiçeği Arz Projeksiyonu

Tekirdağ Edirne Kırklareli Türkiye

Üretim

(ton) Ekim

Alanı (ha) Üretim

(ton) Ekim

Alanı(ha) Üretim

(ton) Ekim

Alanı(ha) Üretim

(ton) Ekim Alanı(ha) 1993 215812 134147 141538 119684 87865 68430 815000 597000 1994 200267 131125 169600 115260 55777 68780 740000 586000 1995 292727 138373 235603 126462 122384 65480 900000 585000 1996 212990 138850 158585 121293 86510 64320 780000 575000 1997 273759 136484 236696 122516 111000 63650 900000 560000 1998 260530 138775 190419 117409 109367 64600 860000 586000 1999 252651 136911 239679 144515 131285 70850 950000 595000 2000 258750 139291 168158 102804 93966 65254 800000 542000 2001 243068 135122 152519 109434 88441 66100 650000 510.000 2002 260079 135371 173783 114066 133505 73400 850000 550000 2003 279310 144167 178488 108614 109240 65200 800000 545000 2004 276077 140345,5 184516,7 111485,9 121821,2 67638,08 806181,8 530454,5 2005 280424,1 140878,6 184283,6 110338,7 125013,5 67758,6 803499,9 524454,5 2006 284771,1 141411,7 184050,5 109191,5 128205,8 67879,13 800818,1 518454,5 2007 289118,1 141944,8 183817,4 108044,4 131398,1 67999,66 798136,3 512454,5 2008 293465,1 142477,9 183584,3 106897,2 134590,4 68120,19 795454,5 506454,5 2009 297812,2 143010,9 183351,2 105750 137782,8 68240,71 792772,7 500454,5 2010 302159,2 143544 183118,1 104602,8 140975,1 68361,24 790090,8 494454,5 2011 306506,2 144077,1 182885 103455,7 144167,4 68481,77 787409 488454,5 2012 310853,2 144610,2 182651,9 102308,5 147359,7 68602,3 784727,2 482454,5 2013 315200,3 145143,3 182418,8 101161,3 150552 68722,82 782045,4 476454,5 2014 319547,3 145676,4 182185,7 100014,2 153744,4 68843,35 779363,6 470454,5 2015 323894,3 146209,5 181952,6 98866,99 156936,7 68963,88 776681,7 464454,5 2016 328241,3 146742,6 181719,5 97719,82 160129 69084,41 773999,9 458454,5 2017 332588,4 147275,7 181486,4 96572,65 163321,3 69204,93 771318,1 452454,5 2018 336935,4 147808,8 181253,3 95425,48 166513,6 69325,46 768636,3 446454,5 2019 341282,4 148341,9 181020,2 94278,31 169705,9 69445,99 765954,5 440454,5 2020 345629,5 148874,9 180787,1 93131,14 172898,3 69566,51 763272,6 434454,5 Kaynak : Tarım İl Müdürlükleri

0 10 20 30 40 50 60 70 80

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Grafik 2. TR21 Alt Bölgesinin Türkiye Ayçiçeği Üretimindeki Payı (%)

Dünya ve Türkiye Ayçiçeği Üretimi

Dünyada en fazla AB, Arjantin, Rusya ve Çin’de üretilmekte olan ayçiçeği 2002 yılı toplam üretimi 22.7 milyon tondur. En çok üretimin yapıldığı (23.4 milyon hektar) 1999 yılından bu yana sürekli azalarak dünya genelindeki ekim alanı 2002 yılında 19.5 milyon hektara gerilemiş bulunmaktadır. Dünya ayçiçeği verim ortalaması ise 116 kg/dekar düzeyindedir.

Dünya ayçiçeği yağı üretiminde ilk sırayı AB almaktadır. Sonra sırasıyla Arjantin ve Rusya gelmektedir.

Tablo 104. Ülkeler İtibariyle Ayçiçek Yağı Üretimi

ÜLKELER 1998 1999 2000 2001 2002

A.B.D. 435.000 534.000 474.000 401.000 401.000

RUSYA 750.000 832.000 1.312.100 1.185.000 1.110.000

AB 2.203.874 2.063.442 2.007.933 1.900.184 1.683.096 ARJANTİN 2.020.450 2.471.600 2.158.300 1.304.500 1.304.500

ÇİN 490.324 584.582 644.563 571.447 622.372

DÜNYA TOP. 8.931.766 9.684.089 9.804.690 8.350.881 8.178.299

KAYNAK : FAO

Ülkemizde yaygın olarak tarımının yapılmaya başlandığı 1947 yılından 2000 yılına kadar ayçiçeği ekim alanı 15.1 kat üretimi ise 24.7 kat artmıştır. Üretimdeki bu artış ekim alanındaki genişleme yanında verimdeki önemli sayılabilecek iyileşmelerden kaynaklanmış bulunmaktadır.

Başta iklim koşulları olmak üzere uygulanan alım ve fiyat politikaları yanında rakip ürün fiyatları ve maliyetlerine bağlı olarak değişen ülkemiz ayçiçeği ekim alanı ve üretim miktarı tablo-2 de verilmiştir.

Türkiye ayçiçeği verim değeri dünya ortalaması ile kıyaslandığında dünya ortalamasından yüksek ve Arjantin verim ortalamasına yakın olduğu görülmektedir.

Türkiye toplam ayçiçeği ekim alanlarının yaklaşık % 58’i Trakya bölgesindeki (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) üç ilimizde bulunurken söz konusu illerin üretimleri toplamı ülke üretiminin % 65 den fazlasını oluşturmaktadır.

Tablo 105. Türkiye Ayçiçeği Ekim Alanı, Üretim ve Verim Durumu YILLAR EKİM ALANI

(Ha.)

ÜRETİM (Ton)

VERİM (Kg/Ha)

1996 575.000 780.000 1.357

1997 560.000 900.000 1.607

1998 586.000 860.000 1.468

1999 595.000 950.000 1.596

2000 542.000 800.000 1.476

2001 510.000 650.000 1.275

2002 550.000 850.000 1.551

2003 545.000 800.000 1.475

KAYNAK : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve DİE verileri

Türkiye toplam ayçiçeği üretimin neredeyse 1/3 ‘ünü tek başına üreten Tekirdağ ilinin ayçiçeği verim ortalaması ise 2000 yılı verilerine göre Türkiye (147 kg/dekar), Dünya (116kg/da), ABD (125 kg/da) ve AB (166 ka/da) verim ortalamalarının çok üzerinde bulunmaktadır.

Türkiye için son derece önemli olan yağlı tohumların üstelik pamuk ve zeytin dahil tarım alanları içerisindeki payı % 7 iken Tekirdağ ilindeki ayçiçeğinin tarla alanları içindeki oranı % 36 dolayındadır. İlde yıllara göre değişmekle birlikte 135000 hektar civarında bir alanda tarımı yapılan bu ürün bazı ilçelerin toplam sahalarının % 40’ında üretilmektedir.

Başta Tekirdağ olmak üzere bölge illerinde bitkisel üretim buğday-ayçiçeği ikili münavebesine kilitlenmiş bulunmaktadır

Dünya ve Türkiye Ticareti

Dünya ayçiçeği ihracatının yaklaşık % 30’unu tek başına Rusya gerçekleştirmektedir.

Bunu sırasıyla AB ve ABD izlemektedir. 3 milyon ton civarındaki ayçiçek yağı ihracatının ise

% 40’ı Arjantin tarafından yapılmaktadır. Bu ülkeyi yine AB ve ABD takip etmektedir.

Dünya ayçiçeği ithalatının yaklaşık % 70’i AB ülkelerince yapılırken en büyük yağ ithalatçısı ülkeler AB, Hindistan ve Rusya’dır.

Dünya Ayçiçeği tohumu ve yağı dış ticaret miktarı tablo 3’te özetlenmiştir.

Tablo 106. Dünya Ayçiçeği Tohumu ve Yağı İthalat ve İhracatı İHRACAT

(Milyon ton)

İTHALAT (Milyon ton) YILLAR

Ayçiçeği Tohumu Ayçiçeği Yağı Ayçiçeği Tohumu Ayçiçeği Yağı

1996 4,54 3,06 4,39 3,39

1997 4,18 4,29 4,07 3,91

1998 4,41 3,51 4,20 3,83

1999 3,78 3,81 4,26 3,68

2000 3,93 3,79 3,61 3,43

2001 2,73 3,03 2,84 2,91

KAYNAK : FAO

1990 lı yıllarda 500-600 bin ton ayçiçeği tohumu ithal eden ülkemiz son iki yıldır bu miktarı oldukça aşağılara indirmiş olmakla birlikte hala önemli ithalatçı ülke konumunda

bulunmaktadır. Ayçiçek yağı ithalatımız da oldukça fazla olup 1997 deki 128 000 ton seviyesinden 100 000 ton düzeylerine inmiş olmakla birlikte hala önemli bir döviz harcama kalemini oluşturmaktadır.

Türkiye Ayçiçek tohumu ve yağı İthalat ile İhracat bilgileri tablo 4 ve 5 te verilmiştir.

Tablo 107. Türkiye Ayçiçek Tohumu İthalat ve İhracatı (Toh. Olmayan)

İTHALAT İHRACAT

YILLAR

Miktar (Ton) Değer (bin S) Miktar (Ton) Değer (bin S)

1996 640.003 181.582 1.518 1.903

1997 564.233 139.761 697 1.211

1998 678.414 177.141 694 1.148

1999 483.815 117.571 1.057 1.115

2000 523.333 101.589 625 890

2001 182.691 41.524 846 991

2002 128.934 39.869 907 776

Ocak 2003 6.872 2.122 103 112

KAYNAK : DTM

Tablo 108. Türkiye Ayçiçek Yağı İthalat ve İhracatı

İTHALAT İHRACAT

YILLAR

Miktar (Ton) Değer (bin S) Miktar (Ton) Değer (bin S)

1996 191.723 112.530 18.038 16.917

1997 229.718. 128.441 67.919 54.836

1998 157.678 103.339 73.454 58.444

1999 131.975 72.974 36.984 26.117

2000 100.680 39.541 38.521 21.727

2001 133.473 62.781 24.400 14.048

2002 92.442 51.732 11.305 8.682

Ocak 2003 346 202 1.627 1.312

KAYNAK : DTM

Türkiye’nin en fazla ham ayçiçeği ihraç ettiği ülkeler Mısır, Suriye ve KKTC’dir. En çok ithalat yaptığı ülkeler ise Ukrayna, Rusya, Romanya ve Arjantin’dir.

Dünya ve Türkiye Fiyatları

Dünya piyasa fiyatlarındaki gelişmeler aşağıda tablolarda verilmiştir.

Tablo 109. Dünya Ayçiçeği Tohumu Fiyatları

YILLAR ROTTERDAM CİF

(S/Ton) A.B.D.

(S/Ton)

1996/97 266 258

1997/98 309 256

1998/99 257 223

1999/00 214 168

2000/01 219 167

2001/02 287 238

2002/03 299 266

KAYNAK : USDA

1999/2000 ve 2000/2001 üretim dönemleri hariç dünya piyasa fiyatları sürekli artış gösteren ayçiçeği ve ham yağ fiyatları 2002/2003 döneminde 300 (Rotterdam) seviyesine çıkmış bulunmaktadır.

Rotterdam ve Minneapolis Borsalarında ayçiçek yağı fiyatları ise yıllar itibariyle aşağıdaki tabloda görüldüğü gibidir.

Tablo 110. Dünya Ayçiçeği Tohumu Fiyatları

YILLAR ROTTERDAM CİF

(S/Ton) A.B.D.

(S/Ton)

1996/97 545 499

1997/98 730 595

1998/99 560 444

1999/00 413 365

2000/01 428 350

2001/02 587 513

2002/03 619 716

KAYNAK : USDA

Türkiye’de üretilen ayçiçeğinin yaklaşık % 98’i yağlık amaçlı olup pazarlanan mahsulün fiyatını belirleyen ise en büyük pazar payına sahip olan Trakya Birlik Tarım Satış Kooperatifidir.

Tablo 111. Yıllar İtibariyle Ayçiçeği ve Buğday Ortalama Alım Fiyatları ve Pariteler Eylül Ayı Ayçiçek Alım

Fiyatı 2. Sınıf Buğday Alım Fiyatı PARİTELER

1 Eylül Temmuz Temmuz

YILLAR

TL/Kg Döviz

Kuru USD/Ton TL/Kg Ort. Döviz

Kuru USD/Ton TL/Ton USD/Ton

1984 120 403 297.80 42 377 111.40 2.88 2.67

1985 143 558 256.30 59 532 110.90 2.42 2.31

1986 169 702 240.70 75 885 109.50 2.25 2.20

1987 215 915 235.00 97 867 111.90 2.22 2.10

1988 370 1.580 232.80 167 1.424 117.30 2.22 1.98 1989 670 2.240 299.10 370 2.140 172.90 1.81 1.73 1990 883 2.720 317.30 500 2.660 188.00 1.73 1.69 1991 1.500 4.650 322.60 790 4.400 179.50 1.90 1.80 1992 2.500 7.074 353.40 1.165 6.917 168.40 2.15 2.10 1993 4.000 11.835 338.00 1.800 11.200 160.70 2.22 2.10 1994 9.500 33.994 279.50 3.720 30.775 120.90 2.55 2.31 1995 18.000 47.273 380.80 5.850 44.023 155.80 6.62 2.44 1996 35.000 86.238 405.90 17.600 83.146 211.70 1.89 1.92 1997 65.000 168.210 391.10 33.350 152.817 218.20 1.85 1.80 1998 110.000 276.290 398.13 52.350 268.710 194.82 2.10 2.04 1999 130.000 444.521 292.45 74.000 427.919 172.93 1.76 1.69 2000 165.000 656.282 251.42 92.000 630.278 145.97 1.79 1.72 2001 370.000 1.364.789 271.10 150.600 1.127.140 133.61 2.46 2.03 2002 460.000 1.629.167 282.35 211.600 1.659.809 127.48 2.17 2.21

2003 310.000 1.430.000 216.78

NOT: 2003 verileri Haziran 2003 ayı itibariyledir.

Destekleme alım uygulaması kapsamından çıkarılan ayçiçeğinin yurt içi fiyatını belirleyen ürün maliyeti, rakip ürünlerin pazar fiyatı, yaşanılan enflasyon oranı, stok seviyesi ve dış pazar fiyatları gibi çok sayıda unsura ilave olarak Trakya Birliğin alım gücü de fiyatı belirleyen önemli bir faktör olarak görülmektedir.

Yıllara göre değişmekle birlikte anılan kuruluşun pazar payı, en düşük olduğu 1994 yılı (% 12.5) ile en çok olduğu 1992 yılı (% 62) hariç, genelde % 30-40 düzeyindedir.

1999 yılından bu yana telafi edici destekleme (prim) uygulaması kapsamına alınan ayçiçeği alım fiyatlarındaki gelişmeler, buğday alım fiyatları ile arasındaki oluşan pariteler tablo 8 de detaylı bir şekilde verilmiştir. 2002 yılı mahsulüne 85 000 TL/kg olarak verilen prim bu tablolarda kullanılmamıştır.

18 yıllık bir peryot incelendiğinde ayçiçeği/buğday fiyatları arasındaki parite ister TL ve isterse dolar bazında olsun genelde ayçiçeği aleyhine gelişmiştir. Bu dengenin bozulduğu yıllarda ise ayçiçeği ekim alanlarında ve dolayısıyla üretimde azalmalar görülmektedir.

Ayçiçeği alım fiyatlarındaki gelişmeleri ekonomide yaşanılan enflasyondan arındırarak yapılan bir değerlendirmeye göre ise bu ürünün gerçekte fiyatının artmadığı 1997 yılından bu yana da azaldığı gözlenmektedir.

Ayçiçeği üretiminde kullanılan üç önemli girdi olan motorin, gübre ve tohumluk fiyatları ile ürünün kendi fiyatındaki değişmeleri ve ilişkiyi bu fiyatlar deflate edilerek bir arada incelendiğinde ise özellikle mazot ve tohumluk fiyatların ürün fiyatını çok aştığı görülmektedir.

Bu durum aşağıda tabloda özetlenmiştir.

Tablo 112. Cari ve Reel Bazda Ayçiçeği Üretiminde Kullanılan Motorin, Gübre (20.20.0) ve Tohumluk Fiyatlarında Meydana Gelen Değişiklikler (1986-2000)

AYÇİÇEĞİ MOTORİN GÜBRE TOHUM

1988 370 174,54 413 194,83 188 88,68 2500 1179,35

1989 668 181,07 921 249,66 233 63,16 6900 1870,42

1990 850 146,2 1635 281,23 340 58,48 12000 2064,05

1991 1500 162,06 2330 251,74 420 45,37 15000 1620,62 1992 2500 165,2 3775 249,45 742,5 49,06 32000 2114,57 1993 4000 157,89 5565 219,68 1376 54,31 65000 2565,84 1994 8500 161,85 12270 233,65 6400 121,87 110000 2094,64 1995 18000 183,09 19730 200,70 15000 152,58 260000 2644,75 1996 35000 200,01 43210 246,93 20000 114,29 730000 4171,71 1997 65000 204,99 88200 278,16 46400 83,26 1205000 3800,32 1998 110000 197,89 119200 214,45 40000 71,96 1900000 3418,26 1999 130000 149,73 254500 293,13 60000 69,11 3000000 3455,35 2000 165000 119,07 439100 316,88 97000 70,0 4300000 3103,17

KAYNAK : PÜİS (2001) “Tekirdağ İli Merkez İlçe Motorin Fiyatları” Petrol Ürünleri İşverenler Sendikası Trakya Şubesi Kayıtları, Tekirdağ Haziran 2001

Ayçiçeği ürününde reel fiyatları 1986-2000 yılları arasında 170 TL/kg ile 119,07 TL/kg arasında değişiklik göstermiştir. Ürün fiyatlarında özellikle 1996-1998 yılları arasında reel fiyatlar yüksek düzeyde seyretmiştir. 2000 yılında ise başlangıç yılına oranla % 29,96’lık bir azalış söz konusudur.

Tablo 113. Ayçiçeği Pazarlaması (SWOT Analizi)

Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler

Ayçiçeği Üretim Ve Pazarlanması

-Ülkemizin yağ açığı

-Ayçiçeği diğer ürünler fiyat paritesinin sürekli düşmesi sonucu tercih edilmemesi (Örneğin:Ayçiçeği /buğday paritesi 1980 yılında 2.9 iken 2000 yılında 1.6 ya düşmesi) -Alımdaki yanlış uygulamalar depolama olanaklarının yetersizliği, bazı üreticilerin ürününü ucuz fiyattan satmak zorunda olmaları.

-Ayçiçeği/girdi paritesinin sürekli ve artan bir hızla ayçiçeği aleyhine dönüşmesi.

-Tohumluk maliyetinin çok yüksek olması nedeniyle hibrit tohumluktan kaçınma -Piyasada çok sayıda çeşit bulunmasına karşılık Orabanşın hala problem yaratması ve tam dayanıklılığın bulunamaması.

-Yine piyasada çok sayıda çeşit bulunmasına karşılık bu hataların üretici ve pazarlayıcı kuruluş ve şirketlerden hukuki olarak sorulmaması.

-Birim alan yağ verimini artıracak yağ oranı yüksek çeşit kullanımı ve yetiştiricilik bilgileri eksikliği.

-Ayçiçeği özellikle yabancı otlara dayanıklılık ,yüksek yağ içeriği ve kalitesi,hastalık ve zararlılara dayanıklılık için doğanın dengesini ve insan sağlığını tehdit edebilecek

-Trakya bölgesi dışında ayçiçeği yetiştiriciliği için uygun bölgelerin bulunması, özellikle GAP bölgesinde gerek ana gerekse ikinci ürün yetiştiriciliği için verim ve birim fiyatının düşüklüğü nedeniyle sorun yaratması ve tam dayanıklılığın

bulunamaması.

-Döllenme, hastalık , zararlı vb. sorunların yaratabileceği ani ve çok yüksek oranda verim

-Özellikle son yıllarda kullanımına başlanan

“Transgenik

çeşitlerin” üretime girme olasılığının insan sağlığı ve doğa dengesi için yaratacağı büyük sorunlar.

AYÇİÇEĞİ PAZARLAMA KANALI

Üretici

Trakya

Birkik Borsa Tüccar

İşleme Fabrikası

Fabrika

Küspe Yağ

Yem Fabrikası

Yetiştirici Tüketici

4.7.1.2 Zeytin-Zeytinyağı Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması

Belgede TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TR 2 BATI MARMARA BÖLGESI TARIM MASTER PLANI (sayfa 115-126)