BÖLÜM 4 - BÖLGENİN MEVCUT TARIMSAL DURUMU
4.1. Arazi Dağılımı
4.1.1. Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı
Tablo 47. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı Tarım Alanı Çayır-Mera Orman
Fundalık
Tarım Dışı Alan
Toplam Yüzölçümü Alt Bölgeler
ve İller
ha. % ha. % ha. % ha. % ha. %
Tekirdağ 392.778 63 31.629 5 104.762 17 92.618 15 621.778 100 Edirne 380.262 61 81.279 13 104.228 17 61.826 10 627.595 100 Kırklareli 268.311 41 73.853 11 239.350 37 73.486 11 655.000 100 TR21Alt Böl. 1.041.351 55 186.761 10 448.340 24 227.930 12 1.904.383 100 Balıkesir 510.456 35 210.014 14 675.010 47 57.334 4 1.452.814 100 Çanakkale 359.514 37 63.011 7 525.124 54 26.041 3 973.690 100 TR22Alt Böl. 869.970 36 273.025 11 1.200.134 50 83.375 3 2.426.504 100 TR2 Batı
Marmara 1.911.321 44 459.786 11 1.648.474 38 311.305 7 4.330.887 100
TR2/ TR (%) 7,08 2,24 7,93 3,05 5,52
T Ü R K İ Y E 26.968.000 34 20.500.000 26 20.763.000 26 10.184.700 13 78.355.700 100 Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam yüzölçümün %44’ünü tarım alanları teşkil etmektedir ve bu oran ülke ortalamasının %10 oranında üstündedir. Alt bölgeler bazında ise TR21 %55 ile yüksek bir oranda tarım arazisine sahiptir, TR22 alt bölgesinin tarım alanı %36 oranındadır ve bölgemiz özellikle tarla alanları açısından Türkiye ortalamalarının üzerinde bir alana sahiptir.
Çayır mera alanlarına baktığımızda ise, TR2 Batı Marmara Bölgesindeki %11 oranının ülke ortalamasının yarısının da altında olduğunu ve bölgenin çayır mera alanlarından yoksun olduğunu görmekteyiz.
Bunun yanı sıra, TR2 Batı Marmara Bölgesi %38 oranla, ülkenin orman ve fundalık alanı bakımından varlıklı bölgelerinden biridir ve bu oran %26 olan ülke ortalamasının bihayli
üzerindedir. Bölge içerisinde TR22 Alt Bölgesi orman bakımından oldukça zengindir ve toplam alanın yarısı orman ve fundalıktır. TR21 Alt Bölgesi %24 oranıyla Türkiye ortalaması düzeyinde ormana sahiptir.
Tarım dışı alanlar karşılaştırıldığında ise, Türkiye’deki oranın %13, TR2 Batı Marmara Bölgesinin ise %7 olduğunu görmekteyiz.
Sonuçta; TR2 Batı Marmara Bölgesi’nin, tarımsal üretim açısından önem taşıyan tarım alanı varlığı itibariyle zengin ve ülke ortalamasının üzerinde oduğu, hayvancılık açısından önem taşıyan çayır mera alanı kaynakları itibariyle zayıf ve ülke ortalamasının gerisinde olduğu, orman, fundalık alan bakımından da ülke ortalamasının önünde olduğu görülmektedir.
Ayrıca, bölgemizin tarım dışı alanlarının, ülke ortalamasının gerisinde olması tarımsal üretim açısından önemli avantaj sağlamaktadır.
4.1.2. Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı
Ana madde, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanısıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Toprakların kullanma kabiliyet sınıfları 8 adet olup, toprak verimlilik durumu ve sınıflandırmaları I. sınıftan VIII. sınıfa doğru giderek azalmaktadır. İlk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, çayır-mera bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir.
V., VI. ve VII. sınıflar adapte olmuş yerli bitkilerin yetişmesine elverişlidir. Bunlardan V. ve VI. sınıflarda, toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkiler de yetiştirilebilir. VII. sınıf arazilerde çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa şartlarında elde edilecek ürün miktarı yatırım harcamalarını karşılayamaz. TR2 Batı Marmara Bölgesine ait arazi kullanım kabiliyet sınıfına göre toprak dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Arazi kabiliyet sınıflarına göre dağılımda I - IV. sınıf topraklar tarımsal üretimde kullanılan işlemeli tarıma uygun arazileri, V - VIII. sınıf topraklar işlemeli tarıma uygun olmayan arazileri göstermektedir.
Tablo 48. TR2’de Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfına Göre Toprak Dağılımı Arazi Yetenek I 181.276 85.305 266.581 5,34 4.987.705 II 732.182 231.959 964.141 14,47 6.663.877 III 502.686 144.571 647.257 9,00 7.193.839 İşlemeli Tarıma
Elverişli
IV 143.184 160.966 304.150 4,13 7.364.506
Toplam 1.559.328 622.801 2.182.129 8,33 26.209.927
V 739 1.490 2.229 1,77 125.967
VI 195.525 412.702 608.227 5,66 10.752.602 İşlemeli Tarıma
Elverişli Olmayan
VII 137.751 1.349.134 1.486.885 4,17 35.698.154 Tarım Dışı Arazi VIII 11.030 40.372 51.402 1,01 5.113.050
Toplam 345.045 1.803.698 2.148.743 4,16 51.689.773
Tasnif Dışı Arazi +
Su Kaynakları 12.829 25.828 38.657 0,91 4.228.621
Genel Toplam 1.917.202 2.452.327 4.369.529 5,61 77.899.700
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesinde özellikle TR21 Alt Bölgesinde II. sınıf tarım arazilerinin fazlalığı dikkat çekmektedir. Türkiye’nin toplam işlemeli tarıma elverişli olan I, II, III ve IV.
Sınıf arazileri içerisinde TR2 Batı Marmara Bölgesinin payı % 8,33 ile Türkiye ortalamasının
üzerindedir. İşlemeli tarıma elverişli olmayan V, VI, VII ve VIII. sınıf arazilerde bu oran % 4,16 ile ortalamanın altındadır. Tasnif dışı arazi ve su kaynakları Türkiye toplamının % 0,91’ i seviyesindedir.
4.2. Sulama Potansiyeli (Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu);
Tablo 49. TR 2 Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu Devlet Sulaması
Tekirdağ 392.778 193.450 16.609 13.175 16.265 46.049
Edirne 380.262 180.810 22.559 34.169 24.033 69.230
Kırklareli 268.311 94.630 13.653 28.678 12.502 45.284
TR21 Alt Bölgesi 1.041.351 468.890 52.821 76.022 52.800 160.563
Balıkesir 510.456 281.439 15.779 37.597 38.800 92.176
Çanakkale 359.514 289.000 20.853 15.458 17.365 53.676
TR22 Alt Bölgesi 869.970 570.439 36.632 53.055 56.165 145.852 TR2 Batı Marmara 1.911.321 1.039.329 89.453 129.077 108.965 306.415 T Ü R K İ Y E 26.968.000 8.500.000 1.307.868 2.353.360 1.238.772 4.900.000
Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2003)
Türkiye genelinde sulanabilir arazilerin toplam tarım alanlarına oranı %32 iken TR2 Batı Marmara Bölgesinde bu oran %54 tür. Bunun nedeni bölgenin arazi yapısının düz veya düze yakın olup sulamaya elverişli konumda olmasıdır. Türkiye genelinde tarım alanlarının
%18’ i sulanmakta iken TR2 Batı Marmara bölgesinde tarım alanlarının sadece %16’ sı sulanabilmektedir. Türkiye’de mevcut sulanabilir tarım alanlarının %12’ si TR2 Batı Marmara Bölgesindedir. Bu alanda yapılacak yatırımlarla sulanabilir arazi potansiyeli iyi bir şekilde değerlendirilebilir.
4.3. Tarımsal Yapı ve Üretim Sistemi
Tablo 50. TR21 Alt Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu
Toplam
Bitkisel ve Hayvansal Üretim
Yapan
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan Hayvan Sayısı Arazi 10-19 6.924 97.145 3.319 47.009 3.442 47.685 163 2.450 39.715 19.676 20-49 20.896 702.677 12.292 421.318 8.604 281.358 0 0 201.155 65.419 50-99 24.752 1.748.844 16.545 1.174.190 8.018 563.505 196 11.149 295.310 98.095 100-199 20.319 2.754.035 14.497 1.969.096 5.821 784.939 0 0 172.687 113.772 200-499 7.872 2.161.977 5.524 1.481.197 2.348 680.780 0 0 74.250 61.126
500-999 1.276 788.455 588 381.987 688 406.469 0 0 10.171 7.435
1000-2499 194 208.000 44 50.800 149 157.200 0 0 222 0
2500-4999 1 4.726 1 4.726 0 0 0 0 6.039 581
5000> 1 16.292 1 16.292 0 0 0 0 0 561
TOPLAM 86.768 8.500.418 54.522 5.555.612 30.623 2.931.205 1.630 13.599 838.874 382.673 Kaynak: DİE (2003)
TR21 Alt Bölgesinde 50-99 da. arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işletmelerin yaklaşık 1/3’ünü teşkil etmektedir. İşletmelerin yaklaşık %89’u 100 dekardan küçük işletmelerdir. Yalnızca hayvancılık yapan işletmelerin sayısı toplam işletmelerin %2’sini dahi bulmamaktadır.
Tablo 51. TR22 Alt Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu
Toplam
Bitkisel ve Hayvansal Üretim
Yapan
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan Hayvan Sayısı Arazi
<5 6.523 18.851 3.868 12.672 2.607 6.010 48 170 30.101 1.710
5-9 11.727 82.112 7.051 49.249 4.409 31.262 267 1.602 34.540 18.978 10-19 24.920 344.733 17.528 245.028 6.254 84.821 1.138 14.884 242.048 57.765 20-49 57.849 1.810.799 40.536 1.261.981 15.524 496.982 1.789 51.837 639.157 197.794 50-99 27.224 1.873.056 22.223 1.534.219 4.780 326.579 221 12.259 299.311 108.408 100-199 10.509 1.417.003 8.586 1.153.494 1.893 259.648 30 3.860 154.851 57.561 200-499 1.609 411.209 1.208 310.211 371 93.128 30 7.869 27.461 14.139
500-999 120 70.965 9 6.245 111 64.720 0 0 1.298 1.691
1000-2499 18 24.773 17 23.536 1 1.237 0 0 0 1.103
2500-4999 3 10.821 3 10.821 0 0 0 0 1.338 819
5000> 3 30.233 2 23.147 1 7.086 0 0 863 537
TOPLAM 141.547 6.094.555 101.031 4.630.603 35.951 1.371.473 4.565 92.481 1.443.866 479.731 Kaynak: DİE (2003)
TR22 Alt Bölgesinde 20-49 da arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işletmelerin yaklaşık %41’ini teşkil etmektedir. İşletmelerin yaklaşık %91’i 100 dekardan küçük işletmelerdir. Yalnızca hayvancılık yapan işletmelerin sayısı ise %3 kadardır.
Tablo 52. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu
Toplam
Bitkisel ve Hayvansal Üretim
Yapan
Yalnız Bitkisel
Üretim Yapan Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan Hayvan Sayısı Arazi
<5 7.432 21.663 4.506 14.559 2.879 6.934 48 170 30.101 5.651
5-9 14.080 97.567 8.124 56.359 5.690 39.607 267 1.602 50.806 22.840 10-19 31.844 441.878 20.847 292.037 9.696 132.506 1.301 17.334 281.763 77.441 20-49 78.745 2.513.476 52.828 1.683.299 24.128 778.340 1.789 51.837 840.312 263.213 50-99 51.976 3.621.900 38.768 2.708.409 12.798 890.084 417 23.408 594.621 206.503 100-199 30.828 4.171.038 23.083 3.122.590 7.714 1.044.587 30 3860 327.538 171.333 200-499 9.481 2.573.186 6.732 1.791.408 2.719 773.908 30 7869 101.711 75.265
500-999 1.396 859.420 597 388.232 799 471.189 0 0 11.469 9.126
1000-2499 212 232.773 61 74.336 150 158.437 0 0 222 1.103
2500-4999 4 15.547 4 15.547 0 0 0 0 7.377 1.400
5000> 4 46.525 3 39.439 1 7.086 0 0 863 1.098
TOPLAM 228.315 14.594.973 155.55 3
10.186.215 66.574 4.302.678 6.195 106.080 2.282.740 862.404 Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesinde 20-49 da arazi büyüklüğüne sahip işletmeler toplam işletmelerin yaklaşık %35’ini teşkil etmektedir. İşletmelerin yaklaşık %82’si 100 dekardan küçük işletmelerdir. Yalnızca hayvancılık yapan işletmelerin sayısı toplam işletmelerin %3’ünü dahi bulmamaktadır ve genelde 50 dekardan küçük işletmelerdir.
Tablo 53. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Tarımsal Üretim-Arazi Durumu
Toplam Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan
Yalnız Bitkisel Üretim Yapan
Yalnız Hayvansal
Üretim Yapan Hayvan Sayısı Arazi TR21 86.768 8.500.418 54.522 5.555.612 30.623 2.931.205 1.630 13.599 838.874 382.673
TR21 % 2,82 4,61 2,63 4,16 3,29 5,81 2,24 3,15 3,04 3,43
TR22 141.547 6.094.555 101.031 4.630.603 35.951 1.371.473 4.565 92.481 1.443.866 479.731
TR22 % 4,60 3,31 4,87 3,47 3,87 2,72 6,29 21,41 5,24 4,30
TR2 228.315 14.594.973 155.553 10.186.215 66.574 4.302.678 6.195 106.080 2.282.740 862.404
TR2 % 7,42 7,92 7,50 7,63 7,16 8,52 8,53 24,55 8,29 7,74
TR 3.076.650 184.348.232 2.074.439 133.438.277 929.582 50.477.939 72.629 432.014 27.551.003 11.147.438
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesindeki işletme sayıları ve tarımsal üretimlerinin Türkiye ortalaması ile oransal mukayesesini yaptığımızda, Bölgede işletme büyüklüklerinin ortalamaların bir parça üstünde olduğu görülmektedir. Bu durum özellikle hayvansal üretim yapan işletmelerde daha belirgindir ve Türkiye’de yalnız hayvancılık yapan işletmelerin sahip olduğu arazilerin yaklaşık ¼’ü bu bölgededir.
Tablo 54. TR2 Batı Marmara Bölgesinde İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi TOPLAM 86.768 100 98,0 141.547 99 43,1 228.315 100 63,9 3.076.650 100 59,9
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesindeki işletme sayıları ve büyüklüklerinin Türkiye ortalaması ile oransal mukayesesini yaptığımızda, 0-50 da. arası işletmelerin sahip olduğu arazi miktarı ortalamadan %15 , 51-100 da. arası işletmeler ortalamadan %2 , 101-200 da. arası işletmeler ortalamadan %1 fazla, 201-500 da. arası işletmeler ortalamadan %1 ve 501 da. ve daha yukarı işletmeler ortalamadan %25 düşüktür. Bu mukayese ile birlikte Bölge genelinde küçük işletmelerin Ülke geneline göre çok daha yoğun olduğunu görmekteyiz.
4.3.1. Örtü Altı (Sera) Alanları
Tablo 55. TR2 Batı Marmara Bölgesi Sera Alanları Dağılımı (dekar) (2003) Düzey Cam Sera
Bölgede örtü-altı yetiştiriciliği yaygın olmamakla birlikte yetiştiricilik yapan çiftçiler genel olarak küçük aile işletmeleri tarafından tek ürün ve çift ürün olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Çift ürün yetiştiriciliği ilkbahar ve sonbahar yetiştiriciliği şeklindedir. Bu işletmeler bu güne kadar mevcut ekolojik koşullardan yararlanarak minimum masraf ile üretim yapmaktadırlar. Bölgede sera ısıtma maliyetlerinin yüksek oluşu nedeni ile çift ürün yetiştirme sistemi bir noktada zorunlu olarak ortaya çıkmıştır. Bu sistemde yetiştiricilik büyük oranda dış koşullara bağlı kalmakta ve bitkiler oldukça değişken bir ortamda gelişme göstermektedirler.
4.4. Tarımsal Üretim 4.4.1. Bitkisel Üretim
Tablo 56. TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı (ha.) (2003) İşlenen Tarla Alanı
Tekirdağ 383.659 368.535 -- 5.608 9.516
Edirne 351.538 337.250 789 10.625 2.874
Kırklareli 242.698 237.927 -- 3.820 951
TR21 977.895 943.712 789 20.053 13.341
Balıkesir 447.167 296.732 24.569 37.134 88.732
Çanakkale 264.547 184.807 20.689 18.763 40.288
TR22 711.714 481.639 45.258 55.897 129.020
TR2BatıMarmara 1.699.609 1.425.251 46.047 75.950 142.361
TR2 (%) 6,53 8,12 0,92 9,28 5,36
TÜRKİYE 26.013.732 17.549.148 4.990.882 817.852 2.655.850
Kaynak: DİE (2003)
(1) Tarıma elverişli olup kullanılmayan araziler dahil değildir.
(2) Sebze Bahçelerinin içerisinde süs bitkileri ile sebzenin ekiliş alanları dahildir.
(3) Meyveliklerin içerisine zeytin alanı ve bağ alanı dahildir.
TR2 Batı Marmara Bölgesi Türkiye rakamları ile karşılaştırıldığında toplam tarım alanlarının %6,5’ini, işlenen tarla alanlarının %8,1’ini, nadas alanlarının %0,9’unu, sebze alanlarının %9,2’sini ve meyveliklerin %5,4’ünü oluşturmaktadır. Alt bölgelerin kendi aralarında incelendiğinde ise nadas alanlarının TR21 alt bölgesinde daha az olduğu, sebze ve meyve alanlarının TR22 alt bölgesinde daha geniş olduğu görülmektedir.
4.4.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi
İnsanların gereksinim duyduğu gıda maddeleri ile hayvan yemleri ve endüstri hammadde ve ihracat mallarını geniş ölçüde tarla bitkileri tarımı sağlamaktadır. Tarla Bitkileri tarımı ülkemiz tarımının belkemiği, tarım işletmelerinin çekirdeği ve zenginliğimizin kaynağıdır.
Ülkemizde tarla bitkileri tarımı oldukça geniş değişik bir biyolojik yapıya sahiptir. Her ülkede bu kadar geniş çeşitlilik gösteren tarla kültürünü bulabilmek mümkün değildir.
Tablo 57. Türkiye’de, AB ülkelerinde ve Dünyada Tarla Bitkileri Ekilişi (ha) (2002) Tarla Bitkileri
Ekilişleri TÜRKİYE TR/AB
(%) AB TR/DÜNYA
(%) DÜNYA
Tahıllar 13.765.000 37,66 36.543.110 2,38 576.142.479 Baklagiller 1.661.527 138,48 1.199.772 3,34 49.647.050 Endüstri Bitkileri 1.284.545 51,30 2.503.632 3,16 40.551.420 Yağlı Tohumlar 700.590 37,16 1.885.164 0,54 129.253.415 Yumrulu Bitkiler 300.300 21,15 1.419.660 1,30 23.085.486 T o p l a m 17.711.962 40,66 43.551.338 2,16 818.679.850
Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Gerek AB ve gerekse Dünya ile karşılaştırıldığında tarla bitkileri ekilişi konusunda Ülkemizin önemli bir yeri olduğu ortaya çıkmaktadır. Özellikle baklagil bitkiler ekiliş alanımız halen AB ülkelerinin 1,5 katı nisbetinde fazladır. Endüstri bitkileri ekilişi de alan olarak AB ülkelerinin yarısı kadardır. Bunun yanı sıra, tahıllar ve yağlı tohumlar ekiliş alanımız AB toplam ekiliş alanının 1/3 ü nispetinde, yumrulu bitkilerde ise 1/5 nispetindedir. Toplamda AB üretiminin %40’ı düzeyinde olan tarla bitkileri ekiliş alanımız dünya üretiminin %2,16’sını teşkil etmektedir.
Tablo 58. Türkiye, AB ve Dünya Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton) (2002) Tarla Bitkileri
Ekilişleri TÜRKİYE TR/AB
(%) AB TR/DÜNYA
(%) DÜNYA
Tahıllar 30.661.000 14,75 207.763.000 1,58 1.930.231.625 Baklagiller 1.633.124 44.72 3.651.528 3,65 44.635.456 Endüstri Bitkileri 18.133.144 15,09 120.093.673 5,73 316.050.199 Yağlı Tohumlar 1.038.525 28,89 3.593.772 0,43 241.170.670 Yumrulu Bitkiler 7.485.000 14,55 51.423.484 1,94 384.897.207 T o p l a m 58.950.793 15,25 386.525.457 2,02 2.916.985.157
Kaynak:Tarım ve Köyişleri Bakanlığı.
Ekiliş alanı olarak AB karşılaştırmasında dikkat çeken yüksek oranlar, ne yazık ki üretimde buna paralel seyretmemekte ve tablodan da izlenebileceği üzere yarıya yakın
oranlarda düşüş göstermektedir. Dünya geneli ile karşılaştırıldığında önemli bir farklılık göstermese de, kalkınmış ülkelere nazaran Ülkemizde tarla bitkileri üretiminde verim düzeyinin düşüklüğü, bu değerlerden açıkça görülebilmektedir.
Tablo 59. TR2 ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (ha) (2003) İller Tahıllar Baklagiller Endüstri
Bitkileri
Yağlı Tohumlar
Yumrulu
Bitkiler Toplam
Tekirdağ 215.948 1.166 790 146.247 3.237 367.388
Edirne 227.810 1.280 1.231 103.583 651 334.736
Kırklareli 163.956 2.331 1.288 65.200 2.283 235.058
TR21 607.714 4.777 3.309 315.030 6.171 937.182
Balıkesir 215.979 30.260 22.618 21.654 5.339 295.850
Çanakkale 146.442 11.153 2.993 22.114 1.053 183.755
TR22 362.421 41.413 25.611 43.768 6.392 479.605
TR2BatıMarmara 970.135 46.190 28.920 358.798 12.563 1.416.787
TR2 (%) 7,23 3,05 2,22 55,45 4,30 8,25
TÜRKİYE 13.413.600 1.513.650 1.298.694 647.050 291.900 17.164.894
Kaynak: DİE (2003)
Bölge içerisinde öncelikli tarla ürünleri ekilişi ele alındığında, buğdayın ilk sırayı aldığı ve onu sırasıyla ayçiçeği, pirinç, kolza ve baklanın izlediği görülmektedir. Yani, TR2 Batı Marmara bölgesinde tarla ürünleri olarak en fazla bu ürünler yetiştirilmektedir.
Tarla bitkileri ekilişi bakımından TR21 Alt Bölgesi Batı Marmara bölgesi içerisindeki en yoğun yetiştiricilik yapılan alt bölgedir. Tahıl ekilişinde Edirne ili ilk sırayı almakta ve onu sırasıyla Tekirdağ ve Kırklareli illeri izlemektedir. Endüstri bitkilerinde ise sıralama, Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ şeklinde değişmektedir.
Ülkemiz ekonomisi açısından son yıllarda gittikçe daha fazla önem arz eden yağlı tohumlu bitkilerde ise TR2 Batı Marmara Bölgesi ekilişinin, Türkiye ekilişinin %55’i gibi bir oranla çok yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Türkiye toplam yağlı tohumlu bitkiler ekilişinin yarısından fazlası bu bölgededir. Özellikle Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illerinin ait olduğu TR21 alt bölgesi 315.030 ha.’lık ekilişle Türkiye toplam ekilişinin yarısına yakınını tek başına gerçekleştirmektedir. Ayrıca baklagil bitkilerinden baklanın ekiliş alanı ortalamaların çok üzerinde olup, Türkiye bakla ekilişinin %52’ si bu bölgededir.
Tablo 60. TR2 ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton) (2003) İLLER Tahıllar Baklagiller Endüstri
Bitkileri
Yağlı Tohumlar
Yumrulu
Bitkiler Toplam Tekirdağ 678.550 1.295 31.911 283.721 48.902 1.044.379 Edirne 653.444 1.209 62.295 190.200 11.881 919.029 Kırklareli 446.794 1.447 47.109 134.972 38.521 668.843 TR21 1.778.788 3.951 141.315 608.893 99.304 2.632.601 Balıkesir 562.409 37.198 87.958 26.930 104.716 819.211 Çanakkale 388.674 14.599 9.055 24.300 18.070 454.698
TR22 951.083 51.797 97.013 51.520 122.786 1.273.909
TR2 Batı
MarmaraBölgesi 2.729.871 55.748 238.328 660.413 222.090 3.906.510
TR2 / TR (%) 8,9 3,6 1,7 28,0 3,0 7,0
TR Türkiye 30.658.000 1.558.050 13.798.395 2.358.780 7.308.000 55.681.225 Kaynak: DİE
Bölge içerisinde öne çıkan tarla ürünleri üretim miktarları incelendiğinde buğdayın yine ilk sırayı aldığı ve onu sırasıyla ayçiçeği, pirinç, bakla, kolza ve sarımsağın izlediği görülmektedir. Özellikle yağlı tohumlu bitkilerde üretimin bölgede yüksek olduğu ve Türkiye içerisinde %55 olan ekilişe nispetle üretimin kolzada %90, ayçiçeğinde %80’lere varan düzeyde gerçekleştiği dikkat çekmektedir.
TR2 Batı Marmara Bölgesi üretiminde dikkati çeken bir diğer ürün çeltiktir. Türkiye toplam çeltik üretiminin %57’si bu bölgede gerçekleşmektedir. Yine ürün bazında bakıldığında bakla bitkisinin toplam üretimi Türkiye’nin %52’si düzeyindedir, sarımsakta ise bu oran %20 olup Türkiye üretiminin 1/5’i oranındadır.
Tahıllar, baklagiller, endüstri bitkilerinde ve yumrulu bitkilerde ekiliş ve üretim oranları karşılaştırmasında ise önemli bir farklılık gözlenmemektedir.
Bölge illeri bazında kıyaslandığında, Tekirdağ İli kolza, ayçiçeği ve kuşyemi üretimi, Edirne İli pirinç ve ayçiçeği üretimi, Balıkesir İli bakla ve sarımsak üretimi, Çanakkale İli kolza ve bakla üretimi bakımından zenginlikleri ile dikkat çekmektedirler.
Tablo 61. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları (ha.)-2003 İLLER Kolza Ayçiçeği Pirinç Bakla Sarımsak Kuşyemi Hayvan
Pancarı Buğday Kuru Soğan
Tekirdağ 2.077 144.167 922 57 40 128 120 189.474 2.731
Edirne -- 103.583 26.390 -- 88 -- 5 187.994 437
Kırklareli -- 65.200 378 -- 518 -- 85 140.719 910
TR21 2.077 312.950 27.690 57 646 128 210 518.187 4.078
Balıkesir -- 21.050 7.082 6.283 1.593 -- 123 168.937 2.380
Çanakkale 400 19.731 2.267 3.026 114 -- 100 110.535 614
TR22 400 40.781 9.349 9.309 1.707 -- 223 279.472 2.994
TR2Batı Marmara 2.477 353.731 37.039 9.366 2.353 128 433 797.659 7.072
TR2 % 89,8 67,9 56,9 52,8 20,5 22,2 15,5 8,8 8,6
TÜRKİYE 2.758 545.000 65.000 17.731 11.500 577 2.802 9.100.000 82.000
Kaynak: DİE (2003)
Tablo 62. TR2 Batı Marmara Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton)-2003 İLLER Kolza Ayçiçeği Pirinç Bakla Sarımsak Kuşyemi Hayvan
Pancarı Buğday Kuru Soğan
Tekirdağ 4.404 279.310 3.782 106 327 133 7.255 579.235 34.530
Edirne -- 190.098 88.392 -- 540 -- 354 512.008 8.324
Kırklareli -- 134.972 1.569 -- 3.243 -- 6.350 368.881 15.138
TR21 4.404 604.380 93.743 106 4.110 133 13.959 1.460.124 57.992
Balıkesir -- 18.857 23.437 11.080 28.045 -- 5.147 431.798 38.183
Çanakkale 1.433 17.158 9.790 6.624 926 -- 8.026 289.936 6.675
TR22 1.433 36.015 33.227 17.704 28.971 -- 13.173 721.734 44.858
TR2Batı Marmara 5.837 640.395 126.970 17.810 33.081 133 27.132 2.181.858 102.850
TR2 % 89,8 80,0 56,9 52,8 33,75 22,2 15,5 11,5 5,8
TÜRKİYE 6.500 800.000 223.200 33.718 98.000 599 175.045 19.000.000 1.750.000 Kaynak: DİE (2003)
4.4.1.2. Sebze Üretimi
2002 Yılı Dünya sebze üretimi 787.363.000 ton olarak hesaplanmıştır. 4. sırada olan Ülkemizin Dünya sebze üretimi içindeki payı %3,2’ dir. Sebze üretiminde en büyük paya sahip ülke Çin’dir ve Dünya üretiminin yaklaşık yarısı bu ülkede gerçekleşmektedir. Çin’i sırasıyla Hindistan ve ABD izlemektedir. Aynı yıl içerisinde Türkiye’den 139.000.000 dolarlık sebze ihracatı gerçekleşmiştir.
Ülkemiz, uluslar arası sebze üretiminde diğer ülkelere göre avantajlı konumuna rağmen üretilen sebzenin ne yazık ki çok az bir bölümü (%1-2) dış ticaret gelirimize katkıda bulunmaktadır. Uluslararası ticari veriler incelendiğinde tarımsal üretim potansiyeli son derece yüksek olan ülkemizin sebze üretimine karşılık, ihracatta arzu edilen düzeylere ulaşamadığı gerçeği ortaya çıkmaktadır.
Bu duruma pek çok faktör etken olup bunların arasında, üretimin ihracatçı ülkelerin isteklerine uygun kalite ve miktarda olmaması, standardizasyon eksikliği ve talepte sürekliliğe ulaşamaması, ambalajlama ve ulaşım konularında karşılaşılan sıkıntılar, uluslararası pazarların iyi tanınmaması önde gelmektedir.
Tüm bu veriler incelendiğinde bahçe bitkileri yetiştiriciliği yönünden önemli ekolojik avantajlara sahip olan ülkemizde, bu potansiyelden yeteri kadar yararlanılamadığı anlaşılmaktadır.
Tablo 63. Dünya Sebze Üretimi Sıralamasında Ülkeler ve Payları (ha.) (2002)
Ülkeler Miktar (ton) Pay (%)
Çin 368.600.000 47,0
Hindistan 68.100.000 8,6
A.B.D. 35.500.000 4,5
Türkiye 24.800.000 3,2
Diğerleri 290.363.000 36,7
Toplam Üretim 787.363.000 100
Kaynak: DİE (2002)
Tablo 64. Türkiye, AB ve Dünya Sebze Üretim Miktarları (ton) (2003) Ürünler Türkiye TR/AB (%) AB 15 TR/Dünya(%) Dünya
Domates 9.820.000 65,0 15.100.193 8,7 113.308.298
Hıyar 1.780.000 107,9 1.649.586 4,5 39.598.853
Patlıcan 935.000 137,3 680.854 3,2 28.993.563
Bezelye 54.000 4,4 1.235.860 0,6 8.913.904
Lahana 720.000 25,6 2.808.451 1,1 65.956.162
Enginar 28.000 3,8 728.566 2,4 1.170.543
Marul 340.000 11,3 3.004.187 1,6 20.810.400
Ispanak 220.000 47,1 466.821 1,9 11.862.060
Havuç 405.000 11,4 3.543.376 1,7 23.321.456
Yeşil soğan 220.000 149,9 146.746 5,0 4.423.653
Karpuz 4.215.000 221,7 1.901.133 4,5 91.790.226
Karnabahar 108.000 6,4 1.686.649 0,7 15.948.166
Toplam 18.845.000 57,2 32.952.422 4,4 426.097.284
Kaynak: DİE (2003)
Not : Dünya, AB ve Türkiye verileri bulunabilen ortak ürünler alınmıştır.
2003 Yılı sebze üretim miktarları bakımından Türkiye, AB ve Dünya üretimiyle karşılaştırıldığında, %9’luk bir oranla Türkiye’nin, toplam domates üretiminde Dünyada önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla, %5 ile yeşil soğan ve karpuz, %4,5 ile hıyar, %4,5 ile karpuz ve %3 ile patlıcan izlemektedir. Hıyar, patlıcan, yeşil soğan ve karpuzda Türkiye üretimi, toplam AB üretiminden fazladır.
Tablo 65. Sebze Gruplarına Göre Türkiye, AB ve Dünya Üretim Miktarları (ton) (2002) Üretim Miktarları Türkiye TR/AB
(%) AB 15 TR/Dünya
(%) Dünya Yaprağı Yenen (Lahana,
Enginar, Marul, Ispanak) 1.308.000 18,7 7.008.025 1,3 99.799.165 Baklagil (Bezelye) 54.000 4,4 1.235.860 0,6 8.913.904 Meyvesi Yenen (Domates,
Hıyar, Patlıcan, Karpuz) 16.750.000 86,7 19.331.766 6,1 273.690.940 Soğansı,Yumru,Kök
(Y.soğan, Havuç) 625.000 16,9 3.690.122 2,3 27.745.109 Diğer (Karnabahar) 108.000 6,4 1.686.649 0,7 15.948.166 T O P L A M : 18.845.000 57,2 32.952.422 4,4 426.097.284 Kaynak: DİE (2002)
Not: Dünya, AB ve Türkiye’de verileri bulunabilen ortak ürünler alınmıştır.
Ekolojik yapısının uygunluğu nedeniyle önemli bir tarımsal potansiyele sahip olan ülkemizde 26,57 milyon hektarlık tarım alanının %9,72’sinde meyvecilik, zeytincilik, bağcılık ve çay yetiştirmeye ayrılan alanlar bulunurken, %3,17’sinde sebzecilik faaliyeti sürdürülmekte olup; yılda yaklaşık 35,8 milyon ton yaş meyve ve sebze üretilmektedir.
Sebze üretimi Türkiye’nin hemen her bölgesine yayılmakla birlikte, her bölgenin ekolojik yapısına ve büyüklüğüne bağlı olarak toplam üretim içindeki oranı değişmektedir.
Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri üretimin en fazla yapıldığı, tür ve çeşit yönünden en zengin bölgelerini oluşturmaktadır.
Tablo 66. TR2 ve Türkiye Sebze Ekiliş Alanları (ha) ve Üretim Miktarları (ton) (2003)
İLLER Tekirdağ 5.068 6.709 609 125.139 1.176 48 133.681 Edirne 10.625 8.339 2.218 274.216 2.566 348 287.747 Kırklareli 3.820 17.058 2.364 54.199 4.710 1.145 79.476 TR21 20.053 32.106 5.191 453.354 8.452 1.541 500.904 Balıkesir 37.134 50.978 32.576 912.557 10.993 8.572 1.015.676 Çanakkale 18.763 12..378 8.207 591.178 5.438 2.205 619.451 TR22 55.897 63.356 40.783 1.503.735 16.476 10.777 1.635.127 TR2 Batı
MarmaraBölgesi 75.950 95.462 45.974 1.957.089 24.928 12.318 2.136.031
TR2 / TR (%) 9,13 5,62 6,48 9,46 3,01 11,40 8,89
TR Türkiye 831.255 1.696.600 709.000 20.678.500 826.580 108.017 24.018.697 Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesi Sebze ekilişi ve üretimi bakımından Türkiye ortalamaları düzeyinde bir ekiliş ve üretime sahiptir. Sebze ekili alanlarda özellikle açıkta sebze yetiştiriciliği yapılmakta olup Türkiye toplam sebze üretiminin %10’una yakını bu bölgede yapılmaktadır.
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam sebze üretiminde en büyük payı Balıkesir ve Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22 Alt Bölgesi almaktadır. Burada da ilk sırayı Balıkesir İli almakta ve onu Çanakkale İli izlemektedir.
TR2 Batı Marmara Bölgesi çeşitli sebze ürünleri bazında incelendiğinde, Türkiye maydonoz üretiminin %16’sı, bamya üretiminin %16’sı, bezelye üretiminin %15’i, balkabağı üretiminin %12’si, karnabahar üretiminin %11’i karpuz üretiminin %11’i ve domates üretiminin de %10’unu gerçekleştirdiği görülmektedir.
Tablo 67. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzeler Üretim Miktarları (ton) (2003) İstatistiki Bölge
Birimleri Maydonoz Bamya Bezelye Bal Kabağı
Karna
bahar Karpuz Domates Börülce Kavun Biber (Sivri)
Toplam Üretim
Tekirdağ 29 20 46 1.415 48 85.058 19.045 -- 10.750 4.965 121.376
Edirne 16 564 241 505 348 126.065 115.560 -- 15.995 6.808 266.102
Kırklareli 33 93 530 3.354 1.145 23.704 11.949 -- 2.407 7.745 50.960
TR21 78 677 775 5.274 1.541 234.827 146.554 -- 29.152 19.518 438.438
Balıkesir 6.936 4.638 6.072 2.704 8.560 163.870 504.104 1.027 112.510 65.031 875.452
Çanakkale 59 181 1.070 1.130 2.205 38.000 456.230 466 16.456 53.155 568.952
TR22 6.995 4.819 7.142 3.834 10.765 201.870 960.334 1.493 128.966 118.186 1.444.404
TR2 Batı Marmara
Bölgesi 7.073 5.496 7.917 9.108 12.306 436.697 1.106.888 1.493 158.118 137.704 1.882.842
TR2 / TR (%) 15,71 15,70 14,66 12,47 11,37 10,81 10,43 10,66 9,11 10,05 10,77
TR Türkiye 45.000 35.000 54.000 73.000 108.000 4.215.000 9.820.000 14.000 1.735.000 1.370.000 17.469.500 Kaynak: DİE (2003)
Tablo 68. TR2 Batı Marmara Bölgesi'nde Öncelikli Sebzelerin Ekiliş Alanları (ha) (2003) İstatistiki Bölge
Birimleri Maydonoz Bamya Bezelye Bal
Kabağı Karnabahar Karpuz Domates Börülce Kavun Biber (Sivri)
Toplam Ekiliş (ha)
Tekirdağ 5,5 8,1 14,5 51,8 315 2.981 718 - 561 232 5.608
Edirne 2,1 64 64 24,2 46 257,5 2.307 - 3.515 373,7 10.625
Kırklareli 15 23 53 147 51 764 412 - 130 103 3.820
TR21 22,6 95,1 131,5 223 412 4.002,5 3.437 - 4.206 708,7 20.053
Balıkesir 521,2 1.507,5 822 129 459 4.399 10.781 89 6.648 994,5 37.134
Çanakkale 15,2 45 185,6 59 105 1.230 10.295,8 74,6 831,5 291,8 18.763
TR22 536,4 1.552,5 1.007,6 188 564 5.629 21.076,8 163,6 7.479,5 1.286,3 55.897
TR2 Batı Marmara
Bölgesi 559 1.647,6 1.139,1 411 976 9.629,5 24.513,8 163,6 11.685,5 1995 75.950
TR2 / TR (%) 13,6 20,9 13,9 8,9 17,6 7,6 11,6 9,9 12,2 3,3 9,1
TR Türkiye 4.111 7.896 8.180 4.629 5.548 127.448 211.290 1.649 96.005 61.314 831.255 Kaynak : TUİK + İl Müdürlükleri Verileri
4.4.1.3. Meyve Üretimi
Türkiye birçok meyve türünün ana vatanı ve meyvecilik kültürünün beşiğidir. Bugün meyvecilikte önem kazanmış birçok tür (elma, armut, ayva, erik, kiraz, vişne, fındık, antep fıstığı, badem, ceviz, kestane, zeytin, incir, nar, üzüm vb.) hep bu topraklarda ortaya çıkmış ve evrimini burada tamamlamıştır.
Ayrıca, Yurdumuzun gerek göç yollarının üzerinde bulunması, gerek tarih boyunca bir çok medeniyetin yaşadığı bir ülke olması ve gerekse sahip olduğu iklim koşulları nedeniyle bugün dünyadaki bahçe bitkileri üreticisi ülkeler içerisinde önemli bir konuma sahiptir. Söz konusu bu husus, Ülkemizde yetişen 66 farklı meyve türünün varlığı ile de doğrulanmaktadır.
Tablo 69. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Meyve Üretimi Bilgileri (2002) Meyve
Üretim(ton) 3.080.000 27,3 11.299.573 4,1 75.550.198 Meyve
Üretim(ton) 2.255.000 12,0 18.855.877 4,9 46.467.664 Meyve
Üretim(ton) 2.485.000 23,0 10.814.266 2,6 93.807.531 Meyve
Üretim(ton) 741.000 61,5 1.205.153 17,0 4.365.579 Meyve
Üretim(ton) 4.140.000 16,3 25.392.003 3,1 134.455.594 Meyve
veren 557.682.920 Mey.
vermeyen 65.150.000 Toplam
Üretim ton) 12.701.000 18,8 67.566.872 3,6 354.646.566 Kaynak:DİE
Not: Dünya, AB ve Türkiye’de verileri bulunabilen ortak ürünler alınmıştır.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2003 yılı istatistik verilerine göre; dünyada 354,6 milyon ton olan meyve üretiminde 68.4 milyon tonla birinci olan Çin’i, 48.6 milyon tonla Hindistan, 34.5 milyon tonla Brezilya takip etmektedir. Türkiye yaklaşık 13
milyon tonluk üretimle 11’nci sırada yer almaktadır. En fazla üretilen meyveler, üzüm, narenciye, elma, armut, şeftali ve erik olarak sıralamak mümkündür. Yine 2003 yılı istatistik verilerine göre; üzüm ve keçiboynuzu üretiminde dünya altıncısı olan Türkiye, erik ve şeftalide yedinci, greyfurt ve bademde sekizinci, çilek ve armutta dokuzuncu, limonda onuncu olmuştur.
Yukarıda yapılan açıklamalar ve tablolardaki veriler toplu olarak değerlendirildiğinde, ülkemizin Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne kadarki süreç içerisinde bahçe bitkileri yetiştiriciliği yönünden önemli atılımlar yaptığı sonucu ortaya çıkmakta ancak pek çok ülkede bulunmayan ekolojik koşullara sahip olmamıza rağmen bu avantajdan yeteri kadar yararlanamadığımız da anlaşılmaktadır.
Tablo 70. TR2 ve Türkiye Meyve Üretim Miktarları (ton) (2003) İLLER Tekirdağ 2.526 6.379 -- 476 64.539 73.920 Edirne 5.329 2.158 -- 702 16.939 25.128 Kırklareli 2.793 2.928 -- 490 2.927 9.138
TR21 10.648 11.465 -- 1.668 84.805 108.186
Balıkesir 15.376 148.338 7.094 5.655 40.650 217.113 Çanakkale 76.885 95.544 354 4.801 45.571 223.155
TR22 92.261 243.882 7.448 10.456 86.221 440.268
TR2 Batı
MarmaraBölgesi 102.909 255.347 7.448 12.124 171.026 548.454
TR2 / TR (%) 3,32 10,39 0,29 1,53 3,96 3,91
TR Türkiye 3.097.000 2.455.900 2.487.650 789.000 4.311.820 14.010.370
Kaynak: DİE (2003)
TR2 Batı Marmara Bölgesi meyve üretimine baktığımızda, bölgenin ülke çapında önemli bir avantaja sahip olmadığını görmekteyiz. Türkiye toplam meyve üretiminin sadece
%4’lük bir kısmı bu bölgede gerçekleşmektedir. Bölge içerisinde ise meyve üretiminin
%4’lük bir kısmı bu bölgede gerçekleşmektedir. Bölge içerisinde ise meyve üretiminin