BÖLÜM: SONUÇ

Bu çalışmada ayrıntılı olarak ele alınan Siyavuş Paşa Köşkü, 16. yüzyıldan günümüze ulaşabilmiş sayılı sivil mimarlık örneğinden biridir. Ayrıca, bir havuzun ortasına inşa edilmiş olan köşk, su ile kurduğu ilişki bağlamında da mimarlık tarihi açısından önemli bir yapıdır.

Köşk yapıları, yüzyıllar boyunca Osmanlı padişahları, ailesi ve yönetici sınıfının, çeşitli kabul, ziyaret ve tören gibi resmi faaliyetlerinin yaşandığı; bunların dışında, oturma, dinlenme ve eğlence gibi sosyal ihtiyaçlarına da cevap verebilen, çok çeşitli kullanımları olan mekânlardır. Saraylarda olduğu gibi resmi, dini ve askeri yapıların bünyesinde de, bağımsız ya da diğer yapılarla bağlantılı olarak inşa edilmiş olan köşklerin, şehirden uzak bahçelerde veya mesire yerlerinde, daha kısa süreli kullanımlar için yapılmış olanları da bulunmaktaydı.

Siyavuş Paşa Köşkü de özgün durumunda, Küçükçekmece yolu üzerinde bulunan dönemin menzil ve çiftliklerden biri olan Siyavuş Paşa Bahçesi içerisinde, bağımsız bir köşk olarak inşa edilmiştir. Yapının banisi, bu dönemde üç kez sadrazamlık yapmış Siyavuş Paşa (Kanijeli) olup, köşkün inşa tarihi, yapının hemen yakınında yer alan çeşme kitabesinde okunan, 1571 senesi olarak kabul edilmektedir. Köşkün mimarına ilişkin kesin bir veri bulunmamakla birlikte, Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş olabileceği pek çok araştırmacının ortak kanısıdır. Siyavuş Paşa Çiftliği’nden günümüze köşk dışında, bir çeşme, bir hamam kalıntısı ve bir tonozlu yapı kalıntısı ulaşmıştır. Etrafı istinat duvarları ile çevrili bir havuzun ortasında, geniş ayaklar üzerinde yükseltilen ve bir divanhane, ona eklemlenen bir oda ve helâdan oluşan Siyavuş Paşa Köşkü, Sedad Hakkı Eldem tarafından tek elemanlı eklemli köşkler içerisinde değerlendirilmektedir.

Günümüzde, Bahçelievler İlçesi’nde, çok katlı betonarme yapı blokları ile çevrili, Milli Egemenlik Parkı içerisinde yer alan Siyavuş Paşa Köşkü, kısmen de olsa özgün mimarisini korumaktadır. Zaman içinde köşke yapılan en ciddi müdahale olan kule şeklindeki kat ilavesi, 1965-70 yılları arasında yüksek mimar Mualla Anhegger kontrollüğünde gerçekleşen kapsamlı onarım sırasında yapıdan ayıklanmış, yok olan mimari öğelerin de tamamlanması ile köşk özgün durumuna getirilmeye çalışılmıştır. Bu onarım sonrası yapı, 2004 yılına kadar Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı çocuk kütüphanesi olarak kullanılmış, sonrasında ise bakımsız ve işlevsiz bırakılmıştır.

Bununla birlikte, doğal ve insanların neden olduğu çeşitli etkenlerin de etkisi ile yapıda, strüktürel bozulmalar ile malzeme bozulmaları gözlenmektedir. Çalışma kapsamında, yapının mevcut durumu ve bozulmalarının tespiti; fotoğraflar, rölöve ve rölöve analiz çizimleri aracılığı ile belgelemesi ve ayrıntılı anlatımı yapılmıştır.

Siyavuş Paşa Köşkü dışında günümüze ulaşabilen 16. yüzyıl İstanbul köşkleri, Topkapı Sarayı III. Murad Köşkü ve Davud Paşa Sarayı Hünkâr Kasrı’dır. Bu yapılar özgünlüklerini kısmen de olsa hala devam ettirmekle birlikte, sayılarının çok az kalmış olması nedeniyle itina ile yaklaşılması gerekli kültürel değerler olarak karşımızda durmaktadır. Çalışma kapsamında bu köşkler; geçirdikleri tarihsel süreç ve günümüzdeki durumları, konum, plan, cephe ve yapım sistemi ve malzeme özellikleri bakımından incelenmiş ve detaylı çalışma konusu yapılan Siyavuş Paşa Köşkü’nün, çağdaşı olan bu köşkler içerisindeki durumu değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler neticesinde ulaşılan en dikkat çekici hususlar; bir havuzun ortasında inşa edilmiş olan köşkün bu özelliği ve plan tipolojisi ile Topkapı Sarayı III. Murad Köşkü ile büyük benzerlik göstermesi; divanhanesinin, üç yönde manzaraya açılan çağdaşı yapıların divanhanelerinden farklı olarak iki yönde manzaraya açılması; köşkün girişinin, dönem yapılarından farklı olarak doğrudan divanhaneye açılması; köşkün kapladığı alan ve boyutları ile dönem yapılarına göre daha mütevazı olması ve kargir yapım sisteminin olanaklarının zorlanmaması, dışa en kapalı köşk durumunda olmasıdır. Siyavuş Paşa Köşkü’nün tarihteki onarım ve tahribatlarının incelenmesi sonucunda; yapının özgün döneminden günümüze ulaşana değin, 16. yüzyılda inşa edildiği tarihten 18. yüzyılda yapıldığı düşünülen kule şeklinde kat ilave edilmesine kadar olan dönemi birinci, bu dönemden 1965-70 yılları arasındaki kapsamlı onarıma kadar geçirdiği dönemi ikinci ve bu dönemden de günümüze kadar geçirdiği dönemi üçüncü olmak üzere, üç farklı dönemi belirlenmiştir. Yapının son dönemini rölöve çizimleri yansıttığından, yapı üzerindeki mevcut izler ile yapıya ilişkin ulaşılabilen tüm yazılı, görsel ve çizili veriler ışığında, Siyavuş Paşa Köşkü’nün özgün durumunu ortaya koyacak 16. yüzyıl restitüsyonu ve kule ilavesi sonrası durumunu ifade edecek 20. yüzyıl başı restitüsyon önerilerinin geliştirilmesi uygun görülmüştür.

Siyavuş Paşa Köşkü’nün 16. yüzyıl restitüsyon önerisi hazırlanırken, yapının bu dönemini yansıtan gravür ya da minyatür gibi görsel veri bulunmadığı gibi yapıyı betimleyen herhangi yazılı bir kaynağa da ulaşılamadığından, aynı dönemde inşa

edilmiş köşklerin incelenmesi ile oluşturulan analoji çalışmaları ve yapının Sedad Hakkı Eldem tarafından hazırlanmış olan restitüsyon önerisi esas alınmıştır.

Siyavuş Paşa Köşkü’nün 20. yüzyıl başı restitüsyon önerisi, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 12.03.1966 tarih ve 3064 sayılı kararında ve Sedad Hakkı Eldem’in ‘’Köşkler ve Kasırlar I’’ adlı eserinin Siyavuş Paşa Köşkü’ne ayırdığı bölümde 18. yüzyılda yapıldığı ifade edilen ve Hüseyin Çınar’ın, Hacı I. Selim Giray Han’ın Vakıf Çiftliklerine ilişkin çalışmasına göre, M. 1701 kayıt ve tescil tarihli vakfiyede, Siyavuş Paşa Çiftliği’nin müştemilâtı arasında gösterilerek, eyvanı ve bütün odalarıyla ev ile “yüksek bina” şeklinde ifade edilmiş olduğu düşünülen kule şeklindeki kat ilavesinin belgelenmesi ve ilave sırasında özgün yapıya yapılan müdahaleler konusunda bilgi sahibi olabilmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu dönem restitüsyonu hazırlanırken yapının 1965-70 yılları arasında geçirdiği onarım öncesi durumunu yansıtan fotoğrafları ve İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi’nden ulaşılan, söz konusu onarım öncesine ait köşkün rölövesi ve restorasyon projesine ilişkin ulaşılabilen paftalar esas alınmıştır.

Siyavuş Paşa Köşkü’nün mimari özelliklerinin korunması ve sürdürülebilmesi için, yapıya en az müdahale ile tarihi belge ve estetik değerinin korunması, özgün malzeme ve geleneksel yöntemlerle onarılıp sağlamlaştırılması, yanlış müdahale ve niteliksiz eklerinden arındırılması ve yok olan mimari öğelerin de yine geleneksel metotlarla tamamlanması gibi, belirlenen ilkeler ve 16. yüzyıl restitüsyon önerisi doğrultusunda restorasyon projesi hazırlanmış; yapının mimarlık tarihi açısından önemi ve mimari olanakları da değerlendirilerek, yapının kendisinin sergi nesnesi olması gerektiği sonucuna varılmış ve ‘’müze’’ olarak işlevlendirilmesi önerilmiştir.

Bu çalışma ile Siyavuş Paşa Köşkü’ne ilişkin koruma önerileri ışığında, mimari özellikleri belirlenmiş olan 16. yüzyıl İstanbul köşklerinin tarihi, mimari, estetik ve enderlik değerleri dikkate alınarak, mevcut durumlarına uygun bilimsel müdahale yöntemleri kullanılarak onarılması, yeni işlevlerle birlikte sürekli bakımlarının sağlanarak yaşatılması ve belge niteliklerini kaybetmeden geleceğe aktarılmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

KAYNAKLAR

AHUNBAY, Z., 1996, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınevi, İstanbul.

AKIN, G., 1990, Asya Merkezi Mekan Geleneği, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. AKIN, N., 1997.,‘’Köşk Maddesi’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.2, Yem

Yayınevi, İstanbul

ANHAGGER EYÜBOĞLU, M., 1986. Topkapı Sarayı’nda Padişah Evi (Harem), Sandoz Yayınları, İstanbul.

AREL, A., 1975., 18. yüzyıl İstanbul Mimarisinde batılılaşma Süreci, İ.T.Ü. Mim. Fak. Yay., İstanbul.

AREL, A., 1982., Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar, Ticaret Matbaacılık T.A.Ş, İzmir.

AREL, A., 1990., Türk Evi Dedikleri…, Cogito, 18, 188-212.

AREL, A., 1990., Anadolu’da Geleneksel Konut Düzeninde Kültürel Etmenler, Uluslararası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, 4-7 Kasım 1997, Ankara, 31-43.

ARSEVEN, C.E., 1966. ‘’Köşk Maddesi’’, Sanat Ansiklopedisi, C.3, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.

ARSEVEN, C.E., 1971. Türk Sanatı Tarihi:Menşeinden Bugüne Kadar: Mimari, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyini Sanatlar, Maarif Basımevi, İstanbul.

ARSLANGAZİ, H., 2000. Maslak Kasırları (Karşılaştırmalı Bir İnceleme), Y. Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

ARTAN, T., 1994. ‘’Siyavuş Paşa Köşkü Maddesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopesidisi, C.7, İstanbul.

ASLANAPA, O., 2004. Osmanlı Devri Mimarisi, İnkilap Yayınevi, İstanbul.

ASLANOĞLU EVYAPAN, G., 1972. Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri, ODTÜ Yayınları, Ankara.

ATASOY, N., 2001. Harem, Promete Yay., İstanbul.

ÇEÇEN, K., 1991. İstanbul’un Vakıf Sularından Halkalı Suları, Altan Matbaacılık, İstanbul.

ÇETİNER, Z., 1996. Davud Paşa Kışlası ve İstanbul Kışlaları İçindeki Yeri, Y. Lisans Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

ÇINAR, H., 2006. Hacı I. Selim Giray Han ve Çiftlik Vakıfları, Karadeniz Araştırmaları, XI, s. 19-37, Vizyon Kırtasiye Ofset Matbaa, Ankara. DURUÇAY, A.S., 1965. Otağı Hümayun-Davud Paşa Kasrı, Lisans Tezi, İ.Ü.

Edebiyet Fakültesi, İstanbul.

ELDEM, S.H., 1969. Köşkler ve Kasırlar, C.1, DGSA Yük. Mim. Böl. Röl. K., İstanbul.

ELDEM, S.H., 1974. Köşkler ve Kasırlar, C.2, DGSA Yük. Mim. Böl. Röl. K., İstanbul.

ELDEM, S.H., 1976. Türk Bahçeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. ELDEM, S.H., 1986. Osmanlı Dönemi Türk Evi, C.2, TAÇ Vakfı, İstanbul.

ELDEM, S.H. ve AKOZAN, F., 1982. Topkapı Sarayı: Bir Mimari araştırma, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.

ERDOĞAN, M. 1958. Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri, Vakıflar Dergisi, IV, s. 149-182, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara.

ERSEN, A., 1991. Taş Koruma Kuramı ve Uygulamalarının Evrimi, Basılmamış Doçentlik Çalışması, İTÜ, İstanbul.

ERSEN, A. ve VERDÖN, İ., 2009. Aksaray, Pertevniyal Valide Sultan Camii: Doğal Taş Cephelerin Konservasyon Projelerinin Hazırlanması ve Yapılan Uygulamalar, Restorasyon Konservasyon Dergisi, S.3, İ.B.B., KUDEP, İstanbul.

ERSEN, A., GÜLEÇ, A., ve diğ., 2009. Konservasyon Raporunun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları, Restorasyon Konservasyon Dergisi, S.2, İ.B.B., KUDEP, İstanbul.

ESİN, E., 1972. Otağ, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 4, 10-11, 311-384.

EYİCE, S., 1994. ‘’Sinan Paşa Köşkü Maddesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopesidisi, C.7, İstanbul.

EYİCE, S., 1994. ‘’Davud Paşa Sarayı Maddesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopesidisi, C.3, İstanbul.

EYİCE, S., 1994. ‘’Davud Paşa Sarayı Maddesi’’, İslam Ansiklopesidisi, C.9, T.D.V. Yayınları, İstanbul.

GENİM, S., 1988. Sinan’ın Sivil Yapıları, Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul.

GOODWİN, G., 1986. ‘’Köshk’’, Encyclopedia Of İslam, V.5, Leiden.

GÖKYAY, O.Ş., 1976. Risale-i Mimariyye-Mimar Mehmed Ağa-Eserleri, İ.H.Uzunçarşılı’ya Armağan, s.113-215, TTK, Ankara.

GÜNYOL, V., 1950. ‘’Köşk Maddesi’’, İslam Ansiklopedisi, C.6, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.

HASOL, D., 1998. ‘’Köşk Maddesi’’, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yem Yayınevi, İstanbul.

İBN BİBȊ, 1941. Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, (Farsça Muhtasar Selçuknâme’den) çev. M.N. Gençosman ve F.N. Uzluk, Ankara.

KARAHASAN, Ü., 2005. Topkapı Sarayı Cumhuriyet Dönemi Restorasyonları, Doktora Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

KOÇU, R.E., 1975. Topkapı Sarayı: İçinde Geçen Vak’alar, Eski Saray Hayatı ve Teşkilatı İle Beraber Adım Adım, Köşe Köşe, İst. Ans. ve Neşriyat, İstanbul.

KUBAN, D., 1995. Türk Hayat’lı Ev, Eren Yayınları, İstanbul.

KUBAN, D., 1996. ‘’Yalı Köşkü Maddesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, İstanbul.

KUBAN, D., 1996. ‘’Topkapı Sarayı Maddesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, İstanbul.

KURAN, A., 1986. Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.

KURTEL, Ş., 1965. Siyavuş Paşa (Kanijeli), Lisans Tezi, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul.

KÜÇÜKKAYA, A. G., 2004. Taşların Bozulma Nedenleri Koruma Yöntemleri, Birsen Yayınevi, İstanbul.

MÜLLER-WEİNER, W., 2007. İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

NECİPOĞLU, G., 2007. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimari Tören ve İktidar, Çev. R. Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

ÖGEL, B., 1978. Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 3, Türklerde Ev Kültürü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

ÖGEL, S., 1988. Geleneksel Türk Evine Bir Kaynak Olarak Topkapı Sarayı, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı, 3, 126-147.

ÖGEL, S., 1981. Hayat (Sofa) Köşkü ve Tahtseki, Sanat Tarihi Yıllığı, 9-10, 227-239.

ÖZBAY, A., 2001. Functional Alternatives For The Preservation of The Siyavuş Paşa Medresesi İn Eminönü, İstanbul, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

SAKAOĞLU, N., 2002. Tarihi, Mekanları, Kitabeleri ve Anıları ile Saray-ı Humayun: Topkapı Sarayı, Denizbank Creative Yay, İstanbul.

SAMİ, S., 1992. Kâmûs-i Turkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.

SARRE, F., 1967. Konya Köşkü, çev. Ş. UZLUK, T.T.K. Yayınları, Ankara.

SCHROEDER, E., 1939. Islamic Architecture, A Survey Of Persian Art, ed. A.V. Pope, vol 4, London.

SEÇKİN, N., 1990. Topkapı Sarayı’nın Biçimlenmesine Egemen Olan Tasarım Gelenekleri Üzerine Bir Araştırma (1453-1755), Doktora Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

SEROPYAN, V., 1994. ‘’Dadyan Ailesi Maddesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.2, İstanbul.

SÖNMEZ, Z., 1988. Mimar Sinan ile İlgili Tarihi Yazmalar-Belgeler, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul.

SÖZEN, M., 1998. Bir İmparatorluğun Doğuşu: Topkapı, Hürriyet Gaz. ve Matbaacılık, İstanbul.

SÖZEN, M. ve TANYELİ, U., 1992. ‘’Köşk Maddesi’’, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.

SÜMER, F,. 1960. Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?, Belleten, C. 24, 96, 567-593.

SÜREYYA, M., 1996. Sicil-i Osmani, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

TANYELİ, U., 1988. Anadolu-Türk Saray Mimarlığının Evrimi Üzerine Gözlemler (12.-16. Yüzyıl), Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı, 3, 181-211.

TAVUKÇUOĞLU, A., 2009. Tarihi Yapıların Tahribatsız Yöntemlerle Muayenesi, Kagir Yapılarda Koruma ve Onarım Bildiri Kitabı, İ.B.B.

TEZCAN, H., 1978. Köşkler, Yapı Kredi Bankası, İstanbul.

TUĞLACI, P., 1993. Dadyan Ailesinin Osmanlı Toplum, Ekonomi ve Siyaset Hayatındaki Rolü, Pars Yayınları, İstanbul.

TURHAN, H., 1981. Osmanlı Çağında İstanbul’da Av Köşkleri-Kasırları, Y.Lisans Tezi, İ.D.M.M. Akademisi Lisansüstü Mim. Fak., İstanbul.

ULUENGİN, N.Y., 1998. Osmanlı-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Açıklıklarının Gelişimi, Yem Yayınevi, İstanbul.

ULUENGİN, F. ve ULUENGİN, B. ve ULUENGİN M.B., 2001. Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları, Yem Yayınevi, İstanbul.

ULUENGİN, M.B., 2006. Mimari Metaller; Özellikleri, Bozulma Nedenleri, Koruma ve Restorasyon Teknikleri, Birsen Yayınevi, İstanbul.

ÜLGEN, A.S., 1943. Anıtların Korunması ve Onarılması, Maafir Vekilliği Antikite ve Müzeler Müd. Yay., Ankara.

YAVAŞ, A., 2000. Ortaçağ Konut Mimarisi Üzerine Bir Araştırma: Anadolu Selçuklu Köşkleri, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. İNTERNET KAYNAKLARI http://www.sinanasaygi.org http://sehirrehberi.ibb.gov.tr/map.aspx http://tdkterim.gov.tr/bts/ http://www.hayalleme.com/