• Sonuç bulunamadı

ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ VE KAPSAMI

2. BÖLÜM: SİYAVUŞ PAŞA KÖŞKÜ

2.5. YAPININ TARİHTEKİ TAHRİBAT VE ONARIMLARI

16. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiş olan köşkün geçirdiği tahribat ve onarımlarla ilgili ulaşılabilen kaynaklar oldukça sınırlı olup konuya ilişkin arşiv kayıtlarında rastlanan en eski bilgi ve belgeler, 20. yüzyıl başına tarihlenmektedir. Köşkün günümüze değin geçirdiği tahribat ve onarımlarına ilişkin ulaşılabilen belgeler aşağıda sunulmaktadır:

18. yüzyılda yapıldığı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 12.03.1966 tarih ve 3064 sayılı kararında (Belge D.2.11) ve Sedad Hakkı Eldem’in ‘’Köşkler ve Kasırlar I’’ adlı eserinin Siyavuş Paşa Köşkü’ne ayırdığı bölümde (Eldem, 1969, s.108-123) ifade edilen kule şeklindeki kat ilavesi, yapıya zaman içinde yapıldığı bilinen en kapsamlı müdahale olarak düşünülmektedir. Köşkün özgün mimarisinden uzak bir görüntü sergilediği bu durumu, 1965-70 yılları arasında yapıda gerçekleşen kapsamlı onarım öncesine tarihlenen fotoğraflardan görülebilmektedir (Fotoğraf E.4.3, 4.11). Hüseyin Çınar, Hacı I. Selim Giray Han’ın çiftliklerine ilişkin M. 1701 kayıt ve tescil tarihli vakfiyesinde, Siyavuş Paşa Çiftliği müştemilâtı arasında, “eyvanı ve bütün odalarıyla ev ile yüksek bina” olduğunu

aktarmaktadır. Vakfiyede sözü edilen yapının, Siyavuş Paşa Köşkü ile üzerindeki ilave kat olma ihtimali göz önüne alındığında, bu eklemenin 18. yüzyılın hemen başında mevcut olduğu ve 1701 yılından önce bir dönemde yapılmış olduğu sonucu çıkmaktadır.

02.05.1935 tarihli Eski Eserleri Koruma Encümeni kararı36 ile ve 225 sicil numarası ile Siyavuş Paşa Köşkü tescil edilmiştir. Bu dönemde köşkün saman ve kireç deposu olarak kullanıldığı, harap bir durumda olduğu ve kamulaştırılmasının gerektiği ifade edilmiştir (Belge D.2.4).

06.11.1935 tarihli Eski Eserleri Koruma Encümeni kararı ile köşkün Müzeler İdaresine bağlanması gündeme gelmiş olup kararda, Müzeler İdaresine devri gerçekleşmesi halinde, köşkü koruyacak bir bekçinin bulundurulması, köşk çevresindeki arazinin kiralanarak gelir sağlanması ve akabinde köşkün onarımının düşünülmesi konu edilmiştir (Belge D.2.5). Ancak, köşkün Müzeler İdaresine devrinin gerçekleşmediği sonraki yazışmalardan anlaşılmaktadır.

16.08.1940 tarih ve 262 sıra numarası ile köşkün tescil fişi37 hazırlanmış olup tescil fişinde metruk ve kireç deposu halinde iken fidanlık haline getirilen alanda kaldığı, çatısının yıkılmış ve ahşap öğelerde bozulma olduğu ifade edilmiştir (Belge D.2.6). 28.02.1941 tarihli Eski Eserleri Koruma Encümeni kararı ile köşkün onarımının yaklaşık 1500, 2000 liraya mal olacağı düşünülerek Mimar Macid tarafından keşif yapılması hususunun Vekillik makamına teklif edilmesine karar verilmiştir. Ancak Maarif Vekilliği 19.04.1941 tarih ve 5034 sayılı yazısı ile konunun yeni mali yılın başında tekrar hatırlatılması görüşünü bildirmiştir (E.E.K.E.A.).

1941 yılının 9. ayında Eski Eserleri Koruma Encümeni üyelerince Siyavuş Paşa Köşkü yerinde incelenerek görüşmeler sonucunda bir karar alındığı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Umum Müdürlüğü ve Eski Eserleri Koruma Encümeni Riyaseti’nin 18.09.1941 tarihli ve 32247/1017 sayılı yazısından anlaşılmaktadır. Söz

36 Belgenin başlığında rapor olduğu ifade edilmiş bulunmakla birlikte altta Eski Eserleri Koruma Encümeni üyelerine ait olduğu diğer kararlardan anlaşılan imzalar bulunmaktadır.

37 Eski Eserleri Koruma Encümeni Arşivi’nden ulaşılan, 22.02.1941 tarih ve 95 sayılı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Umum Müdürlüğü ve Eski Eserleri Koruma Encümeni Riyasetine hitaplı, dönemin kaymakamınca imzalı belgede, ‘’...evvel emirde fişinin Mimar Saim tarafından tanzimi…’’ ifadesi bulunmaktadır. Bu ifadeden, tescil fişinin Ali Saim Ülgen tarafından hazırlandığı anlaşılmaktadır (Eski Eserleri Koruma Encümeni Arşivi).

konusu karara arşiv dosyasında rastlanmamıştır. Ancak, aslının iki sayfadan oluştuğu düşünülmekle birlikte sadece ikinci sayfası mevcut olan ve üzerinde dönemin Encümen Azalarının imzaları bulunan bir karar metnine ulaşılmıştır. Bu belgenin anılan kararın ikinci sayfası olduğu düşünülmektedir. Söz konusu kararda, köşkün onarımı için yapılması gerekli hususlar 17 madde şeklinde ifade edilmiş olup köşk üzerinde yükselen kule şeklindeki kat ilavesinin ihyası öngörülmüştür (Belge D.2.8). 1943 yılında Siyavuş Paşa Köşkü civarının askeriye tarafından işgal edileceği yazışmalarda konu edilmiş, Eski Eserleri Koruma Encümeni’nin 29.06.1943 tarihli kararı (Belge D.2.9) ile işgal zorunluluk arz ediyor ise, köşkün mevcut halinin korunması, onarımı talep edildiği takdirde Encümenin görüşünün alınması hususu bildirilmiştir. Köşkün, I. Ordu Müfettişliği tarafından ordu vasıtası ile y.mimar Ali Saim Ülgen’in nezareti altında onarılması dönem yazışmalarına konu olmuş, ancak onarım gerçekleştirilmediği köşkün 1965 yılı öncesi fotoğraflarından anlaşılmaktadır (E.E.K.E.A.).

15.02.1952 tarih ve 191/44338 sayılı, Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Makamına hitaplı ve İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni Başkanı Sedad Hakkı Eldem imzalı belgede, Siyavuş Paşa Köşkü’nün sahipsiz kalarak bakımsızlık yüzünden günden güne harap olduğu görüldüğünden onarımının yapılarak kurtarılabilmesi için yapının, doğrudan doğruya yüksek makamlarının emrine verilmesi hususunun sağlanması ifade edilmiştir (E.E.K.E.A.).

20.05.1952 tarih ve 774/46474 sayılı, Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Makamına hitaplı ve İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni Başkanı Sedad Hakkı Eldem imzalı belgede, Siyavuş Paşa Köşkü’nün askeriye tarafından havuzunun taşla doldurulduğu ve köşk içerisine cephane konulduğu, acilen köşkün tahliyesinin sağlanması ve Müzelerden birine verilerek muhafazası hususunun temininin sağlanması talep edilmiştir (E.E.K.E.A.).

1961 yılında, Siyavuş Paşa Çiftliği’nde, köşkün yakınında zihinsel engelli çocuklar için bir site yapılması gündeme gelmiş, konuya ilişkin Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 24.10.1961 tarih ve 1675 sayılı kararı ile “…Siyavuş Paşa Kasrı’nın sivil mimarimizdeki büyük önemi göz önünde tutularak konunun yerinde incelenmesine ve bu arada burada yapılacak bütün tesislere ait projelerin Kurula gönderilmesinin ve mimarlarından da izahatta bulunmalarının istenmesine

karar verilmiştir” (İstanbul VII Numaralı K.T.V.K.B.K.M.A.). Bu proje de uygulanmamıştır.

24.09.1964 tarih ve 732-79 sayılı, Bakanlık Yüksek Makamına hitaplı ve İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni Başkanı Fehmi Karatay imzalı belgede, köşkün harap durumunun günden güne artmakta olduğu, sivil mimarimizin günümüze ulaşabilmiş en nadir eserlerinden biri olan yapının onarılarak korunmasının sağlanması gerektiğini konu alan yazısına cevaben 11.10.1964 tarih ve 732.114624 sayılı Milli Eğitim Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün yazısı ile köşkün restorasyonu için gereken rölövesinin yaptırılmakta olduğu ve restorasyon uygulamasının 1965 yılı içerisinde yapılabilmesi için gereken ödeneğin teklif edilmiş olduğu bildirilmiştir (E.E.K.E.A.).

1964 yılında hazırlanmaya başlandığı anlaşılan köşkün rölövesi ve restorasyon projesi ait 6 adet paftaya, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü Arşivi’nden ulaşılmış olup kapsamlı onarıma esas projelerin mimar Demirhan Akyüz tarafından hazırlandığı paftalar üzerindeki imzasından anlaşılmaktadır (Şekil C.4.11-4.17). 12.03.1966 tarih ve 3064 sayılı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun kararı ile ‘’…Kasırda XVIII. yüzyılda yapılmış muhdes kısmın kaldırılmasına, muhdes olan kulenin fotoğrafları yapıldıktan sonra yıkılmasına, esas kornişten itibaren eski kubbe ve tonoz teşkilatının ihyasına, bu arada da büyük kubbenin etrafındaki yarım kubbenin, teklif edilen projeden farklı olarak yarım kubbe şeklinde yapılmasına, içerde asli şekline dönülerek ıslahat yapılmasına ve ocağın yeniden inşasına, kalem işlerine ait izlerin aranmasına, havuzun etrafındaki eski parmaklıkların yapılmasına, kameriyenin konsollarının tamirine, bahçe sahasının etrafına iki metre yükseklikte kargir bir duvar yapılmasına ve münasip bir yerde bekçi odası düşünülmesine, bu işlerin bütçe imkânına göre senelere bölünerek projesi mevcut olmayanların projelerinin hazırlanmasına…’’ karar verilmiştir (Belge D.2.11).

26.08.1967 tarih ve 3656 sayılı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun kararı ile ‘’…yazıya ilişik mimar raporunda teklif olunduğu veçhile esas binanın bünyesi ile ilgili olmayan ihata duvarı ve teferruatının yapılmasının uygun olduğuna, binaya ilave olunan ikinci balkon ile yapılan şebekeli pencere alınlıklarının hangi esaslara göre yapıldıklarının tevsikinin istenmesine, mimar

raporunda sözü geçen foto ve restorasyon projelerinin getirtilmesine, Kurulumuzun bu konudaki 12.03.1966 tarih ve 3064 sayılı kararına göre hareket edilmesi gerekli olduğunun hatırlatılmasına…’’ karar verilmiştir (Belge 2.12).

Siyavuş Paşa Köşkü’nün restorasyon uygulamasının hangi tarihte başladığı ve tamamlandığı hususunda kesin bir bilgiye ulaşılamamış olsa da, uygulamanın yüksek mimar Mualla Anhegger kontrollüğünde gerçekleşmiş olduğu, İstanbul VII Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi’nden ulaşılan kontrol mimarınca hazırlanmış olan raporlardan anlaşılmaktadır. 1967 ve 1969 yıllarında hazırlanmış olan söz konusu iki rapor, bu tarihlerde uygulamanın devam etmekte olduğunu göstermektedir (Belge D.2.13, 2.14).

Bu çalışmada, köşkün restorasyon uygulamasının 1965-70 tarih aralığında yapılmış olduğu kabul edilmiştir. Söz konusu onarımda, yapıyı özgün durumuna getirmek amacıyla çeşitli müdahalelerde bulunulmuştur. Kule şeklindeki kat ilavesi bu onarımlar sırasında kaldırılmış, köşkün üst örtüsü ve kasnakları mevcut durumuna getirilmiş, birçok yapı öğesi de yeniden üretilmiştir. Bu uygulama sırasında, pencere doğramaları ve kündekari kapakları ile alçı içlikler ve mermer şebekeli dışlıklar, iç kapıların ahşap kanatları, divanhane ve odanın şeşhane tuğlası zemin kaplamaları, ocak, baca, demir giriş kapısı, merdivenli köprünün mermer korkuluğu, istinat duvarı batı cephesinin güney ucundaki taş konsollu çıkma gibi mimari öğelerin yapıya eklendiği yapının onarım öncesi fotoğraflarından anlaşılmakta olup bu öğeler muhdestir. Kapsamlı onarım sonrasında köşk, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı, Siyavuş Paşa Çocuk Kütüphanesi olarak 200438 yılına kadar hizmet vermiştir.

17.08.1999 ve 13.09.1999 tarihinde meydana gelen depremlerden yapının ne şekilde etkilenmiş olduğu konusunda herhangi bir bilimsel çalışmaya ulaşılamamıştır.

14.07.2004 tarih ve 16291 sayılı, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun kararı ile Siyavuş Paşa Köşkü’nün korunması gerekli kültür varlığı olarak tescilinin teyit edilerek, koruma grubu I olarak belirlenmiş ve yapının yoğun işlevler verilerek yıpranmasını önlemek amacıyla, kamu kurumları tarafından, kamu yararına, kültürel amaçlarla kullanılmasına, kiralanmasının uygun olmadığına

38 Başka bir yapıda faaliyetleri devam eden Siyavuş Paşa Çocuk Kütüphanesi görevlilerinden, Neşe Dönek ile 07.04.2010 tarihinde yapılan görüşmede öğrenilmiştir.

karar verilmiştir (Belge D.2.15).

30.05.2005 tarih ve 746 sayılı, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun kararı ile Siyavuş Paşa (Kasrı) Köşkü kütüphane olarak kullanılmak üzere Bahçelievler Belediyesi’nin kullanımına tahsis edilmiş ve yapının kütüphane olarak düzenlenebilmesi için hazırlanacak rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri istenmiştir (Belge D.2.16).

02.08.2007 tarih ve 462 sayılı, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun kararı ile Bakırköy-Sefaköy-Avcılar-Beylikdüzü Raylı Sistem Güzergâhı üzerindeki Kocasinan İstasyonunun konumlanması tasarlanan alanın ve hattın bir bölümünün tescilli Siyavuş Paşa Kasrı’nın bulunduğu 23 pafta, 4828 sayılı parselin güney kesiminden geçmesi nedeniyle söz konusu yapının jeolojik durumu ve strüktürel değerlendirilmesini içeren raporun bilgi, belge ve tespit noktalarıyla birlikte Kurula iletilmesi talep edilmiştir (İstanbul VII Numaralı K.T.V.K.B.K.M.A.).

06.12.2007 tarih ve 567 sayılı, İstanbul I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'nun kararı ile de Siyavuş Paşa Köşküne ilişkin 30.05.2005 tarih ve 746 sayılı kurul kararına istinaden rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin acil olarak Kurula iletilmesi talep edilerek, kubbe kurşunları ve çatıya açılan kapağın İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Koruma Uygulama ve Denetim Bürosu Müdürlüğü denetiminde acilen Bahçelievler Belediyesince onarılması ve park içinde güvenliğinin sağlanması bildirilmiştir (İstanbul VII Numaralı K.T.V.K.B.K.M.A.).

11.01.2010 tarih ve 6372 sayılı, Bahçelievler Belediye Başkanlığı, Fen İşleri Müdürlüğü’nün yazısı ile Siyavuş Paşa Köşkü’ne ilişkin rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri değerlendirilmek üzere, İstanbul VII Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’ne sunulmuş olup 13.04.2010 tarih ve 225 sayılı, İstanbul VII Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun kararı ile söz konusu projeler uygun görülmemiş ve gerekli revizyonların yapılması istenmiştir (İstanbul VII Numaralı K.T.V.K.B.K.M.A.).