Antalya Doğumlu Memurların Eğitim Durumları

Antalya doğumlu memurların çoğunluğu Antalya Sancağı dahilinde eğitim görmüĢken, az bir kısmı sancak dıĢında eğitim hayatını sürdürmüĢtür. Memurlar genellikle modern okullarda, sıbyan mekteplerinde, sanat okullarında ve yüksekokullarda eğitim görmüĢlerdir. Fakat bazı memurların medrese/caminin yanısıra özel hocadan ders alarak

464 _{BOA. DH. SAĠD. 61/95.} 465 _{BOA. DH. SAĠD. 81/223-224.} 466 _{BOA. DH. SAĠD. 17/329.} 467 BOA. DH. SAĠD. 95/407-408. 468 _{BOA. DH. SAĠD. 61/33.} 469 _{BOA. DH. SAĠD. 19/173.} 470 _{BOA. DH. SAĠD. 61/221.} 471 _{BOA. DH. SAĠD. 185/218.} 472 BOA. DH. SAĠD. 168/89. 473 BOA. DH. SAĠD. 29/351.

eğitimini tamamladığı görülürken, yalnızca Ömer Lütfi Efendi‟nin temel ilimleri babasından öğrendiği kayıtlarda yer almıĢtır.474

Gayrimüslim memurlar özelinde bakıldığında ise bunların bir kısmı kendi milletlerine has mekteplerde, diğer bir kısmı merkezi okullarda eğitim görmüĢtür. Millet mekteplerinden mezun olan gayrimüslim memurlar eğitimlerine farklı okullarda devam etmiĢlerdir.

Sicil-i ahvâl kayıtlarında mezun olan öğrenciler için “şehâdetnâme almıştır”, “okumuştur”, “bir kıtʻa şehâdenâme almıştır” gibi ifadeler kullanılmıĢ, bazı öğrenciler için mezuniyet derecelerini belirten “vasat”, “karîb-i aʻlâ”, “aʻlâ”, “aliyyüʼl-aʻlâ” gibi ibareler eklenmiĢtir. Ayrıca bazı memurların diplomalarını “kazâran zâyi ettiği” görülmüĢtür.475

Vasat derecede mezun olan toplam dört memur bulunmaktadır. Bunlardan ikisi rüĢtiye, biri mülkiye, diğeri ise ibtidai mektebinden mezun olmuĢtur.

Memurlardan 5‟i karîb-i a‟lâ derecede mezun olmuĢtur. Bunların üçü rüĢtiye mektebini, biri hukuk mektebini diğeri ise idadi mektebini bitirmiĢtir.

Aʻlâ derecede mezun olan memur sayısı 12‟dir. Bunlardan 5‟i rüĢtiye, 4‟ü idadî, ikisi ise hukuk mektebini bitirmiĢtir. Bir memur ise ibtidai mektebinden mezun olmuĢtur.

Memurlardan 10‟u ise aliyyüʼl-aʻlâ derecede mezun olmuĢtur. Bunların 7‟si rüĢtiye, ikisi idadi, diğer ikisi ise ibtidai mektebini bitirmiĢtir. Ġsmail Hakkı Efendi476 hem ibtidai hem de idadi; Seyyid Ahmed Efendi477 ise hem rüĢtiye hem de idadi mekteplerinden aliyyüʼl-aʻlâ derecede mezun olmuĢtur (şehâdetnâme almıştır).

Antalya doğumlu memurlardan sadece Ali Nazif Beyʼin478

eser sahibi olduğu kayıtlarda görülmektedir. Ali Nazif Bey, Miftâhüʼl-Bedâyi, Miʼyârüʼl-EĢʼâr, Farsça kavâidi ile ilgili bir risâle, Ziynetüʼl-Kelâm, ġerh-i Kânûn-ı Tabʼîyet ve Terbiyye-i Ġslâm eserlerini yazmıĢtır. Ali Nazif Beyʼin çok sayıda eseri479

bulunmasına rağmen sadece bu eserler sicil-i ahvâl defterlerinde yer almıĢtır. Bunun dıĢında gayrimüslim memurlardan Vasil Vasfi Efendi hukuk doktoru olmuĢ, Yorgaki Anastadyadi Efendi ise Atina Darülfünûn‟unun tıbbiye Ģubesinden mezun olduktan sonra Mekteb-i Fünûn-ı Tıbbiye-i Osmâniyye‟den ruhsatname almıĢtır.480

Bu ruhsatname bir nevi denklik belgesi olarak düĢünülebilir.

474 BOA. DH. SAĠD. 23/227. 475 _{BOA. DH. SAĠD. 158/265.} 476 _{BOA. DH. SAĠD. 171/453.} 477 _{BOA. DH. SAĠD. 181/343.} 478 _{BOA. DH. SAĠD. 18/235-236.} 479

Diğer eserler için bkz. Milli Kütüphane. 480

Tablo 3.3. Antalya Doğumlu Memurların Eğitim Gördükleri Yerler

Eğitim Alınan Okul Türü Memur Sayısı

Atina Hukuk Mektebi 1

Babası 1

Baytar ve Eczacı Mekteb-i RüĢdî-i Askerî 1

Câmi-i ġerîf 5 Darül-Fünûn-Hukuk 1 Dârül-Muallim-i RüĢdiyye 1 Dil Okulu 1 Ermeni Mektebi 1 Hukuk Mektebi 4 Ġbtidâî Mektebi 36 Ġdâdî Mektebi 19 Medrese 10

Mekteb-i Fünûn-ı Mülkiye-i ġâhâne 1

Mekteb-i Fünûn-ı Tıbbiye-i Osmâniyye 1

Mekteb-i Ġdâdî-i Harbî-i ġâhâne 1

Mekteb-i Mülkiye-i ġâhâne 2

Mekteb-i RüĢdiye-i Askeriye 2

Numûne-i Terakki Mektebi 1

Özel Hoca 12

Özel Okul 1

Rum Mektebi 6

RüĢtiye Mektebi 88

Ziraat Mektebi 2

Ziraat-ı Ameliyât Mektebi 2

Tablo 3.4. Antalya Doğumlu Memurların Türkçe DıĢında Bildikleri Diller

Yabancı Dil ÂĢinâ KonuĢma Okuma Yazma Okuma-Yazma / KonuĢma-Yazma Toplam

Arapça 5 8 - - 5 18 Bulgarca - - - - 1 1 Ermenice - - - - 1 1 Farsça 5 1 - - 1 7 Fransızca 7 - - 7 14 Rumca - 3 - - 6 9 50 Yabancı dil481

bilen memurlar için kayıtlarda “âşinâ”, “okur”, “yazar”, “kitâbet eder”, “tekellüm eder” gibi ifadeler kullanılmıĢtır. KonuĢma ve yazma yeteneği olmayan memurlar için “âşinâdır”, yeteneği olanlar için ise “tekellüm ve kitâbet eder” ibaresi yer almıĢtır.482 Buna göre 128 Antalya doğumlu memurun 33ʼü Türkçe dıĢında baĢka bir dil bilmektedir. Bu dillerin çoğunluğunu Arapça, Farsça, Rumca ve Fransızca oluĢturmaktadır.

XIX. yüzyılda, özellikle Fransızcaʼyı kitabet etmenin aranan bir özellik olduğu anlaĢılmaktadır.483

Antalya doğumlu gayrimüslim memurlardan 5‟inin, müslüman memurlardan da 9‟unun Fransızca‟ya en azından âĢinâ olduğu görülmektedir. Fakat bazı memurların, müfredatında Fransızca, Arapça ve Farsça dersleri olan Darülfünûn484

ve Fransızca dersi bulunan Mekteb-i Mülkiye485

gibi önemli okullardan mezun olmalarına veya en azından Arapça dersinin verildiği medreselerde eğitim almalarına rağmen kayıtlarda herhangi bir dil bildiklerine dair bir verinin bulunmaması oldukça dikkat çekicidir.486 Buna mukabil, “orta seviye denilebilecek” okullarda baĢarılı olan (aliyyüʼl-aʻlâ derecede)

481 _{Türkçe dıĢında bir dil.}

482 _{Çetin, 2005: 91.} 483 _{Findley, 2011: 153.} 484 _{Akyüz, 2007: 169, 237.} 485 Akyüz, 2007: 170. 486 Akyüz, 2007: 164-166, 233.

memurlardan Ġsmail Hakkı Efendi‟nin487 Antalya ibtidai ve idadi mekteplerinden mezun olmasına rağmen Arapça, Farsça ve Fransızca‟ya âĢinâ olması; benzer Ģekilde Seyyid Ahmed Efendi‟nin488 Antalya rüĢtiye ve idadi mekteplerinden mezun olmasına rağmen Arapça ve Farsça‟ya âĢinâ olması dikkat çekici bir baĢka husustur.

Öte yandan Antalyalı Rumların anadilleri Karamanlıca denilen Türkçe olmasına rağmen bu memurlardan altısının Rumca bildiği görülmektedir.489

Fakat Rumların bu dili sonradan Rum mekteplerinde öğrendikleri yüksek bir ihtimaldir. Öyle ki memurlardan Nikoli Fehmi Efendi490 ve Pavlos Efendi‟nin491 kayıtlarında bildikleri diller kısmında sadece “Türkçe

okur yazar” ifadesinin yer alması, hatta Pavlos Efendi‟nin sıbyan mektebinde eğitim görmesi

Antalyalı Rumların anadillerinin Türkçe olduğu ve Rumca‟yı sonradan öğrenmeye baĢladıkları düĢüncesini destekler nitelikte verilerdir.

Ayrıca Vasil Vasfi Efendi‟nin492

Atina‟da eğitim görmesi, yetenekli ve sadık bir memur olduğu belirtilen Nikolaki Efendi‟nin493

etnik yapı ile uygun düĢeceği düĢüncesiyle Amasya Sancağı Mutasarrıf Muavinliği‟ne tayin edilmesi494

Ģeklinde kayıtlarda yer alan ifadeler bu memurların Rumca‟yı dıĢarda öğrenme ihtimalini de ortaya koymaktadır.

Tablo 3.5. Antalya Doğumlu Memurların Eğitim Durumları

Memurun Adı Öğrenim Gördüğü Okullar Yabancı Dil