Antalya Doğumlu Memurların Listes

1879-1909 yılları zarfında tanzim edilen sicil-i ahvâl defterlerine göre Teke Sancağıʼna bağlı Antalya merkez kazasında (nefs-i Antalya) doğan ve 1879-1909 yılları arasında görev yapmıĢ olan memurların içerisinde mükerrer kayıtlar haricinde 118ʼsi müslim, 10ʼu gayrimüslim olmak üzere toplam 128 kiĢi tespit edilmiĢtir.

Ġncelediğimiz dönemde, 1879-1909 yılları arasında Antalya kazasının idarî durumu esas alınmıĢtır. Buna göre sözü edilen yıllar arasında Antalya merkez kazasına bağlı bütün idari birimlerde doğan memurlar çalıĢma kapsamına alınarak sicil-i ahvâl defterlerinde taranmıĢtır. Buna göre 1876 yılında yayımlanan Nevâhi Nizamnâmesi kapsamında Antalya kazasına bağlanan Mamort, Ġstanos, Kızılkaya, Bucak maʻa Hısnı, Serik, Millü ve BeĢkonak nahiyeleri314; sonraki yıllarda ise vilayet/devlet salnamelerine göre Teke Sancağıʼnın idarî yapısında Antalya Kazasıʼna bağlı Ġstanos, Serik, Bucak, Kızılkaya, Millü, BeĢkonak ve Ġğdir- Kardic nahiyeleri esas alınarak bir tarama yapılmıĢtır. Buna göre 1879-1909 yılları zarfında Antalya merkez kazasıyla bağlantısı olmayan idari birimlerde doğan memurlar çalıĢmaya dahil edilmemiĢtir.

Yapılan tarama neticesinde memurların doğum yerlerinin genellikle “Antalya Kazâsı” veya “Antalya Kasabası” dahilinde kaydedildiği görülmüĢtür. Fakat bazı memurlar hakkında sadece “Teke Sancağıʼnda” veya “Antalyaʼda” doğmuĢtur Ģeklinde kayıtların mevcut olduğu ve memurların sancak dahilinde hangi kaza, nahiye, köy veya mahallede doğduğuna dair bir ibare yer almadığı için bu memurların da Antalya merkez kazasında doğduğu kabul edilerek çalıĢma kapsamına alınmıĢtır.

Bununla birlikte Câmi-i Atîk Mahallesiʼnde doğan Mustafa Hamdi Efendi315 dıĢında baĢka bir memurun doğduğu mahalle hakkında herhangi bir bilgi yer almazken, Ġstanos Nahiyesi‟nde dünyaya gelen Rafael Efendiʼnin dıĢında da Antalya Kazası‟na bağlı idari birimlerde doğan bir memur kaydına rastlanılmamıĢtır.316

Kayıtlara bakıldığında, sicil-i ahvâllerin belirli bir düzen içerisinde yazılmadığı görülmektedir. Öyle ki 125 memur hakkında bir veya iki sayfalık bilgi yeterli görülmüĢken,

314 _{Güçlü, 1997: 30-31.} 315 BOA. DH. SAĠD. 52/267. 316 BOA. DH. SAĠD. 61/221.

Cemal Efendi hakkında zeyllerle bilgi verilmiĢtir.317

Ayrıca Mahmud Celaleddin Bey318 kayıtlara üç defa, Mahmud Ali Efendi319

ve Osman Adil Efendi320 ise iki defa eklenmiĢtir. AĢağıdaki alt baĢlıklarda sicil-i ahvâl kayıtlarında yer alan Antalya doğumlu memurların listesi verilmiĢtir. Ayrıca listede memurların doğum tarihleri, baba adları, baba meslekleri ve Ģöhretleri de yer almaktadır.

Memurların baba meslekleri, Ģöhretleri ve ünvanları, eğer göç edip geldikleri bir yer varsa o yer hakkında bilgi vermesi ve baba ile oğlunun aynı mesleği yapıp yapmadığını göstermesi açısından bu alanda araĢtırma yapanlar için oldukça önemli verileri ihtiva etmektedir.

3.1.1. Müslüman Memurlar

Sicil-i ahvâl kayıtlarında yer alan Antalya doğumlu memurlardan 68‟inin baba mesleği hakkında bilgi verilmiĢtir. Bu memurlardan ise 31‟inin babası memurluk görevinde bulunmuĢtur.

Genele bakıldığı zaman memurların baba mesleğini yapmadıkları ve babalarının tüccar olduğu görülmektedir. Buna mukabil bazı memurlar örneğin, Hasan Hasib Efendi321_,

Mehmed Ali Efendi322_{, Mehmed Fevzi Efendi}323 _{ve Mehmed Zeki Efendi}324 _{babalarının}

mesleklerini de içeren görevlerde bulunmuĢlardır. Hatta memurlardan NeĢet Efendi bir dönem babasının kitâbetinde çalıĢmıĢtır.

Diğer taraftan Antalya doğumlu memurlar arasında Edibzâde, Fazlızâde, ĠbriĢimzâde, Bamya, Küçük Ahmed Efendizâde, Dizdârzâde, Devvâreoğulları, Hatîbzâde, Müftizâde, Manavzâde, Mubâyaacızâde, Barutçuzâde, Sipâhizâde ve Kadı Abdurrahman PaĢazâde gibi önemli ailelere mensup kiĢiler bulunmaktadır.

Bu ailelerin bazılarının kökenleri ve özellikle memurların babaları hakkında bilgi vermek gerekirse:

Barutçuzâdeler: Barutçuzâde Abdi Efendi memurlardan Mehmed Esad Efendi‟nin

babasıdır. Abdi Efendi Antalya Ziraat ve Ticaret Odası BaĢkanlığı, belediye azâlığı ve Ġdare-i Mahsusa Vapurları Acenteliği görevlerinde bulunmuĢ, Ziraat ve Ticaret Odası BaĢkanlığı

317 _{BOA. DH. SAĠD. 10/629-630; 80/287-288; 150/181-182.} 318 BOA. DH. SAĠD. 140/157; 83/261; 109/393. 319 _{BOA. DH. SAĠD. 21/337; 23/439} 320 _{BOA. DH. SAĠD. 127/31; 130/247-248.} 321 _{BOA. DH. SAĠD. 158/265.} 322 _{BOA. DH. SAĠD. 182/189-190.} 323 BOA. DH. SAĠD. 8/659. 324 BOA. DH. SAĠD. 91/139.

görevini 1886 yılından 1898 yılına kadar yürütmüĢtür. Oğlu Mehmed Esad Efendi ise Mahkeme-i Ticâret ve Düyûn-ı Umûmiyye idarelerinde çalıĢmıĢtır.325

Dizdarzâdeler: Memurlardan Ali ġevket Bey‟in kökeni Antalya‟nın en köklü

ailelerinden olan Dizdarzâdelere dayanmaktadır. ġevket Bey‟in babası Hasan Bey, dedesi Ali Ağa‟dır. Ali Ağa‟nın babası Ömer Ağa, dedesi bir dönem (1794-1812) Teke mütesellimi olan Hacı Mehmed Ağa326_{, büyük dedesi ise Hacı Osman Ağa‟dır.}327

Dizdarzâde, adından da anlaĢılacağı üzere Antalya dizdarlığı görevinde bulunan Ali ġevket Bey‟in dedesi Ali Ağa‟dan gelmektedir.328

Ailede çok sayıda nüfûz sahibi kiĢi yer almaktadır. Örneğin, Ali ġevket Bey‟in babası Hasan Bey Ahmed Tevfik Efendi ile birlikte Antalya‟da yaĢanan 1853 Ġhtilali‟ne karıĢmıĢtır.329

Hasan Bey‟in kardeĢi Hüseyin Bey Harbiye Mektebi‟nden mezun olmuĢtur. Hüseyin Bey‟in oğlu Rıza Bey ise 1898-1904 yılları zarfında Antalya belediye baĢkanlığı görevini yürütmüĢ, hatta kendisine 1899 yılında “imar-ı memlekette fevkalade gayreti

görüldüğünden” rütbe-i sâniye payesi verilmiĢtir.330

Küçük Ahmed Efendizâdeler: Küçük Ahmed Efendizâde (Ahmed Tevfik Efendi)

1850‟li ve 60‟lı yıllarda Ģehrin önde gelen tüccarlarından biridir. Tevfik Efendi‟nin oğlu Mehmed Rafet (Rıfat)331

Efendi‟dir. Mehmed Rafet (Rıfat) Efendi ise Antalya doğumlu memurlardan Ali Enis Efendi‟nin babası olup birçok tahrir ve vergi memurluğu görevlerinde bulunmuĢtur.332

Ali Enis Efendi de tıpkı babası gibi vergi memuriyeti görevini ifa etmiĢtir.333

Mubâyaacızâdeler: Tekelioğlu Hacı Mehmed Ağa Antalya mütesellimi olduktan

sonra mubâyaacılık görevini üstlenmiĢtir. Tekelioğlu Hacı Mehmed Ağa 1812 yılında vefat ettikten sonra görevi oğlu Ġbrahim Ağa yürütmüĢtür.334

Sonraki süreçte, bu görev 1825 yılında -muhtemelen Ģehre dıĢarıdan gelen-335 ve Tekelioğullarıyla bir bağlantısı olmayan Mubâyaacızâde Halil Ağa‟ya verilmiĢtir.336

325

Dinç ve Bakırcılar, 2012: 34; BOA. DH. SAĠD. 110/109.

326 _{Birinci bölümde Hacı Mehmed Ağa, Hacı Osman Ağa, Ebubekir ve Ġbrahim beyler hakkında bilgi verilmiĢtir.} 327 _{Erten, 1955: 30, 64; Dayar, 2016: 24-25.}

328 _{Erten, 1955: 31-32, 63.}

329 _{Dayar, 2016: 166; 1853 Ġhtilali: 19 Eylül günü iki bini aĢkın isyancının, tahıl tüccarlarının taĢradan getirdiği} zahire kervanının yolunu kesmesiyle baĢlayan bir olaydır. Detay için bkz. Dayar, 2016.

330

Dayar, 2016: 210, 230; Erten, 1995: 63.

331 _{Sicil-i Ahvâl kaydında Rıfat olarak geçmektedir.} 332 _{Dayar, 2016: 222.} 333 _{BOA. DH. SAĠD. 84/145.} 334 _{Dayar, 2016: 56.} 335 Dayar, 2016: 117. 336 Dayar, 2016: 86.

Halil Ağa, XIX. yüzyılın ilk yarısına doğru oluĢturulan Antalya muhassılık meclisine üye seçilecek,337

aynı Ģekilde oğlu Mübayaacızade Mustafa Bey de zamanla Ģehrin önde gelen tüccarları arasına girecektir. Fakat Mustafa Bey‟in adı 1853 Ġhtilali‟ne karıĢacak, hizipleĢmenin önemli bir aktörü olacaktır.338

Diğer taraftan, bir tahıl tüccarı olan Mustafa Bey 1872 ile 1874 yılları arasında meclis üyeliği yapmıĢ, oğlu ReĢit Bey de bu mecliste yerini almıĢtır.339

Sicil-i ahvâl kayıtlarında yer alan Antalya doğumlu memurlardan Mehmed Emin Efendi‟nin babası iĢte bu ReĢit Bey‟dir. Mehmed Emin Efendi, ailesinin aksine vergi memurluğu, orman ondalık memurluğu ve nahiye müdürlüğü görevlerinde bulunmuĢtur.340

Kadı Abdürrahman PaĢazâde: Kadı Abdürrahman PaĢazâde aslen Ġbradılı‟dır.

Babasının adı ġeyh Mehmed‟tir. ġeyh Mehmed‟in babası Hacı Ali onun babası Seyyid Osman ve onun babası da Oruç Ali‟dir. Kadı Abdurrahman PaĢa‟nın kendisi, büyük babası, babası ve kardeĢi kadılık görevinde bulunmuĢtur. Kadı Abdurrahman PaĢa zamanla siyasi nüfûzunu artırmıĢ Nizam-ı Cedid ve Sekban-ı Cedid teĢkilatlarında büyük yararlılık göstermiĢtir. Fakat yeniçerilerin baskısı neticesinde II. Mahmud‟un fermanıyla 1808 yılında Ġbradı‟da öldürülmüĢtür.341

Memurlardan Osman Sıdkı Efendi342 bu aileden gelmekte olup nâhiye müdürlüğü ve kaymakamlık görevlerinde bulunmuĢtur.

Tablo 3.1. Antalya Doğumlu Müslüman Memurlar

Memurun Adı D. Tarihi (H./M.) Baba Adı Baba Mesleği ġöhretleri

1 Abdi Efendi343 1282/1866 Ġzzet ÇavuĢ - -