Ömer Emecen1
1Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, Giresun, Türkiye
Amaç: Talasemi, Türkiye'de sık görülen kalıtsal hastalıklardan biridir. Çalışmanın amacı, Giresun ili ve
çevresinde evlilik öncesi tarama için başvuran çiftler arasındaki β-Talasemi taşıyıcılığı ve anormal hemoglobin prevalansını belirlemekti.
Yöntem: Kasım 2018 ile Şubat 2020 tarihleri arasında evlilik öncesi Talasemi ve anormal hemoglobin
varyantları taraması amacıyla Giresun Üniversitesi Prof. Dr. A. İlhan Özdemir Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde çalışılan 2418 kişinin tarama sonuçları retrospektif olarak incelendi. Tam kan örneklerinden hemoglobinopati taraması, Thermo Scientific marka yüksek performanslı sıvı kromatografi (HPLC) cihazında ClinRep marka kitler kullanılarak; tam kan sayımı ise Sysmex marka hematoloji analizöründe çalışılmıştı.
Bulgular: Değerlendirilen 690’ı (%28,53) kadın, 1728’i (%71,47) erkek, toplam 2418 kişinin 15’inde (%
0,62) yüksek HbA2 (>% 3,5) düzeyleri belirlendi. 5 kişide ise HbF düzeyleri izole olarak % 2’nin üzerinde bulundu. Bu durumda muhtemel β-Talasemi taşıyıcılığı prevalansı % 0,83 olarak saptandı. Çalışmaya alınan toplam bireylerin 8’inde (% 0,33) ise Hemoglobin D varyantı görüldü. HbS veya diğer anormal hemoglobin varyantları saptanmadı.
Sonuç: Tüm Türkiye için β-Talasemi taşıyıcılık prevalansı %2,1 olarak bildirilmesine rağmen bölgeler ve
iller arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda % 0,7 (Erzurum) ila %13,1 (Antalya) arasında prevalans değerleri bildirilmiştir. Giresun ilinde evlilik öncesi tarama verilerine göre % 0,83 olarak hesapladığımız prevalans oranı, Türkiye genelinde bildirilen β-Talasemi taşıyıcılığı oranıyla (% 2,1) karşılaştırıldığında düşük bir değer olarak gözükmektedir. Türkiye’de ikinci sıklıkta gözlenen hemoglobin varyantı olan Hb D (% 0,2) sıklığı, Giresun için % 0,33 olarak hesaplandı. Tarama çalışmaları ile anormal hemoglobin varyantı taşıdığı saptanan bireylerin, ileri moleküler genetik tetkikler ile tanılarının kesinleştirilmesi için yönlendirilmesi önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Evlilik öncesi tarama, Hemoglobinopati Abstract
Objective: Thalassemia is one of the most common inherited disease in Turkey. The aim of the study was to
determine the prevalence of thalassemia carrier and abnormal hemoglobin variants among couples who applied for pre-marital screening in Giresun province and its surrounding.
Material and Methods: This study included a total of 2418 people who applied for premarital screening at
the Giresun University Prof. Dr. A. Ilhan Ozdemir Research and Training Hospital from November 2018 to February 2020. Hemoglobinopathy scanning from whole blood samples, using ClinRep brand kits in Thermo Scientific brand high performance liquid chromatography (HPLC) device and complete blood count was studied on a Sysmex brand hematology analyzer.
Results: High Haemoglobin A2 (HbA2) (>3.5%) levels were found in 15 (0.62%) of 2418 individuals, 690
of whom were females, 1728 of whom were males. Haemoglobin F (HbF) levels of 5 individuals were found above % 2. The probable prevalence of β-thalassemia carrier was found to be 0.54 %. Haemoglobin D (HbD) variant was seen in 8 (0.33%) of the total subjects included in the study. No HaemoglobinS (HbS) or other abnormal hemoglobin variants were found.
Conclusion: The overal prevalence of β-thalassemia carriers inTurkey is reported to be 2.1% despite It varies
between regions and provinces. Studies have reported prevalence values between 0.7% (Erzurum) and 13.1% (Antalya). Which was found in this study, the 0,54 % prevalence of the β-thalasemia carrier in Giresun is lower than the national prevalence (%2.1).
The second most common haemoglobin variants observed in Turkey, HbD prevalence, which was found to be % 0.33 in Giresun, was around of the overall prevalence of Turkey. It is important to direct individuals who are found to carry an abnormal haemoglobin variant by screening studies to confirm their diagnosis with advanced molecular genetic tests.
Keywords: Pre-marital screening; Thalassemia; Haemoglobinopathy Giriş
Talasemi, Türkiye'de sık görülen kalıtsal hastalıklardan biridir. Özellikle güney bölgelerinde yüksek sıklıkta gözlenmekte olup ülkemizde Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından Kasım 2018 tarihinden itibaren 81 ili kapsayacak şekilde Hemoglobinopati Kontrol Programı çerçevesinde evlenecek çiftlere aile hekimlerince evlilik raporu verilmeden önce hemoglobinopatilerle ilgili bilgilendirme yapılarak evlilik öncesi taramalar yapılmaktadır. Ülkemizin kuzey bölgelerinde talasemi sıklığı ve anormal hemoglobin varyantları ile ilgili ulusal veya uluslararası literatürde yayımlanmış bir epidemiyolojik veriye ulaşılamamıştır. Bu nedenle bu çalışmayla Giresun ili özelinde Karadeniz bölgesinden ilk epidemiyolojik verileri elde etmek amaçlandı.
Gereç ve Yöntemler
Kasım 2018 ile Şubat 2020 tarihleri arasında evlilik öncesi talasemi ve anormal hemoglobin varyantları taraması amacıyla Giresun Üniversitesi Prof. Dr. A. İlhan Özdemir Eğitim ve Araştırma Hastanesi Biyokimya Laboratuvarında çalışılan 2418 kişinin tarama sonuçları retrospektif olarak incelendi. Evlilik öncesi tarama programı dışında anormal hemoglobin taraması yapılan örneklere ait veriler çalışmaya dâhil edilmedi. Tam kan örnekleri Etilen diamin tetra asetik asit (EDTA) içeren tüplere alındı. Hemoglobinopati taraması, Dionex Ultimate 3000 (ThermoScientific, ABD) marka ultra yüksek performanslı sıvı kromatografi (UHPLC) cihazında ClinRep (Recipe Chemicals-Instruments GmbH, Almanya) marka kitler kullanılarak gerçekleştirildi. Tam kan sayımı analizleri ise XN1000 (Sysmex Corp., Japonya) hematoloji analizöründe yapıldı.
β-talasemi taşıyıcılığı kriteri olarak Hemoglobin A2 (HbA2)değerlerinin % 3.5-10 arasında olması ve/veya
hemoglobin F (HbF) düzeyi % 2’nin üzerinde ve ortalama eritrosit hemoglobininin (MCH) 27 pg’ın altında olması koşulu arandı. HbA2 değerlerinin %10 üzerinde olması durumunda Hemoglobin Leopore ve
Hemoglobin E (HbE) varlığı sözkonusu olabileceğinden, %10 üzeri HbA2 değerlerine sahip kişiler β-
talasemi taşıyısı olarak değerlendirmedi (1).
Anormal hemoglobin taşıyan ve β-talasemi taşıyıcısı olarak saptanan kişilerin moleküler analizleri bu çalışmada değerlendirilmedi.
Bulgular
690’ı (% 28.53) kadın, 1728’i (% 71.47) erkek toplam 2418 kişinin kan örnekleri değerlendirildi. Bunların15’inde (% 0.62) yüksek HbA2 (>%3.5) düzeyleri belirlendi. Yüksek HbA2 saptananlardan MCH
düzeyleri 29 pg’ın altında olan 12 kişi muhtemel β-talasemi taşıyıcısı olarak değerlendirildi. En yüksek HbA2
değeri % 5.3 idi. Buna ilave olarak izole HbF yüksekliği (>2, HbA2 normal) saptanan 5 kişiden birinin MCH düzeyi 19.6 pg olduğundan bu kişi de muhtemel β-talasemi taşıyıcısı olarak değerlendirildi. Bu durumda β- talasemi taşıyıcılık oranı % 0.54 (13/2418) olarak hesaplandı. Bu kişilerin MCH ortalaması 20.9 pg (min.18.7-maks.26.2 pg) , MCV ortalaması 64.6 fL (min.59.1-maks.77.7 fL), Total Hgb ortalaması 12.5 g/dL (min.11.2-maks.13.3 g/dL) olarak saptandı.
Değerlendirilen örneklerin 8’inde ise Hemoglobin D varyantı saptandı. Bu durumda muhtemel HgD prevalansı % 0.33 (8/2418) olarak hesaplandı. HbD varyantı belirlenenlerin MCV ortalaması 77.5 fL (min.63.9-maks.86.1 fL), MCH ortalaması 27.6 pg (min.24.,7-maks.29.6 pg), Hgb ortalaması 12.7 g/dL (min.9.1-maks.15.6 g/dL) olarak saptandı.
HbS, HbC veya diğer anormal hemoglobin varyantları saptanmadı.
Tartışma
Talasemiler ve hemoglobinopatiler Türkiye’de sık gözlenen kalıtsal hastalıklardandır. Ulusal Hemoglobinopati Kontrol Programı ile birlikte talasemili ve hemoglobinopatili doğum oranı 2002 ile 2010 yılları arasında azalmış ve etkilenen çocuk sayısı 272’dan 25’e düşmüştür (2). Ulusal Hemoglobinopati Kontrol Programı 2018 yılından itibaren 81 ile yaygınlaştırılmıştır.
Çalışmaya dâhil edilen örneklerin % 28.5’i (690) kadın iken % 71.5 ‘i (1728) erkeklere aitti. Evlilik öncesi hemoglobin tarama programı olmasına rağmen T.C. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nün yayımlamış olduğu saha rehberinde kan örneklerinin öncelikli olarak erkeklerden alınması, taşıyıcılık ya da anormal varyant saptanması durumunda kadın eş adaylarından örnek alınması istenmektedir. Dolayısıyla kadın oranı erkeklere nazaran oldukça düşüktü.
Türkiye’nin tamamı için β-talasemi taşıyıcılık prevalansı 1971 yılında yayımlanan çalışmada % 2.1 olarak bildirilmiştir (3). Tozun ve arkadaşları, 2000-2017 yılları arasında yayımlamış 16 çalışmayı değerlendirdikleri metaanalizlerinde, β-talasemi taşıyıcılık prevalansını % 2.4 olarak hesaplamışlardır (4). Ancak bölgeler ve iller arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Güney bölgelerde talasemi ve hemoglobinopatiler daha sık gözlenmektedir (5). Türkiye geneli yapılan çalışmalarda % 0.7 (Erzurum) ile % 13.1 (Antalya) arasında değişen β-talasemi taşıyıcılık prevalans değerleri bildirilmiştir (6) (7). Karadeniz bölgesinde ise daha önce bildirilen bir değer bulunmamakla birlikte kuzey şehirlerinden Kocaeli için β- talasemi taşıyıcılık prevalansı % 0.89 olarak bildirilmiştir (8). Giresun İlinde evlilik öncesi tarama verilerine göre % 0.54 olarak hesapladığımız muhtemel prevalans oranı Türkiye genelinde bildirilen β-talasemi taşıyıcılığı oranıyla (% 2.1-2.4) karşılaştırıldığında düşüktü.
Türkiye’de anormal hemoglobin varyantı olarak en sık HbS varyantı gözlenmektedir. Giresun ili için değerlendirilen örneklerde HbS varyantı saptanmadı. HbS’den sonra ikinci sıklıkta gözlenen hemoglobin varyantı HbD’dir. Türkiye’de HgD prevalansı 1970 yıllarda yapılan ilk çalışmada % 0.12 olarak bildirilmekle birlikte (7), son yıllarda yapılan çalışmalarda % 0.2 olarak bildirilmektedir (9). Giresun ili için % 0.33 olarak hesaplanan HbD sıklığı Türkiye ortalaması civarındadır.
Tarama çalışmaları ile talasemi taşıyıcılığı ve anormal hemoglobin varyantı saptanan bireylerin, ileri moleküler genetik tetkikler ile tanılarının kesinleştirilmesi önem taşımaktadır. Ulusal tarama programının
yaygınlaştırılması ile azalan talasemili ve anormal hemoglobinlere sahip homozigot çocuk sayısı programın ciddi bir etkisinin olduğunu kanıtlamaktadır. Ulusal tarama programının 81 ilde uygulanması ile daha başarılı sonuçların elde edilmesi beklenmelidir.
Kaynaklar
1. Ryan, K., Bain, B. J., Worthington, D., James, J., Plews, D., Mason, A., et al. Significant haemoglobinopathies: guidelines for screening and diagnosis. 2010; 149 (1;35-49).
2. Aydınok, Y., Oymak, Y., Atabay, B., Aydoğan, G., Yeşilipek, A., Ünal, S., et al. A National Registry of Thalassemia in Turkey: Demographic and Disease Characteristics of Patients, Achievements, and Challenges in Prevention. Turk J Hematol: 2018; 35, 12- 18.
3. (3)Canatan, D. (2014). Thalassemias and Hemoglobinopathies in Turkey. Hemoglobin , 38(5): , 305–307.
4. Tozun, M., Turhan, E., & Babaoğlu, A. B. Beta thalassemıa trait in Turkey and the Middle East: a meta-analysis of prevalence: Acta Medica Mediterranea 2018; 34: 1731.
5. Çürük, M. A., Yalın, E., & Aksoy, K. Prevention of Hemoglobinopathies in Turkey. Thalassemia Reports : 2013;3, e1.
6. Akağaç, A. E., Mızrak, S., Can, G., Aydınlı, M., Yıldırmak, S., & Yılmaz, S. E. Uşak İli ve Çevresinde Β-Talasemi Taşıyıcı Sıklığı.: Türk Klinik Biyokimya Dergisi 2019: 17(1), 36-41.
7. Canatan, D. Türkiye’de Hemoglobinopatilerin Epidemiyolojisi.:HematoLog , 2014;4, 1.
8. Sarper, N., Şenkal, V., Güray, F., Şahin, Ö., & Bayram, J. Premarital hemoglobinopathy screening in Kocaeli, Turkey: a crowded industrial center on the north coast of Marmara Sea: Turk J Hematol 2009; 26, 62-66.
9. Atalay, E. Ö., Koyuncu, H., Turgut, B., Atalay, A., Yıldız, S., Bahadir, A., et al. (2005). High Incidence of Hb D-Los Angeles [β121(GH4)Glu→Gln] in Denizli Province, Aegean Region of Turkey.: Hemoglobin 2005; 29 (4), 307–310.
omer.emecen@giresun.edu.tr