ANADOLU COĞRAFYASINDA AHġAP YIĞMA YAPILAR

Anadolu coğrafyasında ahşap yığma yapı tekniğinin tarihçesi bazı araştırmacılara göre tarih öncesi çağlara dek uzanmaktadır. Şevket ve E. Emine Naza Dönmez‟e göre Karadeniz Bölgesi‟nde Bafra İkiztepe ve Samsun Dündartepe kazılarında Geç Kalkolitik Çağ (İ.Ö. 4500-

2 _{http://www.kistler-zimmerei.ch/Referenzen/Spezialanfertigungen-aus-Holz.htm} 3 _{http://www.everyday-feng-shui.de/feng-shui-news/blockhaeuser-aus-massiv-holz/}

Hemen tüm ülkelerde özellikle yirminci yüzyılın başlarından itibaren modernizmin etkisiyle terk edilip geçmişe ilişkin bir romantizmle yaklaşılan, bazı durumlarda da salt kırsal mimari ile ilişkilendirilip unutulan ahşap yığma yapılar günümüzde tekrar önem kazanmaya başlamıştır. Özellikle ahşabın sürdürülebilirlik kapsamında bir yapı malzemesi olarak yeniden değerlendirilmesiyle bu teknikle üretilen yapılar çoğu ülkelerde yeni yorumlarla tüketiciye sunulmaktadır. Orta Avrupa ve İskandinav ülkelerinde bazı marangozluk şirketleri „Kanada tipi‟ ahşap yığma kulübe satış ilanları vermektedirler2_{. Özellikle Almanya ve Avusturya‟da}

kimi mimarlık büroları ise bu yapıları geleneksel bir meditasyon tekniği olan Feng Shui ile ilişkilendirerek sunmaktadır3_{. Buna karşın Hong Kong kökenli bir firma ise otelden villaya}

kadar uzanan bir yelpazede ahşap yığma yapılar üretmektedir4_{. ABD‟de pek çok emlak}

firması ise yalnızca ahşap yığma konut satışında uzmanlaşmıştır; yine aynı ülkede OLLGA Mimarlık gibi bazı tasarımcılar aşağıda görülen resimde izleyebileceğimiz doğrultuda çok yenilikçi ahşap yığma tasarımlar üretmektedirler5 _.

ġekil 2: ABD’den Çağdaş Bir Ahşap Yığma Yapı Örneği: OLGGA Mimarlık Tarafından Üretilen Taşınır Ev (The Flake House) http://smallhousebliss.com/2012/09/28/flake-house-by-olgga/

2. ANADOLU COĞRAFYASINDA AHġAP YIĞMA YAPILAR

Anadolu coğrafyasında ahşap yığma yapı tekniğinin tarihçesi bazı araştırmacılara göre tarih öncesi çağlara dek uzanmaktadır. Şevket ve E. Emine Naza Dönmez‟e göre Karadeniz Bölgesi‟nde Bafra İkiztepe ve Samsun Dündartepe kazılarında Geç Kalkolitik Çağ (İ.Ö. 4500-

2 _{http://www.kistler-zimmerei.ch/Referenzen/Spezialanfertigungen-aus-Holz.htm} 3 _{http://www.everyday-feng-shui.de/feng-shui-news/blockhaeuser-aus-massiv-holz/} 4 _{http://www.en.dewoodenhouse.com/index.asp}

5

3500) tarihlenen ve daha sonra Orta Tunç Çağı‟na dek devam ettiği saptanan ahşap yığma yapılar bulunmuştur. İkiztepe‟deki yapıların temeli yoktur, dört köşe bir kasnak üzerinde tomrukların köşelerde birleştirilmesi ile inşa edilmiş oldukları 1974 yılından beri süren kazılar yardımıyla anlaşılmış bulunmaktadır. Öte yandan diğer örneklerdeki bulguların işaret ettiği gibi temellerde de ahşap kütüklerin kullanımış olabileceği saptanmıştır. Kastamonu yüzey araştırmaları, Ordu Mesudiye‟deki bulgular ve Karadeniz Otoyolu yapımı sırasında Boyabat‟ta kurtarma kazısında ortaya çıkan kalıntılar biz bu yapı kültürünün Tunç Çağı‟nda İç Karadeniz‟e doğru yayılmış olduğunu göstermektedir (Dönmez Ş & Dönmez, 2007).

Anadolu tarihinin daha sonraki dönemleri söz konusu olduğunda Anadolu‟nun Türkleşmesine kadar ilk bakışta her ne kadar ahşap yığma tekniğinin neredeyse tamamen yok olduğu düşünülebilirse, de az sayıda ilginç örneklerle hala varlığını sürdürmektedir. Ahşabı genellikle kerpiçle birlikte kullanan Hititlerin aksine, Frigler ahşap yığma tekniğini doğrudan uygulamış bulunmaktadır. Özellikle Tümülüs mezar odalarının içten uygulanmış ahşap taşıma sistemi yığma tekniği esasına dayanmaktadır. Bunların en çok bilineni Ankara Polatlı‟nın kuzey batısındaki Gordion‟daki halk arasında Midas Tümülüs‟ü olarak adlandırılan mezar odasıdır. Radyo karbon yöntemi ile İ. Ö 740 civarlarına tarihlenmiş olan bu ahşap yığma strüktür uzmanlarca dünyada bozulmadan ayakta kalmış olan en eski ahşap yapı olarak nitelendirilir (Kealhofer, 2005). Yine Polatlı yakınlarında bulunan yarım bloklar ve onları destekleyen blok ağaç kirişlerle oluşturulmuş olan Frig mezar odaları ise tekniğin Friglerde yaygın kullanıldığının kanıtıdır (Koller, 1995). Öte yandan aynı dönemdeki Batı Anadolu uygarlıklarında bu sistemin kullanımına rastlanmaması da ilginçtir. Anadolu‟ya Trakya üzerinden gelmiş oldukları varsayılan Friglerin bazı araştırmacılar tarafından Kuzey Avrupa‟ya bağlanan kökenleri bu konuda aydınlatıcı olabilir (Erzen, 1994).

ġekil 3: Gordion’da Frig Mezarı –Temsili Resim http://bobjyeon.tistory.com/170

Genellikle taşa ve tuğla malzeme kullanımının yaygınlaşıp ahşabın geri plana itildiği Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinin ardından Anadolu‟da ahşap yığma tekniğin kullanımı Türklerin Anadolu‟ya gelişi ile tekrar canlanmıştır. Özellikle ahşap yığma cami yapımı erken dönem Osmanlı egemenliğine dek yoğun olarak sürmüştür. Bu konuda en ilginç araştırmalardan birini yapmış olan Ekrem Hakkı Ayverdi‟ye göre, yakınlarında ormanlık alanlar olduğu halde kargir geleneği ya da ahşabı daha çok hatıl olarak benimseyen Safranbolu, Bolu, Mudurnu ve Göynük yerleşmelerinin aksine Doğu Türkistan ve Orta Asya‟dan gelen boyların doğrudan yerleşmiş olduğu bölgelerde ahşap yığma (çandı) camiler yoğunluktadır. Ayverdi bunun nedenlerini Orta Asya‟dan gelen Türklerin geleneği

(Ayverdi, 1966).

Ülkemizde çandı yapım tekniği ile ilgili araştırmalarda daha çok dini mimariye ve konutlara değinilmiş bulunulmaktadır. Bu çalışmalar da daha çok Kocaeli ve Samsun bölgelerinde yoğunlaşmaktadır6_{. Konut mimarisi ile ilgili çalışmalarda ise yine Kocaeli}

(İzmit) ön plana çıkmaktadır (Yiş, 2007). Konutlar ile ilgili olan ilginç bir kaynak ise Emin Baydil‟in makalesidir. Baydil bu makalesinde Kastamonu yöresinde çandı tekniği ile oluşturulmuş mesken işlevli yapılarda bu yapım sisteminin çoğunlukla alt kattaki ahırlar, ilave üst katlar ve meskenden bağımsız samanlıklarda görüldüğünden ve bunlara daha çok Gökırmak Havzası‟nda rastlandığından söz etmektedir. Yazara göre bölgede aynı zamanda bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak işleyeceğimiz çandı tahıl ambarlarına da az da olsa rastlanmaktadır (Baydil, 2005).