Daha önce de ifade edildi¤i üzere, Bat›’daki Türk göçmenler ve çocuk- lar›, Türkiye’de resmi olarak, ‘gurbetçi’, ya da ‘yurtd›fl›ndaki vatan-
dafllar›m›z’ biçiminde tan›mlanmaktad›rlar. Euro-Türkler, Türkiye’de-
ki halk taraf›ndan basmakal›p bir biçimde ‘Almanyal›, ya da ‘Alman-
c›’ olarak tan›mlanmaktad›rlar. Her iki terim de, Türkiye’de daha zi-
yade olumsuz ça¤r›fl›mlar yapar. Türkiyeli Türklerin Euro-Türklerle il- gili belli bafll› basmakal›p fikirleri; zengin olmak, domuz eti yemek, Al- manya veya Fransa’da çok rahat bir hayat sürmek, Türklü¤ünü kay- betmek ve giderek Almanlaflmak/Frans›zlaflmak, fleklinde özetlenebi- lir.1fiimdilerde, Euro-Türkler, Türk devletinin kendileriyle ilgili koru- mac› yaklafl›m›ndan flikâyetçi olmak üzere seslerini yükseltmektedirler. Art›k, pasif, itaatkâr, deste¤e muhtaç ve anavatan› için döviz biriktiren para makinalar› olarak alg›lanmak istememektedirler. Bat›’da yaklafl›k 4 milyon yerleflimci nüfusa sahip olan bir toplum olarak, daha ziyade Türkiye-AB iliflkilerinde daha aktif rol alabilirler ve AB düzenlemele- rine uyum sa¤lama konusunda Türkiye’ye destek olabilirler.
78dördüncü bölüm
AB yurttafll›¤›na sahip olan ya da baflvurmay› düflünen Alman- yal›-Türklerin oran› % 59 ve Fransal›-Türklerin oran› % 74’tür. Bu yüksek oranlar, Euro-Türklerin entegrasyona ve siyasal kat›l›ma aç›k olduklar›n› göstermektedir. En son istatistikler, yurttafll›¤a kabul edi- len Almanyal›-Türklerin say›s›n›n, yeni yurttafll›k yasas›n›n yürürlü¤e kondu¤u 2000 y›l›ndan bu yana neredeyse iki kat artt›¤›n› ortaya koy- maktad›r. Alman yurttafll›¤›na sahip olan Almanyal›-Türklerin say›s› 2000 y›l›nda yaklafl›k 350 bin civar›ndayd›, flimdi bu say› 700 binin üzerine ç›km›flt›r. Bizim araflt›rmam›zdan elde etti¤imiz en son istatis- tikler, Alman yurttafll›¤›na sahip olan ve en k›sa zamanda sahip olma- y› planlayanlar›n oran›n % 59’a denk düfltü¤ünü ortaya koymaktad›r. Bu oran, toplam 2.5 milyon nüfusun yaklafl›k 1.5 milyonunu temsil et- mektedir. Yeni Alman yurttafll›k yasas›, göçmenlerin gerçekte demok- ratik ve kapsay›c› siyasal ve yasal de¤ifliklikler karfl›s›nda oldukça ka- t›l›mc› ve bütünleflmeye yatk›n olabildi¤ine iflaret etmektedir. Bütünlefl- mede ortaya ç›kan sorunlara örnek teflkil etmesi bak›m›ndan, Alman vatandafll›¤›na geçmeyenler için “pasaport”un sembolik önemini de burada vurgulayabiliriz. Görüflme yapt›¤›m›z Almanya-Türklerinden biri, bu durumu flu sözlerle özetliyor:
“Alman vatandafll›¤›na geçmek için ‘pasaportunu ver’ derken, ‘geç- miflini de ver’ diyor.”
anavatan ve ‘yeni vatan’ 79
GRAF‹K 36
Alman veya Frans›z Yurttafll›¤›na Sahip misiniz?
Geçmeyi düflünmüyorum 50 40 30 20 10 0 Almanya % Fransa % Evet, sahibim Gerekli baflvurular› yapt›m, ifllemler sürüyor Geçmeyi
Öte yandan, entegrasyonun daha zor iflledi¤i Fransa’da yapt›¤›- m›z görüflmeler s›ras›nda dile gelen düflünceler vatandafll›¤a iliflkin ta- leplerin farkl›l›¤›n› göstermektedir:
“Strasbourg’ta henüz 3. kuflak olmamas›na ra¤men, bütün aileler, Marafl’tan gelen bir aile bile çocu¤unu konservatuara yolluyor; hafta sonu futbol sahas›na götürüyor; veli toplant›lar›na gidiyorlar. Bir kuflak bedeli çok a¤›r ödedi, ama de¤ifliyor art›k.”
“Avrupal›lar için afl, ifl, efl çok önemli; birini kaybetti¤i zaman berdufl oluyor. Bizimkiler aynen devam ediyor; motivasyon çok iyi.”
“Avrupa’da yaflayan bütün Türkler Avrupal›d›r. Burada koru- nan de¤erler var. Yanl›fl› söylemek gerekiyor: Yurttafll›k art› de¤er- ler var. Türkler askerlik ve oy verme d›fl›nda bütün görevlerini ye- rine getiriyorlar. Bordroda bir sürü vergi koyuyorsun, oy vermiyor- sa o zaman kesme!..”
Euro-Türklerin yaklafl›k % 60’› ikâmet etti¤i ülkenin iç siyase- tiyle ilgilenmemektedir. % 20 ila % 25’lik bir kesimi bir ölçüde ilgilen- di¤ini belirtmifltir.
80dördüncü bölüm
GRAF‹K 37
Almanya veya Fransa’daki Siyasetle Ne Ölçüde ‹lgileniyorsunuz? Hiç ilgilenmiyor Pek ilgilenmiyor Orta 50 40 30 20 10 0 Almanya % Fransa % Elinden geldi¤ince ilgileniyor Çok ilgileniyor
Yukar›daki tablo, Almanyal›-Türklerin son zamanlarda Sosyal Demokratlar (% 27) ve Yefliller (% 8.5) gibi sol partileri destekleme- ye bafllad›klar›na iflaret etmektedir. Ayn› e¤ilim, Frans›z Türkler ara- s›nda da görülmektedir (% 28 Sosyal Demokratlar ve % 5 Yefliller). Bu noktada, göç sürecinin ilk aflamalar›nda Euro-Türklerin, geride b›- rakt›klar› anavatandaki sol partilere iliflkin kuflkular›na ba¤l› olarak daha çok muhafazakâr partilere yöneldiklerini belirtmek gerekir. Ya- k›n zamanda oluflan bu de¤ifliklik, ayn› zamanda Euro-Türklerin, ikâ- met ettikleri ülkelerin gündelik siyasetine daha fazla kat›ld›klar›n› ve ilgi gösterdiklerini ortaya koyar ki, bu da gerçekte entegre olduklar›n› gösterir. Buna ra¤men, hâlâ iç siyasetle gerçekte iliflkisi olmayan çok say›da insan vard›r. Niteliksel araflt›rma, Almanyal›-Türklerin, örne- ¤in, milliyetçi oylar› çekmek için Türkiye’nin üyeli¤ini seçim kampan- yas› arac› olarak kullanmaya çal›flan H›ristiyan Demokratik Birlik Partisi’nin son manevras›na karfl› oldukça tepkisel davrand›klar›n› göstermektedir. Ayr›ca, H›ristiyan Demokratik Birlik Partisi Avrupal›- l›¤› tözsel bir biçimde kültürel ve dinsel homojenli¤e indirgedi¤i süre- ce, Avrupal› bir oluflum olarak görülmemektedir. Burada çarp›c› olan, Almanya veya Fransa’daki hiçbir siyasal partiyle iliflkisi olmayan Eu- ro-Türklerin oran›n›n her ki ülkede de nerdeyse ayn› olmas›d›r (her iki
anavatan ve ‘yeni vatan’ 81
GRAF‹K 38
Almanya veya Fransa’da Kendinizi
Hangi E¤ilimdeki Siyasal Partilere Daha Yak›n Hissediyorsunuz?
Sosyal demokrat partilere 60 50 40 30 20 10 0 Almanya % Fransa % Hiçbirine Di¤erlerine Yefliller ve çevreci partilere
ülkede de yaklafl›k % 53). Buna ra¤men, karfl›laflt›rmal›-tablolar, aç›k ve net bir flekilde genç kuflaklar aras›nda siyasal kat›l›m yönünde git- tikçe artan bir e¤ilim oldu¤una ve ayn› zamanda iç siyasete karfl› ilgi- sizli¤in düflük sosyal statüdekiler aras›nda oldukça yayg›n bir olgu ol- du¤una iflaret etmektedir.
Karfl›laflt›rmal›-Tablo 8, ikinci ve üçüncü kuflak Euro-Türklerin
ço¤unlukla Sosyal Demokrat siyasi partileri destekleme e¤iliminde ol- duklar›na iflaret etmektedir. Bunun yan›s›ra Yefliller de genç kuflaklar›n ilgisini çekmektedir. Fakat, genç kuflak Almanyal›-Türkler ikâmet et- tikleri ülkenin iç siyasetiyle Fransa’dakilere göre, daha çok ilgilenmek- tedirler. Bu durum yine, Almanyal›-Türklerin siyasal aç›dan Fransal›- Türklerden daha fazla entegre olduklar›n› göstermektedir. Ancak kufl- kusuz, Türkiyeliler aras›nda siyasete kat›lmama olgusu tek yönlü de- ¤ildir. Fransa’da mülakat yapt›¤›m›z bir görüflmecinin flu ifadesi yeteri kadar aç›kt›r:
“Politik bilinç seviyesi dumura u¤ram›fl insanlar›z. Göçmenler po- litik olarak kat›lam›yor, ayn› zamanda engelleniyorlar.”
82dördüncü bölüm
KARfiILAfiTIRMALI-TABLO 8
Almanya veya Fransa’da Kendinizi Hangi E¤ilimdeki Siyasal Partilere Daha Yak›n Hissediyorsunuz ve Do¤um Yeriniz Neresi?
Do¤um Yeri
% Türkiye Almanya Fransa
Liberal partilere 2,8 4,1 ,9
Muhafazakâr partilere 2,3 3,1 ,0
Sosyal demokrat partilere 25,1 32,9 26,6
Yeflillere ve çevreci partilere 8,0 9,0 3,7
Radikal sa¤ ve milliyetçi partilere 1,1 ,3 ,9
Radikal sol ve komünist partilere 1,7 ,7 ,9
Hepsine eflit mesafedeyim 1,1 ,3 ,9
Hiçbirine yak›n hissetmiyorum 54,6 46,4 63,3
Karfl›laflt›rmal›-Tablo 9, orta ve üst s›n›f Euro-Türklerin sol si-
yasal partileri destekleme e¤iliminde oldu¤una iflaret etmektedir. Buna karfl›n, düflük sosyal statüdekilerin Almanya veya Fransa’n›n iç siyase- tiyle daha az ilgilendi¤i tespit edilmifltir.
anavatan ve ‘yeni vatan’ 83
KARfiILAfiTIRMALI-TABLO 9
Almanya veya Fransa’da Kendinizi Hangi E¤ilimdeki Siyasal Partilere Daha Yak›n Hissediyorsunuz ve Sosyal Statünüz Nedir?
Sosyal Statü
% En üst Üst Üst-orta Orta Alt-orta Alt En Alt Toplam
Liberal partilere 14,2 7,0 5,6 3,0 2,2 1,1 1,0 3,1
Muhafazakâr partilere 3,2 4,5 3,0 3,6 1,6 1,3 1,0 2,4 Sosyal demokrat partilere 36,1 35,0 29,4 29,2 27,1 20,9 20,4 27,1 Yefliller ve çevreci partilere 17,4 17,4 9,9 8,8 6,8 5,9 3,3 8,2 Radikal sa¤ ve milliyetçi
partilere ,0 2,0 1,8 1,3 ,5 ,5 ,0 ,9
Radikal sol ve komünist
partilere ,6 2,8 2,8 1,2 1,6 ,0 2,3 1,5
Hepsine eflit mesafedeyim 3,2 3,1 7,5 4,9 3,2 3,6 3,1 4,2 Hiçbirine yak›n
hissetmiyorum 25,2 28,3 40,0 48,0 56,9 66,7 68,9 52,5 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
GRAF‹K 39
Almanya veya Fransa’da En Çok Güvendi¤iniz Kurum Hangisidir? 30 25 20 15 10 5 0
Almanya % Fransa % Sa¤l›k ve Sosyalgüvenlik kurumlar› Mahkemeler Alman Hükümeti Camiler Türkiye Cumhuriyeti Temsilcilikleri (Elçilikler, konsolosluklar)
Almanyal›-Türklerin ço¤unlu¤u hiçbir etnik ya da dinî dernek- le ba¤lant›l› de¤ildir (% 61). Bunun çeflitli nedenleri olabilir. Muhte- mel nedenlerden biri, bu tür örgütlenmelerin, geçen on y›lda varolan sorunlar›n hafifletilmesi konusunda baflar›s›z olmalar›d›r. Son zaman- larda a盤a ç›kan dinî örgütlerde ve tarikatlardaki yolsuzluk olaylar› da bu tür örgütlerin üye say›s› üzerine büyük etki yaratm›flt›r. Bunun yerine Euro-Türkler a) siyasal partilerle daha fazla ba¤ kurmaktad›r- lar (% 41, görece yüksek bir rakam); b) benmerkezci hale gelmekte- dirler; c) kendi genifl aile a¤lar›na daha fazla dönmektedirler.
Her iki grup da bulunduklar› ülkenin sosyal güvenlik ve sa¤l›k kurumlar›n› baflar›l› bulmaktad›r (% 20 Almanyal›-Türkler ve % 30 Fransal›-Türkler). Burada Türkiye kökenli bir doktorla yap›lan derin- lemesine görüflmeden elde edilen tan›kl›klar sa¤l›k kurumlar›n›n özel durumu hakk›nda ayd›nlat›c›d›r:
“‹lk kuflakta sa¤l›kl› insanlar geldi; çok ezildiler, flimdi bu insanla- r›n birçok sa¤l›k sorunlar› ortaya ç›k›yor: omurga hastal›klar›, sin- dirim sistemi sorunlar›, psikosomatik sorunlar, özlem, stres, mesle- ki hastal›klar... Türkiye’ye dönen Türkler hastalan›nca buraya ge- liyorlar. ‘Sa¤l›k ba¤›ml›l›¤›’ oldu. Emekliler 3-4 ay Türkiye’de, 3-4 ay burada yafl›yor.”
Bunun yan›s›ra çarp›c› bir baflka nokta da, büyükelçilikler ve konsolosluklar gibi Türk resmi kurumlar›n› baflar›l› bulan Almanyal›- Türkler ile Fransal›-Türkler aras›ndaki keskin farkt›r (% 10 Almanya- l›-Türkler ve % 20 Fransal›-Türkler) Almanyal›-Türklerin bu tür ku- rumlardan ne kadar hofllanmad›klar› afla¤›daki tabloda görülebilir (% 26). Birinci kuflak Fransal› Türklerin, Fransa’daki Türk resmî kurum- lar›na yönelik besledikleri güvenin ikinci ve üçüncü kuflaklara oranla daha fazla oldu¤u görülmektedir. Bu durum, birinci kuflak göçmenle- rin büyük ölçüde anavatandan beraberinde getirdikleri devletçi ve cumhuriyetçi bilinci sürdürdüklerini göstermektedir. Yine, Almanyal›- Türkler aras›nda camiyi takdirle karfl›layanlar›n oran›n›n yüksek olu- flu, onlar›n dindarl›k ve cemaatçili¤ine iflaret etmektedir.
Almanyal›-Türklerin güvenmedi¤i kurumlar›n bafl›nda büyü- kelçilikler ve konsolosluklar gibi Türk resmi kurumlar› gelirken, Fran- sal›-Türklerin en sevmedikleri kurum medyad›r (% 18).
Almanyal›-Türklerin karfl›laflt›¤› en önemli sorun ahlaki de¤er- lerin uyuflmazl›¤› olarak aktar›l›rken (% 26), Fransal›-Türkler Frans›z- ca dil becerisinin en temel kayg›lar› oldu¤unu belirtmektedirler (% 18). Belirli bir Fransal›-Türk grup aras›nda Frans›zca dilinin eksikli¤i gerçekte Fransa’daki asimilasyoncu cumhuriyetçi model mitiyle çelifli-
anavatan ve ‘yeni vatan’ 85
GRAF‹K 40
Almanya veya Fransa’da En Az Güvendi¤iniz Kurum Hangisidir? 30 25 20 15 10 5 0 Almanya % Fransa % Medya Siyasi Partiler Polis Türkiye Cumhuriyeti Temsilcilikleri (Elçilikler, konsolosluklar) GRAF‹K 41
Almanya veya Fransa’da Bir Türkiyeli Olarak En Çok Karfl› Karfl›ya Kald›¤›n›z Sorun Hangisidir?
30 25 20 15 10 5 0 Almanya % Fransa % Ahlaki de¤erlerin bize ters gelmesi ‹fl bulamamak Yabanc› muamelesi görmek Ülkenin dilini konuflmamak, anlayamamak
yor gibi görünmektdir. Öte yandan Fransal›-Türkler taraf›ndan dile getirilen bu kayg› Fransa’da kamusal hayata kat›l›mda dilin ne denli önemli bir unsur oldu¤unun alt›n› çizmektedir.
Ayr›mc›l›k ve ›rkç›l›k, her iki ülkede de Avrupal›-Türklerin kar- fl›laflt›¤› ikinci en büyük sorun olarak görünmektedir.
86dördüncü bölüm
GRAF‹K 42
Almanya veya Fransa’da Bir Türkiyeli Olarak Karfl›laflt›¤›n›z ‹kinci En Büyük Sorun Nedir?
Almanya % Fransa % 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Ahlaki de¤erlerin bize ters gelmesi ‹fl bulamamak Yabanc› muamelesi görmek Yaln›zl›k ve iletiflimsizlik Uyuflturucu kullan›m› Irkç›l›k Kültürümüzü, dilimizi koruyamamak Ülkenin dilini konuflamamak, alg›layamamak GRAF‹K 43
Almanya veya Fransa’n›n Gelece¤i Konusunda Ne Ölçüde ‹yimser ya da Kötümsersiniz?
Çok kötümser Kötümser
Hem iyimser, hem kötümser ‹yimser Çok iyimser 50 40 30 20 10 0 Almanya % Fransa %
Almanyal›-Türkler aras›nda Almanya’n›n gelece¤iyle ilgili bü- yük ölçüde bir kötümserlik varken, Fransal›-Türkler aras›nda Fran- sa’n›n gelece¤ine iliflkin bir iyimserlik vard›r. Bu do¤rudan Alman- ya’daki ekonomik s›n›rlamalar, endüstrisizleflme, iflsizlik ve enflasyon- la ba¤lant›l›d›r.
15 AB ülkesinde yap›lan Eurobarometre Sonbahar 2003 Kamu- oyu Araflt›rmas›n›n sonuçlar›, Euro-Türklerin ikâmet ettikleri ülkele- rin gelece¤ine iliflkin tahminlerinin, ço¤unluk toplumlar›n›n tahminle- riyle ayn› do¤rultuda oldu¤unu göstermektedir. Yukar›daki Eurobaro-
anavatan ve ‘yeni vatan’ 87
TABLO 10