AKL1 DEJLlLLER : - ihyau 'ULOmI'D-DIN TERCUMESi

Bu

bahiste agiklanmak istenen, ilmin fazilet ve nefasetidir. Fazi-letin ne

demek

oldugunu bilmiyen ve faziletten gayenin ne oldugunu anlamiyanlann, ilimde veya ilimden gayri §eylerde bir haslet ola-rak

bulundugunu

idrak etmelerine

imkan

yoktur. §iiphesiz ki, hik-metin ne

demek

oldugunu bilmeden, falan

adam

hakimdir veya de-gildir demek,

sagmalamaktan

ba§ka bir §ey olamaz.

O

halde, biz de

faziletin ne oldugunu

anhyahm.

Fazilet, «fazl» kokiinden gelir; ziyadelik,

artma

ve cogaima

ma-nasina, fazlalik demektir. Bir hiikiimde ortak olan iki §eyden birisine has ^bir ziyadelik olursa, i§te

bunun

digerine ^fazileti var denir ki,

bu

ziyadelik

onun

kemali olur. Mesela: At, merkebten efdaldir, denildigi

zaman,

bunlarm yuk

ta§imakta ortak olduklan, fakat atin

daha

agir yiik tagimakta, diismana saldirmakta, ko§up

ka$makta

ve guzellikte merkepten tistiin ve kemalli oldugu anla§ilir. Hatta attan

buyuk

bir

merkeb

kabul edilse, yine bir deger ta§imaz. Qiinkii

bu

ziyadelik vu-cud

bakimmdandir

ki, bir

kemal

sayilamaz.

Hayvan

cismiyle degil, vasiflanyla degerlenir.

Bu

izahati anladinsa, atta dlger hayvanlara

nisbetle fazilet oldugu ^gibi, diger sifatlara nisbetle de, ilmin bir fazi-let oldugunu anlayacagindan s.iibhe edilmez. Atin hizh gitmesi bir

kemal ^degil, ^belki atta

ayn

bir hususiyet ve iistunlukttir.

Amma

ilim, zatinda hie bir §eye nisbet edilmeksizin mutlak bir fazilet ve

kemal-dir. Qiinkii ilim, Allahu Teala'nm

kemal

sifati, melek ve

peygamber-lerin §erefi ve mutlak bir fazUettir. Akilh atin,

ahmak

attan daha hayirh olmasi keyfiyeti, hie bir seye izafe edilmeksizin ale'l-itlak

onun

fazileti olmasi ^gibi.

iyi toil ki, ragbet bulan ve nefis olan her §ey tig sebebden biriylu ragbet goriir ve begenilir

—

Ba§ka ^§eyi ^igin, ²

—

Zati igin, 3

— Hem

^zati ^ve

hem

^de

bagka sey icin.

Elbette zati

ism

ragbet gOren, ba§kasi igin ragbet bulandan efda!

ve s,ereflidir. Bagkasi icin sevilen altun ve gumu§tur. Bunlar, hadd-i

1 inei KtTAB

—

1 inci

BAB —

TALtMIN KAZiLETt 39 zatinda

insanm

nig bir ihtiyacim gideremiyen birer

maden

pargasi-dir. Eger ^ticaret ^vasitasi olmasalardi, gakil ta§larmdan farkli sayil-mazlardi.

Zati bakimindan heves edilen, Allahu Teala'mn cemaline

bak-manm

^lezzetiyle ^ahiret ^saadetine ulagmaktir.

Hem

zati ve

hem

de dolayisiyle istenip heves edilen, mesela

vii-cud sagligi gibi... insanm,

ayaklannm

sihhatli olmasini istemesi, zati

bakimmdan

olur. Aci ve sanci

duymamasi

^gibi.

Baska

§ey igin olur.

Arzu ettigi yere yuriiyiip gidebilmesi gibi...

Bu

^itibarla iJme baktigin

zaman

onu, kendi zatinda tatli bulur-sun ve ilim de zati igin istenilir. Ustelik ilim ahiret saadetine vesile ve AUah'a yakla§tiran bir vasita olmasi bakimindan da gayri igin se-vilir. insan oglunun en

buyuk

rutbesi ve arzu ettigi §ey de,

bu

saadet ve

bu

saadete ula§tiran vasitadir.

Bu

da ilim ve ilme

dayanan

amel-dir.

Amel

de ilimsiz olamiyacagina gore, dxinya ve ahiret saadetinin

asli ve biitun ibadetlerin efdali ilimdir. Nasil oimasin ki, her §eyin kiymeti neticesiyle olgiiliir. Ilmin neticesi ise, yiiksek

makamlara

er-mek, melekle§mek ve Allahu Teala'ya yakla§maktir.

Buraya

kadar anlattiklarimiz, ihnin ahirete ait olan faydalandir.

Diinyahga gelince: izzet ve vakar, melikler [hukumdarlar]'e soz gegirme ve tab'an hiirmeti celb etme gibi hasletleri vardir. Turk-Ierin en akilsizlan ve

Arablann

eclafi bile, alimlerihe hiirmeti tabii bulurlar. Qimkii teerubeleriyle

onlarm daha

bilgili olduklarrm

anu-yorlar.

Yalmz

insanlarda degil, hayvanlarda da, bu hassa mevcuttur.

Hayvan

^da ^iistunlugu ^takdir eder ve

bu

anlayistedir ki, kendisinden

iistiin olan insana 'itaat eder. Biitiin

bu

saydiklanmiz mutlak ilmin

faziletidir. Halbuki ileride beyan edilecegi iizere, ilimler de kisimlara

aynhr

ve faziletleri itibariyle.de

ayn

kiymet ta§irlar.

Bu

izahatimizla, ilim ogretme ve ogrenmenin fazileti agiklanmis.

oldu. Ilim her §eyden iistiin olunca, elbette

onu

ogrenmege galismak da en iistiin §eyi istemektir, bgretmek ise, en iistiin faydayi sagla-maktir.

Bunun

beyani soyledir: Insanlann maksadi, din ve dunyalikta toplamr. Dln'in nizami ise,

dunyamn nizamma

baghdir.

gunku

dun-y& ^ahiretin tarlasidir. Diinya; kendisini ebedi bir vatan taniyanlan

degil, bir koprti ve bir misafirhane kabul edenleri, Allah'a ulastiran bir vasitadir. Diinyanin

nizam

ve imareti ise, insanlann

galismalan-na

baghdir.

insanlann i§, san'at ve meslekleri ise iic. kisimda toplanabilir:

40 SHYAU -ULtlMl'D -DIN

—

Cilt: 1

—

RUB'UX^- IbADAT

Birincisi

^: Ya§ayabilmek igin zaruri olan i§lerdir ki, bunlar da ^ddrttur

—

Yiyecek te'mini igin rengberlik, 2

—

Giyecek te'mini igin dokumacilik, 3

— Mesken

te'mini igin ingaat,

—

Cemiyetin sevgi, saygi, yardimla§ma ve beraberligini

sagla-mak

igin siyaset.

tkincisi

^: Bunlara yardimci olup, yapilmalanna

imkan

veren

i$lerdir ki, bunlar da ikiye aynlir:

—

Rengberlik ve san'at igin alet hazirhyan demircilik

i§i-2

— Dokumacihga

hizmet eden, hallaghk ve egirme i§i gibi..

tJciinciisu

: Biltiin

bu

i§leri

tamamlayip

susleyen iglerdir.

Bunlar da (rengberlikten alinan

mahsulu

ogiitup) pishmek, (giyim esyasim) dikmek,

boyamak

yikamak

gibi iglerdir.

Biitun bunlar diinya

hayatma

^nisbetle, ^bir

§ahsm

uzuvlan mesa-besindedir ki, bunlar da iice aynlir:

—

Kalb, ciger ve beyin gibi asil uzuvlar.

— Bu

^asil uzuvlara hizmet eden mide, damar, §erayin, sinir ve Veridler.

— Bu

^asillari tamamlayip susleyen §eyler ki; deri, tirnak

par-mak

ve kas, gibi...

Bu

saydigimiz san'atlann en §ereflisi asillari oltip, asillaruun da en §ereflisi siyasettir.

Bunun

igindir ki,

bu

siyaset san'ati,

mensjein-, de diger san'atlann aramadigi kemalati ister. Yine

bunun

igindir ki,

bu

san'atin sahibi, diger san'atlari kendine hizmet ettirir.

Be§eriyeti islah ile diinya ve ahirette selamete ula§tiracak dogru yolu gosteren siyaset, dort mertebedir :

Birinci

ve en iistun mertebe: Peygamberlerin siyaseti, sevk ve idaresi olup;

avam

ve havass, biitun insanlarin zahir ve

batinlan-na

hukmetmeleridir.

k

ⁱ

n

c i mertebe: Halife, melik ve sultanlann siyaseti ve her smif insanlara hukmetmeleridir. Fakat bunlar yalniz zahire hiikme-der, batina te'sir edemezler.

t)5ⁱⁱ

n

cii mertebe :

AUahu

Teala'yi ve dlnini bilen,

peygamber-lerin varisi olan alimlerin siyasetidir ki, bunlar nig bir sinifin zahiri i§lerine

kan?mayip

kimseyi zecr ve men'edemiyecekleri gibi,

umum

insanlar da kendilerinden istifade edemez.

Ancak munevver

tabaka-nin

batinma

hitab edebilirler.

I inci KlTAB

—

1 inci

BAB —

TALtMtN FAZlLETl 41

Dorduncii

mertebe; Vaizler'in siyasetidir. Bunlar da ancak insanlann

avam

kisimlarimn

batimna

hitab ederler.

Siyasetin §u dort mertebesinde niibuwetten sonra en ^sereflisi, insanlan, helake suriikleyen, kbttt huylardan antip saadete

ulastira-cak giizel huylar ile susleyen s.eyin, ilmin en buytik faydasi oldugun-da stibhe yoktur. iste ilim bgretmekten gaye de budur.

ilmin diger san'atlardan ustun oldugunu soyledik.

Bunun

izahi ijOyledir: San'atm degeri tig sey ile bilinir

B

iri

n

cisi :

O

san'ati bilmeye vesile olan gariza ve mizaca mii-racaat etmekle. Akii ve

musbet

ilimlerin, Iugat limine olan usttin-liigii gibi. $iinku miisbet ilimleri bildiren akildir. Lugati ogreten ^ise i§itme hassasidir. Akl'in isitmeden ustun oldugu asjkardir.

ikincisi :

Umumi ^faydalanm

^diifjimmek ^ile, rencberligin ku-yuraculuga ustunlugiinu

dusunmek

^gibi...

tj^iincusii:

Uzerinde i§lenen

madde

lie

kuyumculugun

deb-bagliga ustiinlugii gibi. Birisinde altun, digerinde ise, ijlii

hayvan

de-risi uzerinde is, gbriiluyor.

§ubhe

yok ki, ahiret yolunu

aydmlatan

dini ilimler, tarn akil ve keskin zeka ile elde edilir.

ileride aciklanacagi gibi, akil, insan oglunun en ustun vasfidir.

Qiinku Allahu Teala'mn emanetleri, akil sayesinde kabul edilir ve yine akil sayesindedir ki insan, Allahu Teala'mn rizasina

mazhar

olur.

ilmin

umumi

faydalanna gelince;

bunda

hie. suphe edilmez.

Qun-kti neticesi ebedi saadettir.

Mahallinin serefine gelince: (Bu da gizli degildir.) Nasil gizli

ol-sun

ki, ilim ogretenler insanlann kalblerl ve akillan uzerinde tasar-ruf ederler. Yeryiizundeki en ustun yaratik insan,

insamn

en degerli cufc'ii ise kalbidir. ilim 6greten, kalfai olgunlastirmak, temizlemek,

ci-lalandirmak ve rizayi ilahiye yaklas.tirmakla me§guidur. Binaena-leyh her cihetten, ilim efdaldir, §ereflidir.

Hulasa ilim bgretmek, bir

bakimdan

Allah icin ibadet, baska bir

bakimdan

Allahu Teala'ya vekalettir.

Hem

de en biiyiik vekalet.

Q ^un

-kii Allahu Teala, en has sifati olan ilmi, alim'in kalbine yerle§tirdi.

Alim, Allahu Teala'mn en degerli cevherlerlnin hazinedan gibidir.

Bundan, butiin muhtaglara infakda izinlidir. Cennet-i me'va'ya ulas-tirmakta ve Allahu Teala'ya yaklastirmakta, Allahu Teala ile kullan arasinda vasita olmaktan

daha

ustun rutbe olabilir mi? Allah kendi Jutuf ve keremiyle bizleri de bu gibi kullanndan eylesin.

Habibine ve biitun hayirh kullarma salat ve selam olsun.

Belgede ihyau 'ULOmI'D-DIN TERCUMESi (sayfa 37-42)