Binbir Gece Masalları üzerine yapılan diğer bir çalışma ise Ziyad Akkoyunlu’nun yayımlanmamış doktora tezidir.
Bu çalışmayı incelediğimiz zaman Karadağ’ın yapmış olduğu çeviriler ile benzerlik gösterdiğini söyleyebiliriz.
Masal metinlerinin listesini verdiğimiz aşağıdaki çalışmada diğer çevirilerden farklı olarak, masallar çerçeve masal türüne göre verilmemiş, her masal başlı başına bir masal olarak değerlendirilmiş ve bu düşünceye göre de numaralandırılmıştır.
Akkoyunlu, diğer çevirilerden farklı olarak ilk masalı ‘Şehriyar ve Kardeşi Şahzaman’ masalı şeklinde belirlemiştir.
Akkoyunlu’nun çalışması inceledindiğinde masalların adları ve gecelerin sayısı da verilmektedir. İçindekiler kısmında masalların hepsi ayrı ayrı
numaralandırılmış olsa bile metinler kısmında çerçeve masal türü özelliği kullanılarak çerçeve masalın altında olan masal bittiğinde çerçeve masala dönerek onu da sonuçlandırmaktadır.
Bu anlatılanı, aşağıdaki liste ile göstermek, konunun daha iyi anlaşılması açısından önemlidir.
• VIII. Masal (Avcı ile İfrit masalının başı), • IX. Masal (İfrit ile Hz. Süleyman masalı), • VIII. Masal (Avcı ile İfrit masalının sonu)
Akkoyunlu’da incelenen masal metinleri, diğer çevirilerdeki masal metinleri ile aynı olmasına karşın, masal adlarında olan farklılık, yeni bir masal gibi düşünülmesine sebep olmaktadır.
Ancak diğer çevirilerde tek bir masal olarak anlatılan masal, Akkoyunlu’nun çalışmasında çerçeve masal olarak verilmiştir.
Bu masal, ‘Avcı ile İfrit’ adını taşımaktadır. Diğer çevirilerde bu masalın alt masalları olmayıp Akkoyunlu’nun alt masal olarak aldığı masalların hepsi bu masalın içinde geçmektedir.
Masalın bu şekilde çerçeve masal şeklinde verilmesi, Binbir Gece Masalları’nın içinde bulunan masal sayısının da artmasına sebep olmaktadır.
Aşağıdaki tablo tarafımızdan Akkoyunlu’nun çalışmasından yola çıkılarak hazırlanmıştır. Ancak çerçeve masalların bitimi, anlatımda sonlandırıldığı için tarafımızdan listeye eklenmiştir.
• Avcı ile İfrit masalı
İfrit ile Hz. Süleyman masalı ¾ Kral Yunnan masalı
9 Sindbad ile Şahin masalı 9 Hileci Vezir masalı ¾ Kral Yunnan masalının sonu ¾ Kral ve Sihirli Dört Balık masalı
9 Büyülenmiş Şehir masalı
¾ Kral ve Sihirli Dört Balık masalının sonu İfrit ile Hz. Süleyman masalının sonu
• Avcı ile İfrit masalının sonu
Akkoyunlu’daki diğer çevirilerde olmayan bir masalın, İsrail masalları içinde yer aldığını belirledik. Ancak bu masalın ayrı bir araştırma konusu olduğunu düşündüğümüz için çalışmamıza almanın uygun olmadığını belirtmek isteriz.
Sadece Akkoyunlu’da bulunan masalın adı, ‘Kıskanç Adamla Kıskanılanın Masalı’ adını taşımaktadır. Konu olarak ‘Ebukıyr ile Ebusıyr’ masalına benzemekle birlikte daha kısadır. Konusu ise kısaca şöyledir: İyi arkadaş (komşu) ile kötü arkadaş (komşu) vardır, kötü arkadaş iyi arkadaşı kıskanır, ona zarar vermek için kuyuya atar, ancak kuyunun içinde bulunan cinler iyi arkadaşa yardım eder, kuyuya atılan iyi arkadaş, sultanın hasta kızını iyileştirir ve o kızla evlenir, o ülkeye sultan olur.
Bu masalın incelenmesi konumuzun tamamen dışındadır. Motif özellikleri iyilik-kötülük olsa bile ‘masalın alt tipi’ dinî özellikler taşımaktadır.
Yine Akkoyunlu’da geçen İçindekiler kısmında ‘Sariyye’nin Masalı’ adını taşıyan masal, kendi sayfasında ‘Safiyye’nin Masalı’ olarak görülmektedir. Ancak bu masal diğer çevirilerde ‘Ömer Numan ve Oğulları’ masalında geçen ve çerçeve masalın alt masalı değil de bir başka masalın konusu olarak görülmektedir. Konstantiye kralının kızı olan Safiyye’nin nasıl Ömer Numan’ın cariyesi olduğu anlatılmaktadır.
Akkoyunlu’nun bunu masal olarak vermesinin sebebi, çevirisini yaptığı kaynaklardan ileri gelmiş olabilir.
‘Mutasavvıfın Masalı’, yine Akkoyunlu’da diğer çevirilerden farklı bir masal olarak görülmektedir. Ancak bu masal da diğer çevirilerde ‘Mutasavvıf ile Çoban’ masalının giriş bölümü olarak anlatılmaktadır. Bu masal metni incelendiğinde ise masal özelliği taşımadığı, daha çok kıssa veya efsane olarak ele alınabilineceği görülecektir.
Bir başka farklı masal ise bugünkü İspanya (Endülüs)’nın fethi ile ilgili olan masaldır. Akkoyunlu’da anlatılan 75 ve 76, Karadağ’da anlatılan 25 numaralı masallar ‘İberyanın Fethi’ adını taşımaktadır. Bu anlatmaya masal adını vermek kanaatimizce pek doğru olmayacaktır. Çünkü tarihî bir olay anlatılmaktadır.
Ancak Akkoyunlu’da bulunan ve ayrı bir masal olarak gösterilen ‘Maan bin Zaide’nin Başka Masalı’, Karadağ’da tek masal olarak anlatılmakta ve efsane türünün özelliğini taşımaktadır.
Akkoyunlu’da dikkat çeken diğer bir özellik de masal adlarının oldukça farklı olmasıdır. Diğer çevirilerde ‘Uçan At’ şeklinde geçen masal Akkoyunlu’da ‘Tavus, Borazan ve At Sahibi Üç Hekimin Masalı’ adını taşımaktadır.
Bu masalın özelliği de yine Anadolu Türk masallarının motifleriyle başlamaktadır. ‘Padişahın üç kızı vardır ve ilk gelen üç kişiye verecektir.’ Bu motif sadece masalın giriş bölümünde yer alır ve sonra masal farklı bir şekilde devam eder.
Karadağ’dan farklı olmak üzere Akkoyunlu’da ‘Ali Baba ve Kırk Haramiler’ masalı da bulunmaktadır.
Masal türü dışında efsane, kıssa, menkıbe, fıkra türünde anlatmalar olan Akkoyunlu’nun eserinde diğer çevirilerden farklı olarak İslam âlimleri ile ilgili menkıbeler yerine ‘Beni İsrailde İyi Kadın’, ‘Beni İsraildeki İyi Adam’ ya da ‘Peygamberlerden Birinin Masalı’, vb. masallara yer verilmektedir. Yine farklı bir özellik de Harun Reşit’in adı çok fazla görülmezken, diğer halifelerin ve yöneticilerin adları daha sık görülmektedir. Diğer çevirilerde Harun Reşit adına bağlanan masallar, Akkoyunlu’da Kral Hüsrev, Kisra Ânuşirvan, vb. adlarına bağlanmaktadır. Ancak masalın konusu diğer çevirilerde yer alan Harun Reşit’le ilgili anlatılan masallar ile aynıdır.
Yine Karadağ’da gördüğümüz aynı masalın farklı gecelerde tekrar anlatılması Akkoyunlu’da da görülmektedir. Kahramanların adları, varsa masalın coğrafyası da değişmektedir.
Batılı bilim adamlarının incelediği gibi bir incelemeye tabi tutacak olursak; Akkoyunlu’nun çalışmasında Asya yazmalarından büyük ölçüde yararlandığını söyleyebiliriz.
İlerleyen bölümlerde verilecek olan her çeviride farklı masalların listesinde Akkoyunlu’da olan Karadağ ve Yurdatap’ta olmayan masalları ‘401’ verilmesi uygun görülmüştür.
Gece sayıları 1001 olmasına karşın her çevirmende masalların sayısının farklı olması, dikkatimizi çeken diğer bir durumdur.
ZİYAD AKKOYUNLU’NUN DOKTORA ÇALIŞMASINDAKİ MASAL ADLARI
M. Nu. M. Sy. MASAL ADLARI
1 1 Şehriyar ile Kardeşi Şahzaman M. 2 2 Şehrazad ile Şehriyar M.
3 3 Eşek, Öküz Ve Çiftçinin M. 4 4 Tüccar ile İfritin M.
5 5 İhtiyarla Ceylan M. 6 6 İhtiyarla İki Tazı M. 7 7 İhtiyarla Katır M. 8 8 Avcı ile İfrit M.
9 9 İfrit ile Hz Süleyman M. 10 10 Kral Yunan M.
11 11 Sindbad ile Şahin M. 12 12 Hileci Vezir M. 13 13 Sihirli Dört Balık M. 14 14 Büyülenmiş Şehir M. 15 15 Hamal ile Üç Genç Kız M. 16 16 Suç ve Ceza M.
17 17 İkinci Berduş M.
18 18 Kıskanç Adamla Kıskanılanın M. 19 19 İbn-İ Hasib ile Bakır Süvarinin M. 20 20 Tek Gözlü On Delikanlının M. 21 21 Cariye ile İki Kıskanç Ablasının M. 22 22 Lanetlenmiş Şehir M.
23 23 2. Cariye ile Kocakarının M. 24 24 Öldürülen Kız M.
25 25 Vezir Nureddin ile Ağabeyinin M.
26 26 Terzi, Kambur, Yahudi ve Hristiyan Şahit M. 27 27 Hristiyan Simsar M.
28 28 Eli Kesik Delikanlı M. 29 29 Memurun M. 30 30 Yahudi Hekimin M. 31 31 Terzinin M. 32 32 Berberin M. 33 33 Birinci Kardeşin M. 34 34 İkinci Kardeşin M. 35 35 Üçüncü Kardeşin M. 36 36 Dördüncü Kardeşin M. 37 37 Beşinci Kardeşin M. 38 38 Altıncı Kardeşin M.
39 39 Enisilcülüs ile İki Vezir M. 40 40 Eyüp’un Oğulları M. 41 41 Birinci Zencinin M. 42 42 İkinci Zencinin M. 43 43 Ömer Elnuman M. 44 44 Sariyye’nin M. 45 45 Elnuman’ın Zehirlenmesi M. 46 46 Aşık ile Maşuk M.
47 47 Güvercin M. 48 48 Kuşlarla İlgili M. 49 49 Ördek M. 50 50 Mutasavvıfın M. 51 51 Mutasavvıf Çoban M. 52 52 Martı M. 53 53 Kurtla Tilki M. 54 54 Yılan ile Adam M. 55 55 Fare ile Sıçan M. 56 56 Kedi ile Karga M. 57 57 Tilki ile Karga M. 58 58 Fare ile Pire M.
59 59 Kumru ile Kirpi M. 60 60 Maymunla Hırsız M. 61 61 Çulha M. 62 62 Tavusla Serçe M.
63 63 Ali Bin Bekkar ile Şemsünnehar M.
64 64 Kral Şahraman’ın Oğlu Kamaruzzaman M. 65 65 Kamaruzzaman M.
66 66 Büdur M. 67 67 Emcet ile Esat M. 68 68 Esat’ın M.
69 69 Emcet’in M. 70 70 Niam ile Nime M. 71 71 Alaeddin Ebişşemat M. 72 72 Hüsnü Meryem M. 73 73 Cömertlikle İlgili M. 74 74 Maan Bin Zaide’nin M. 75 75 Maan Bin Zaide’nin Başka M. 76 76 Tarık Ziyad’ın Endülüs’ü Fethi M.
77 77 Hişam Bin Abdülmelik’in Bir Gençle Olan M. 78 78 Musullu İshak M.
79 79 Esrarkeşin M.
80 80 Esrarkeşin Güzel Kadınla M.
81 81 Harun Erreşid’in Muhammed Cevheri ile M. 82 82 Harun Erreşid’in Acem Ali ile M.
83 83 Harun Erreşid’in İmam Ebi Yusuf M. 84 84 Halit Elkusrinin Hırsız Delikanlı ile M. 85 85 Harun Erreşid’in Muhammed Elkeslan ile M. 86 86 Ali Şar ile Zümrüt M.
87 87 Büdurla Cübeyr’in M. 88 88 Ali Baba ile Kırk Haramiler M. 89 89 Çeşitli Irklardan Olan Cariyelerin M.
90 90 Kasap Verdan’ın M.
91 91 Tavus, Borazan ve At Sahibi Üç Hekimin M. 92 92 Enesülcucud’un M.
93 93 Abdullah Bin Muammer’in Adam ve Cariye M. 94 94 Mütelemmis’in Karısı ile M.
95 95 Değirmenci ile Karısının M. 96 96 Aptal Adam’ın M.
97 97 Elhâkimbiemrillah’ın Bir Tücarla M. 98 98 Kisra Ânûşirvân’ın Cariye ile M. 99 99 Kral Hüsrev’in Balıkçı ile M.
100 100 Yahya Elbermekî’nin Fakir Adamla M. 101 101 Emin ile Cafer’in M.
102 102 Said Elbâhili’nin Yahya’nın Oğulları M. 103 103 Kadının Kocasına Oyunu M.
104 104 Beni İsrailden İyi Bir Kadının M. 105 105 Harun Erreşid’in İhtiyar Adamla M. 106 106 Ömer Bin Hattap’ın Delikanlı ile M. 107 107 Memûn’un Piremitlerle M. 108 108 Hırsızla Tüccar M.
109 109 Harun Erreşid’in İbn Elkâribi ile M. 110 110 Harun Erreşid’in Oğlu ile M.
111 111 Çocuk Hocası M.
112 112 Alaeddin ile Sihirli Lamba M. 113 113 Kadın’ın Hoca ile M.
114 114 Faslı Adamın Rıhh Yavrusu ile M. 115 115 Hind ile Udey M.
116 116 İshak Elmusuli’nin Tüccarla M. 117 117 İsa’nın Kurretülaynle M.
118 118 Mısırlı Tüccarın M. 119 119 Hacı ile İhtiyar Kadın M. 120 120 Ebâ Hasan ile Cariyenin M.
121 121 Azrail’in M.
122 122 İskender Zülkarneyn’in Güçsüz Bir Kavimle M. 123 123 Kral Ânûşirvân’ın Adaleti M.
124 124 Beni İsrail’deki İyi Kadının M. 125 125 Kabe’deki Kadının M.
126 126 Mâlik Bin Dinar ile Zenci Köle M. 127 127 Beni İsraildeki İyi Adamın M. 128 128 Haccac’ın İyi Adamla M. 129 129 İyi Adamın Demirci ile M. 130 130 İbadete Düşkün Adamın M.
131 131 Hz. Ömer’in Zamanında Bazı Sahabelerin M. 132 132 İbrahim Elhavvas’ın Kral Kızı ile M.
133 133 Peygamberlerden Birinin M. 134 134 İyi Bir Adamın M.
135 135 Beni İsrailde İyi Bir Adamın M.
136 136 Ebülhasan Eldarrac’ın Cafer Elmeczûm ile M. 137 137 Danyal Elhekim’in Oğlu Hâsip Kerîmeldin’in M. 138 138 Blukya’nın M.
139 139 Canşah’ın Peri Kızı ile M. 140 140 Sindibad M. 141 141 Birinci Seyahat M. 142 142 İkinci Seyahat M. 143 143 Üçüncü Seyahat M. 144 144 Dördüncü Seyahat M. 145 145 Beşinci Seyahat M. 146 146 Altıncı Seyahat M. 147 147 Yedinci Seyahat M. 148 148 Hz. Süleyman’ın Güğümlerinin M. 149 149 Kral, Oğlu, Vezirleri ve Cariyenin M. 150 150 Vezirin (Kadının Fendi ) M.
152 152 Babayla Oğlu M.
153 153 Vezirin (Kadınlarla İlgili ) M. 154 154 Cariyenin Erkeklerle İlgili M. 155 155 Vezirin (Kadınlarla İlgili) M. 156 156 Cariyenin Erkeklerle İlgili M. 157 157 Vezirin (Kadınlarla İlgili) M. 158 158 Cariyenin Erkeklerle İlgili M. 159 159 Vezirin (Kadınlarla İlgili M.) 160 160 Cariyenin Erkeklerle İlgili M. 161 161 Vezirin (Kadınlarla İlgili M.) 162 162 Cariyenin Erkeklerle İlgili M. 163 163 Vezirin (Kadınlarla İlgili) M. 164 164 İfritle Kadın M.
165 165 Kör İhtiyarın M.
166 166 Üç Yaşındaki Çocuk M. 167 167 Beş Yaşındaki Çocuk M. 168 168 Cevder’in İki Kardeşi ile M. 169 169 Acip, Garip ve Sehimü’l-Leyl M.
170 170 Abdullah Bin Muammer’in Atabe Bin Hâbbab ile M. 171 171 Numan’ın Kızı Hind ile Haccac’ın M.
172 172 Huzeyme Bin Bişr ile Akruma Elfeyyaz’ın M. 173 173 Yunus Elkatip’in Veliahd Velid Bin Sehl M. 174 174 İshak Elmusuli’nin Ebâ Murre İblis ile M. 175 175 Cemil’in Beni Uzralı Delikanlı ile M. 176 176 Muaviye’nin Bedeviyle M.
177 177 Hüseyin El-Hali’nin Delikanlı ile M. 178 178 İshak Musulî’nin Cariye ve Kör Adamla M. 179 179 İshak Elmusuli’nin Delikanlı ile M.
180 180 Kral Elnâsır ile Vezir Ebi Âmir’in M.
181 181 Ahmed Eddenef ve Hasan Şûmân’ın Yankesici Zeynep ve Annesi Delile ile M.
182 182 Ali Ziybek Elmısrî’nin M.
183 183 Demirci Basim’in Harun Erreşid ile M.
184 184 Kral Şehraman’ın Oğlu Bedir Basim ile Kral Semendel’in Kızının M.
185 185 Seyfülmülük ile Bediatü’lcemâl’in M. 186 186 Kuyumcu Hasan Elbasri’nin M. 187 187 Harun Erreşid ile Balıkçı Halifenin M. 188 188 Tüccar Mesrûr ile Zenülmeveasif ile M.
189 189 Ali Nureddin Elmısrî’nin Meryem Elzünnariyye ile M. 190 190 Köylünün Frenk Karısıyla M.
191 191 Bağdatlının Cariyesi ile M.
192 192 Kral Cilmeyâd, Oğlu Veridhan ve Veziri Şemmas’ın M. 193 193 Yaban Kedisi ile Fare M
194 194 Mutasavvıfın M. 195 195 Balıkların M. 196 196 Karga ile Yılan M. 197 197 Tilki ile Zebra M. 198 198 Zalim Kralın M. 199 199 Kargalar M. 200 200 Yılan Besleyicinin M. 201 201 Örümcek ile Rüzgar M. 202 202 Balıkçı M.
203 203 Hırsızlarla Çocuk M. 204 204 Tüccar ile Hırsızların M. 205 205 Tilkilerle Kurt M. 206 206 Çobanla Hırsız M.
207 207 Duraç ile Kaplumbağalar M.
208 208 Boyacı Ebû Kıyr ile Berber Ebû Sîr’in M. 209 209 Abdullah Elberri ile Abdullah Elbahri’nin M. 210 210 Harun Erreşid’in Ebulhasan Elummânî ile M. 211 211 Mısır Kralı Elhasip’in Oğlu İbrahim’in M.
212 212 Halife Mutazidbillah’ın Ebulhasan Elhorasanî ile M. 213 213 Kamerulzaman M.
214 214 Basra Naibi Abdullah Bin Fazlı İki Kardeşi ile M. 215 215 Kunduracı Maruf M.
Akkoyunlu’nun çalışmasında vermiş olduğu masal adları olduğu gibi değiştirilmeden şekline uygun olarak alınmıştır.
4.5. ONARAN’IN BİNBİR GECE MASALLARI ADLI ÇEVİRİSİ