Aile İşletmelerinde Sürdürülebilirlik Modeli (SFB)

Stafford, vd., (1999: 203) çalışmaları sonucunda aile işletmeleri için, sürdürülebilir aile işletmesi modelini geliştirmişlerdir.

Önceleri Ward (1997: 32) aile işletmelerinin sürdürülebilirliğinin değişime ayak uydurmasına bağlı olduğunu savunmuştur. Stafford vd. göre (1999: 204), her iki alt sistemin (bileşenleri), mevcut kaynakları, sınırları, süreçleri vardır. Modelde bunlar bir araya gelmektedir. Aile işletmesi literatüründe aile sisteminin duygulardan oluştuğu ve işletme sistemini etkilediği görülmektedir. Kaynak kullanımı potansiyeli aile işletmelerini diğer işletmelerden ayıran eşsiz bir özelliktir. Örneğin, aile finansal kriz dönemlerinde, işletmeye yardım amaçlı kişisel harcamalarında tasarruf yapabilir (Cater, 2006: 10).

Şekil 1.6.’da görüldüğü üzere her sistemin bileşenleri, karşı sistemin bileşenlerini de etkilemekte, aynı zamanda kendi de etkilenmektedir (Danes vd., 2008: 398). İşletme sahibi aileler, işletme ve aile kaynaklarını ayrı ayrı yönetmek yerine bir arada yöneterek aile işletmesinin sürekliliğini sağlarlar (Paul, vd., 2003: 175).

Bu modele göre aile işletmelerinin sürdürülebilirliği, hem ailenin hem de işletmenin başarı ve etkisi ile açıklanabilmektedir. Esnek bir model olan SFB modeli, ailenin sosyal yapısında işletmenin gelişimini incelemektedir. Bu modelde aile ve işletme ayrı ele alınmakta; birbirleriyle uyumlu etkileşimi ile aile işletmelerinin sürdürülebilirliğini sağlayacağı savunulmaktadır. Modele göre sürdürülebilirlik, aile başarısının, işletme başarısının ve anlaşmazlıklara gösterilen tepkilerin kesişiminin sonucudur. Diğer bir deyişle, sürdürülebilirlik işletmenin olduğu kadar ailenin de saygınlığını gerektirmektedir. Sürdürülebilirlik ayrıca, anlaşmazlıklar karşısında gösterilen tepkilerin, aile ve işletme sisteminin başarılarına engel olmayacak şekilde karşılıklı uyum ve destek içinde olmalarını zorunlu kılmaktadır (Stafford, vd, 1999: 204-205).

Şekil 1. 6.Sürdürülebilir Aile İşletmesi Modeli

Kaynak: Olson Patricia D., Zuiker Virginia S., Danes Sharon M., Stafford Kathryn, Heck Ramona K. Z., And Duncan Karen A., “The Impact Of The Family And The Business On Family Business Sustainability”, Journal Of Business Venturing, Vol: 18, No: 5, 2003, pp. 643.

SFB modelinde başarıları değerlemek için hem soyut, hem de somut belirleyiciler kullanılmaktadır. Somut belirleyiciler, finansal başarının farklı ölçümleridir. Bununla beraber motivasyon, ödüller, hedefler, başarıya ortak olmak

gibi soyut belirleyiciler de aile işletmesinin sürdürülebilirliğinde önemli rol oynamaktadır (Olson, vd., 2003: 644).

Aile işletmeleri için bilim adamları tarafından, zamanla geliştirilen modeller aşağıda Tablo 1.10.’da özetlenmeye çalışılmıştır:

Tablo 1. 10.Aile İşletmeleri İçin Geliştirilen Modeller

ÇALIŞMAYI YÜRÜTENLER

MODEL

ELEMANLARI ÇALIŞMA İÇERİKLERİ

Barnes & Hershon (1976)

Aile, işletme ve birey (aile yöneticileri, çalışanlar, akrabalar, dışarıdan katılanlar)

Yazarlar, aile işletmesinde ilgi ve baskıları aile ve işletme esasına göre sınıflandırmak için kalıplar sunarlar (aile içi-dışı ve işletme içi-dışı). Modele göre bu perspektifler kuşaklar arası işletme geçişi sırasında ve işletme büyümesinde önemlidir. İki geçiş (mülkiyet ve yönetim) eş zamanlı meydana geldiğinde aile işletmesinde transfer gücü en başarılıdır.

Davis (1983)

Aile, işletme Yazar, aile işletmesini ailenin duygusal olaylarından etkilenen bir sosyal sistem olarak ele alır. Yeterlilik derecesi (görevi gerçekleştirmek için yüksek ya da düşük kapasite) ve amaçlılık derecesi sistemlerin 4 türünü oluşturur: 1.Yüksek-başarı, 2.Durgunluk dönemi, 3.Hayatta kalma, 4.Düşüş (başarısızlık). Onların yönlendirilmesine bağlı olarak aile işletmelerinin sürekliliği sağlanabilir.

Lansberg (1983)

Aile, işletme, kurucu, mülkiyet

Yazar, aile firmalarında insan kaynakları yönetimini vurgular. Kurumsal teoriyi kullanarak yazar, aile ve işletmenin kendi değerlerinin, kurallarının ve prensiplerinin kurulumunda birbirlerinden nasıl ayrı olduğuklarını göstermek için bir model sunar. Aile ve işletme, temelde farklı sebeplerden dolayı var oldukları için, kurucu çatışan amaçların merkezinde yer alır. Bu amaçlar sırayla etkili insan kaynakları yönetimine engel olabilir. Churchill & Hatten (1987) Aile, işletme, mülkiyet, yönetim, birey

Yazarlar aile işletmelerinde süreklilik için iki boyutlu bir sistem sunmaktadırlar. Model işletme üzerinde bireysel etkilere ve aile işletmesinin gelişimini dört aşamaya dayandırmaktadır (1.Sahip-yönetimi, 2.Yeni neslin eğitimi ve gelişimi,3.Kuşakların birlikte çalışması, 4.Güç-yönetim devri).

Hollander & Elman (1988)

Aile, işletme, birey, çevre

Yazarlar, bir aile işletmesi paradigmasının gelişimi içinde açık 4 ana perspektifi tartışır ve gözden geçirirler: rasyonel ya da işletme yaklaşımından ayrılmış aile, kurucu üzerine odak, safha ve seviye kavramları ve sistemler yaklaşımı. Çalışma, aile işletmelerini birey, aile, iş, çevre unsurlarından oluşan ve bunları bütün olarak inceleyen açık bir sistem modeli sağlar. Lansberg

(1988)

Aile, işletme, kurucu, sahipler, yöneticiler, çevre

Yazar aile işletmelerinde veraset ve süreklilik üzerine odaklanır. Bir veraset planının gelişimini etkileyen 5 ana kahramanı tanımlar: kurucu, aile, yöneticiler, sahipler ve çevre. Sistemli bir yaklaşım kullanarak aile konseyi (meclisi), yönetim kurulu ve süreklilik planı gibi yapılar planlamada yapıcı yönetime dayanmasına yardım eder, böylece aile işletmesinin devamlılığını destekler.

Tablo 1.10’un Devamı

Whiteside & Herz-Brown (1991)

Aile, işletme Yazarlar tek bir sistem yaklaşımını savunurlar. Yazarlar iddialarına göre; alt sistem klişeleştirmesi, kişilerarası dinamiklerin tutarsız ve yetersiz analizi ve aile ve işletme sistemlerinin abartılmış sınırları, aile firmasının tam incelenmesini engeller. Tek sistem yaklaşımı, parçaların birleşmesiyle gelişen yeni organizasyonu tanımlamaya odaklanır. Tagiuri & Davis (1996) Aile, işletme, mülkiyet

Yazarlar aile, yönetim ve mülkiyet özellikleri boyunca aile- işletme ilişkilerini açıklamaya yardım eden kavramsal üç daire modelini sunarlar. Bu üç alan, bir aile işletmesinde avantajları ve dezavantajları temsil eden yedi farklı nitelikte örtüşmektedir. Gersick vd. (1997) Aile, işletme, mülkiyet, gelişimsel eksenler

Modeli üç daire modeli (Taguri ve Davis, 1996) üzerine çizer. Aile, işletme ve mülkiyet eksenlerinin gelişimsel seviyelerini tanıtarak, dinamik bir perspektif sunar. Yazarlar, meseleleri bu gelişim seviyeleri boyunca tanımlar ve potansiyel uyuşmazlıklara çözümler önerirler.

Neubauer & Lank (1998) Aile, işletme (yönetim ve çalışanlar), mülkiyet, yönetim kurulu

Yazarlar, aile firmasının sürdürülebilirliğini etkili yönetim yapılarının arttırılmasıyla ilgili bulmaktalar. Tagiuri ve Davis’in (1996) üç daire modelinin bir çeşidini kullanarak yazarlar, sahibin, işletmenin ve yönetim kurulunun yanı sıra kesişen aile elementlerini içine alan bir “üç daire ve bağ” modelini geliştirirler. Bu örtüşme, tipik bir aile işletmesindeki 15 olası rolü tanımlar.

Stafford vd. (1999)

Aile, işletme, çevre Yazarlar aile işletmelerine sürdürülebilir bir araştırma modeli önermektedirler. Model sistemler teorisinde temellendirilir ve aile ve işletme arasındaki arabirim ve onların çevreyle beraber birbirlerini etkilemesi üzerine odaklanır. Model, alternatif disiplinlerin bütünleşmesine tekli ve çiftli sistemlerin perspektiflerinin birleşmesine izin verir ve aile ve işletme sistemlerinin üzerine eşit vurgu koyar.

Carlock & Ward (2001) Aile, işletme, yönetim, mülkiyet, endüstri, birey, çevre

Stratejik planlama için 2 model, aile işletmelerinin yaşam döngüsünü ve dış çevrenin aile işletmelerine etkisinin nasıl olduğunu gösterir. İlk modelde yazarlar Gersick vd. (1997)oluşturdukları modeli geliştirmektedirler. Yaşam döngüsünün işletmesel, bireysel ve ailesel etkisini, ikinci modelse, çevresel etkilerilerin (ekonomik, fiziksel, politik- yasal, teknolojik ve sosyal genel güçlerin) etkilerini açıklar. Klein vd.

(2005) & Astrachan vd. (2002)

Güç, tecrübe, kültür Yazarlar, 2002’deki makalede, bir işletmeyi bir ailenin etkileyebilmesi yoluyla F-PEC ölçeklerinde üç farklı kanal belirlemişlerdir: Güç (Power-P) (aile üyeleri tarafından tutulan liderlik ve sahiplik pozisyonları bakımından), Tecrübe (Experience-E) (her kuşaksal geçişle beraber yüklenilen öğrenilen dersler ve kurallar bakımından), ve Kültür (Culture- C) (aile ve işletme değerlerinin örtüşmesinin yanı sıra ailenin işletmeye katılımı bakımından). 2005 çalışmasında yazarlar, F-PEC ölçeğini, ailenin işletme üzerine etkisinin genel gücünü belirlemek için güvenilir bir kaynak sağlayarak, geçerli kılmışlardır.