b) Delillerin Hukuka Uygun Olup Olmaması
F) ADĐL YARGILAMADA SANIK HAKLARI
1) Suçlama Konusunu Öğrenme ve Detayları Konusunda Bilgilendirilme Hakkı
Sözleşme, “Kendisine anlayacağı bir dilde, aleyhindeki iddianın niteliği ve nedenleri hakkında derhal ve ayrıntılı şekilde bilgi verilmesini” , her sanığın asgari seviyede sahip olduğu haklardan birisi olarak kabul etmektedir.
Yapılan suçlamayla ilgili olarak sanığa verilecek bilgi, kendisinin hangi fiili dolayısıyla suçlandığını ve bu fiilinin hukuki nitelemesinin ne olduğunu içerecektir.
Bu bilgilerin hiçbir fiili yahut hukuki hataya yer vermeyecek şekilde olması gerekir.276
275 BÖK, Selçuk: “Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesiyle koruma Altına Alınan Başlıca Đnsan Hakları” , Đnsan Hakları ve Yargı (Sorunlar ve Çözümler) , T.C Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı, Haziran 1998, s. 43-44.
276 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 271.
Avrupa Đnsan Hakları Komisyonu’ na göre, “Kişi özellikle kendisine isnat edilen suçu kabul ya da reddettiğini açıklayabilecek düzeyde bilgilendirilmelidir.” 277 Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi, kişiye verilecek olan bilgilerin, sanığın anlayacağı bir dilde olması gerektiğini hüküm altına almıştır.
Verilecek bilgilerin “sanığın anlayacağı dilde olması” , tüm dava dosyasının sanığın anladığı dile çevrilmesi anlamına gelmez278.
2) Bizzat Savunma Hazırlama Hakkı veya Avukat ile Savunma Hazırlama Hakkı
Sözleşme’ nin 6. maddesinin üçüncü fıkrasını (c) bendi, yalnızca müdafi aracılığıyla savunmayı değil, ayrıca sanığın kendi kendisini savunmasını da düzenlemiştir. Genel olarak Sözleşme’ nin amacı, hususiyetle adil yargılanma hakkının, demokratik bir toplumda oynadığı rol gereği söz konusu (c) bendi, sanığa teorik ve hayali değil, ancak somut ve gerçek bir savunma imkânı sağlamayı hüküm altına almaktadır279.
Sanığın kendi kendisini müdafaa edebilmesi için, mahkeme önünde bizzat hazır bulunması ve bu imkâna sahip olması gerekir. Her ne kadar 6. madde, sanığa mahkeme önünde şahsen bulunmak hakkını açıkça tanımamış olsa da, maddenin 3. fıkrasındaki hükümlerin bir kısmının yerine getirilebilmesi için sanığın mutlaka duruşmada bizzat bulunması gerekecektir280.
Müdafiden yararlanma hakkı da, iddia ve savunmanın eşitliği ve adil yargılanma için gerekli bir unsurdur. Sanığın hukuk kurallarına yabancı olması, kendisini, hukuku bilen iddia ve karar mercileri karşısında eşit olmayan durumlara sokabilir. Buradan yola çıkarak savunma sırasında müdafiden yararlanma hakkının ne derece önemli bir hak olduğunu söyleyebiliriz.
277 Uluslar arası Af Örgütü: a.g.e, s. 78-79.
278 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 272.
279 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 273.
280 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 274.
3) Gerekli Zaman ve Kolaylıklara Sahip Olma Hakkı
Savunmasının hazırlanabilmesi için verilecek “gerekli zaman ve kolaylıklar” değerlendirmesi, yargılama faaliyetinin bütünü, dava konusunun ve mevcut durumun özellikleri (yargılama faaliyetinin hangi safhada bulunduğu, davanın niteliği ve konunun karmaşıklığı; ilgilinin tutukluluk hali, içinde bulunduğu durum vb.) göz önüne alınmak suretiyle yapılacaktır. Sözleşme’ nin bu bendinin uygulanmasında somut olayın taşıdığı özellikler, başka alanlarda olduğundan çok daha fazla önem kazanmaktadır281.
Sözleşme’ de bahsi geçen kolaylıklar mutlak nitelikte değildir. Dava konusu, somut olayın ihtiyaç gösterdiği hallerde, savunmayı imkânsız kılmamak ve makul sınırlar içerisinde kalmak şartıyla, bu hakkın zaman içinde sınırlanması, bu bent hükmüne aykırı değildir282.
4) Ücretsiz Hukuki Yardımdan Faydalanma Hakkı
Adil yargılanma hakkının bu unsuruna göre, şayet bir sanığın kendi avukatı yoksa ve avukatın hukuki yardımından faydalanabilmesi için maddi imkânı da yoksa kendisine mahkeme tarafından bir avukatın atanması gerekir. Sözleşme’ ye göre iki koşulun olması durumunda, taraf devletin sanığa ücretsiz avukat sağlaması mecburidir. Bunlardan ilki, adaletin yararının bir avukat atanmasını gerektirmesidir.
Đkinci hal ise, sanığın, avukatın ücretini ödeyebilmek için yeterli parasal imkânlara sahip olmamasıdır283.
5) Tanık Dinletme ve Tanıkları Sorgulama Hakkı
AĐHS md. 6’ da yer alan “Savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı şartlar altında davet edilmesini talep etme hakkı” , Avrupa hukukuna yabancı bir düzenlemedir. Sözleşme’ deki bu düzenleme, Anglo-Sakson hukukunun taraf muhakemesinde uygulanmakta olan “silahlarda eşitlik” prensibine dayanmaktadır.
Ancak olanak eşitliğini amaçlayan 6. maddenin 3/d bendinin sanığa, istediği kişileri
281 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 272.
282 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 273.
283 Uluslar arası Đnsan Hakları: a.g.e, s. 214.
savunma tanığı olarak dinlenmeleri için mahkeme önüne davet ettirmek gibi mutlak bir hak tanıdığı söylenemez284.
6) Tercümandan Yararlanma Hakkı
Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi’ nin 6. maddesinin 3. fıkrasının son bendi, yargılamada kullanılan dili anlamayan veya konuşamayan sanığa bir tercümanın yardımından ücretsiz olarak yararlanma hakkını tanımıştır. Hükmün amacı, sanığa, kendini savunma imkânı sağlamak olduğuna göre, ancak savunma için gerekli ve yararlı çevirilerin yapılması yeterlidir. Dava dosyasında mevcut olan tüm evrakın, savunmadaki etkisine bakılmaksızın, tercüme edilmesi bu fıkranın emri değildir285. AĐHM’ ye göre, Sözleşme’ nin 6. maddesinin (d) bendinde, “bedava yardım” dan bahsedildiğine göre, tercüme için ödenen bedel, mahkumiyet halinde dahi, diğer yargılama giderlerine eklenmek suretiyle sanıktan istenemeyecektir286.
Türkiye ilgili Mehdi Zana davasında Avrupa Đnsan Hakları Komisyonu, savunmasını ana dilinde yapma hakkından yoksun bırakıldığı ve kendisine tercüman atanmadığı şeklindeki başvuruyu, başvurucunun taraf devlet mahkemesinde kullanılan dili anladığı gerekçesiyle kabul edilemez bulmuştur287.
284 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; GÖZÜBÜYÜK, Şeref: a.g.e, s. 278.
285 Kamasinski/Avusturya Kararı, 19.12.1989, a 168, s. 35, Paragraf 74.
286 Öztürk/Almanya Kararı, 23.10.1984, A 73, s. 16, Paragraf 58.
287 Zana/Türkiye Kararı, http://ww.adalet.gov.tr/aihm/zana.htm.