ABBASİLER DÖNEMİNDE MÛSİKÎ

Adını Hz. Peygamber'in amcası Hz. Abbas'tan alan ve 750-1258 yılları arasında geniş bir coğrafyada hüküm süren hanedan devleti Abbasiler’de62

ilim ve kültür adına pek çok gelişmelerin kaydedildiğini anlamaktayız. Farmer’a göre (750-847) yılları arası

Altın Çağ, (847-945) Duraklama, (945-1258) yılları arası ise Çöküş dönemi

yaşanmıştır.63

Abbasiler’le beraber başkent Suriye’den Irak’a geçmiş ve böylece Bizans yerine İran tesiri daha baskın bir duruma geçmiştir.64

Bu dönemde Arapların kendi enstrümanları yerine İranlılara ait udu kullandıkları hatta Arapların “C-D-G-a” akordunu bırakıp yerine “A-D-G-c” şeklindeki akordu benimsedikleri ifade edilmiştir.65 Ayrıca Araplar udun üst ve alt tellerini değiştirip İranlıların “zîr” ve “bam” olarak kullandıkları isimlendirmeyi tercih ettiklerini bizlere nakletmektedir.66

Altın Çağ olarak zikredilen dönemde Halife Me’mûn farklı kültürlerle İslam arasında meydana gelen sürtüşme ve tartışmaların Müslüman perspektifinden tutarlı bir şekilde ortaya konulması maksadıyla 830 yılında Bağdat’ta Beytülhikme’yi kurdu.67

Bu nedenlerden dolayı

60

Kılıçlı, a.g.e., s.56-57.

61 _{Aycan vd., a.g.e., s.145. Emevîler dönemi mûsikî yapısının daha iyi anlaşılması için Mustafa Kılıç’ın}

Sadrulislam ve Emevîler Döneminde Ğına, İrfan Aycan’ın mûsikî bölümünü yazdığı Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, dönemin mûsikîşinasları hakkında ise Ebû’l-Ferec el-Isfahânî’nin Kitâbü’l-Eğanî’sine müracaat edilebilir.

62

Hakkı Dursun Yıldız, “Abbasiler”, DİA, İstanbul 1988, I, 46-47.

63

Farmer, A History of Arabian Music, s. 91.

64 _{Turabi, "Klasik İslâm Düşüncesinde Mûsikî Tasavvuru", s.106.}

65 _{Harf ile akord şu şekilde gösterilebilir. A= Batı Müziği LA = Türk Müziği RE; B = Batı Müziği Sİ =}

Türk Müziği Mİ; C = Batı Müziği DO = Türk Müziği FA; D= Batı Müziği RE = Türk Müziği SOL; E= Batı Müziği Mİ = Türk Müziği LA; F= Batı Müziği FA = Türk Müziği Sİ bemol; G= Batı Müziği SOL = Türk Müziği DO notasına tekabül etmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mutlu Torun, Ud Metodu, İstanbul Çağlar Yayınları, 2000, s. 39.

66 _{Farmer, A History of Arabian Music, s. 71; Farmer,”Musikî”, İslam Ansiklopedisi MEB., İstanbul}

1993, VIII, s.679.

21

Greklere ait pek çok ilmi ve felsefi eser Arapça’ya tercüme edildi.68

Bu çeviriler arasında Aristoxenus, Euclid, Ptolemy ve Nicomachus’un Grek mûsikî nazariyatına dair kaleme aldıkları eserler de bulunmaktadır. Bu eserler İslam dünyası mûsikî teorisine dair yazılan ilk eserlerin de temel kaynağı olmuştur.69

Ortaçağ İslam dünyasında Endülüs’ten Çin’e ve Orta Afrika’dan Kafkaslar’a kadar yayılan bu geniş alanın mûsikî sistemi Grek mirasına göre şekillenmiştir. Özellikle Grek müziğinin İslam dünyası üzerindeki tesirlerini Kîndî, Fârâbî, İbn Sînâ, İbn Zeyle, İhvân-ı Safâ’da görebiliriz.70

Abbasi döneminde mûsikî, gerek halifeler gerekse devrin diğer ileri gelenleri tarafından himaye edilmekteydi. Mûsikîşinaslara sağlanan yüklü ihsanlar sayesinde müzisyenler geçim sıkıntısından uzak bir şekilde sanatlarına yoğunlaşabilme fırsatını elde edebilmişlerdir. Saraylarda farklı milletlerden pek çok kişi mûsikî hayatına hatırı sayılır ivme kazandırarak yön vermiştir.71

Abbasi döneminin meşhur mûsikîşinas halifeleri arasında özellikle de Muntasır, Mu’taz ve Mu’tamid’in öne çıktığı ifade edilmiştir. Bu sanatla uğraşan ve sanat eserleri koleksiyonu yapan ilk halife çocukları İbrahim b. Mehdî ve kız kardeşi Aleyye binti Mehdî’dir. Mûsikînin meslek olarak kabul edilmesi halife Hârûn Reşîd dönemine rastlamaktadır. Bu dönemden itibaren Abbasi ailesinin mensupları arasında mûsikî daha da yaygın hale gelmiştir. Bunlar arasında en meşhurlar halife el-Hâdî’nin oğlu Abdullah, el-Mütevekkil’in oğlu Ebû Îsâ ve el-Mutazz’ın oğlu Abdullah’tır.72 Ayrıca halife Vâsık da döneminin önemli bestekârları arasında gösterilmektedir.73

İbn Haldun, Abbasiler döneminde İbrahim Mehdî, İbrahîm Mevsılî ve İshâk el- Mevsılî’nin mûsikîde ön plana çıktığını, ayrıca o dönemdeki mûsikî sanatı ve meclislerinin şöhretinin kendi dönemine kadar ulaştığını zikretmektedir.74

68

Kaya,“Beytülhikme”, 88.

69 _{Cihat Can, “Eski Grek Dört Unsur Nazariyesi ve Türkçe Mûsikî Yazmalarında Etkisi”, G.Ü.E.F.D.,}

C.22, sy. 2(2002), 137.

70 _{Can, “Eski Grek Dört Unsur Nazariyesi ve Türkçe Mûsikî Yazmalarında Etkisi”, 136.}

71_{Selman Benlioğlu, İlk Dönem Abbasi Sarayında Mûsikî, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler}

Enstitüsü Basılmamış Yüksek lisans Tezi, Bursa-2011, s.31.

72

Bahriye Üçok, "İslâm'da Mûsikî Üzerine", Ankara Üni. İlahiyat Fak. Dergisi, Ankara-1967, XIV, s.91.

73 _{Bahriye Üçok, Emeviler-Abbasiler, Ankara Sevinç Matbaası 1968, s.153.}

22

Bu dönemin mûsikîşinasları arasında Yezid Havra (ءاروح ديزي), Abdullah b. Vehb Siyât (طايس نب الله دبع) (İbrahim Mevsılî'nin hocası), İbn Câmi', İbrahim el-Mevsılî, İshâk el-Mevsılî, İbrahim b. El-Mehdî, Aleyye binti el-Mehdî (يدهملا تنب ةيلع), Ziryâb, Mansur Zelzel, Mutîm el-Hişamiyye (ةيماشهلا ميتم), Muharik b. Yahya b. Nâvis el-Cezzar ( قراخم

نب ىيحي نب

رازجلا سوان ), Alleviyye (ةيولَع), Selim b. Selam (ملاس نب ميلس), Ebû Zekâr el- A'mâ (ىمعلاا راكز وب ), Ez-Zübeyr b. Dahmân (ا نامحد نب ريبزل ), Ma‘bed (دبعم), Ferîde el-ا Kübrâ (ىربكلا ةديرف), Bezel (لذب), Arîb (بيرع), Kindî (يدنكلأ), Vâsık'ın cariyesi Feride ( ةديرف

قثاولا ةيراج), Ahmed b. Sıddıka (ةقدص نب دمحا), Şâriye (ةيراش), Fârâbî (يباراف)

gösterilebilir.75 Abbas Ebu Merdâne )ةنادرم وبأ سابع(, Ebu Zerzûr )روزرز وبأ(, Abâdil (

لدابع

) , Muhammed Na’ce )ةجعن دمجم(, Ebû Cevzere (ةرذوج وبأ), el-Kavârîrî (يريراوقلا), Seddâr el-Mekkî (يكملا رادص) vd... 76

75 _{Âdil el-Bekrî, Safiyyüddin el-Urmevî, Kahire 1978, s.89-108. Abbasi dönemi hakkında daha fazla}

ayrıntılı bilgi için Ahmet Hakkı Turabî’nin el-Kindi’nin Mûsikî Risaleleri adlı yüksek lisans çalışmasına, “İlk dönem İslam Dünyasında Mûsikî Çalışmalarına Bir Bakış” adlı makalesine, M.Ü.İ.F.D. İstanbul-1997, sayı. 13-14-15, s. 226-248 dâhilindeki çalışmalara, Selman Benlioğlu’nun İlk dönem

Abbasi Sarayında Mûsikî adlı yüksek lisans çalışmasına, Bahriye Üçok’un Emeviler-Abbasiler adlı

araştırmasına, Farmer’in A History of Arabian Music ve Isfahânî’nin Kitâbü’l-Eğanî’sinin ilgili bölümlerine bakılabilir.

23

24