AB Anayasasında Avrupa Vatandaşlarının Hakları

Avrupa Birliği Anayasası, düzenleyici(normatif) bir anayasa olduğu yönündeki görüşlere rağmen,267 _{vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini güvence altına}

almış olması nedeniyle genel anlamda bir anayasanın temel niteliklerini taşımaktadır. AB Anayasası ulus iradesine dayalı olarak ortaya çıkmaktan daha çok, AB vatandaşlığının yaratılmasında bir araç olarak kullanılmaktadır.268 Avrupa’da tek bir demos olmadığı için bu heterojenliği, homojen kılabilmenin yolu Anayasa olarak gösterilmektedir.269

AB Anayasası taslağı referandum ve ulusal parlamento oylaması yöntemleri kullanılarak 11 Kasım 2004 tarihinde Litvanya’nın verdiği olumlu kararla başlamış ve bu süreçte şimdiye kadar 11 ülke oy kullanmıştır. Fransa ve Hollanda’nın referandumlarında ortaya çıkan hayır oyunun ardından bir bekleme dönemine girilmiştir.

266 _{Gruber,a.g.e.,s.9.}

267 _{Andreas Auer, “European Citizens’ Initiative”, European Constitutional Law Review,1:79-86,}

2005, s.81., Engin Selçuk, “Avrupa Anayasası ve Türkiye”, Stratejik Öngörü, Tasam Stratejik Araştırmalar Dergisi, Sayı:3, 2004, s.187.

268 _{Jürgen Habermas, Citizenship and National Identity, 12 Praxis Internatinal1.,1992,s.5.}

269 _{Şafak Evran, Avrupa Birliği’nde Anayasal Hareketler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)}

Henüz yürürlükte olmayan Avrupa Birliği Anayasası’nın birinci bölümünde Birlik vatandaşlığı ve ikinci bölümünde ise vatandaşlık hakları ele alınmaktadır. Antlaşmanın I-10/1 maddesinde “Üye devletlerden herhangi birinin yurttaşları, Birliğin vatandaşlarıdır. Bu hüküm bağlılık ilkesi uyarınca Maastricht Antlaşmasında da yer almaktadır. Ancak, Anayasa’nın vatandaşlığa getirdiği katkı Anayasa’daki bu maddenin devamında yer almaktadır. Bu maddenin devamında “Birlik vatandaşlığı, ulusal yurttaşlığa ilavedir; onun yerini alamaz”270 denmektedir. Anayasa’da yeni olan Avrupa vatandaşlığının ulusal vatandaşlığı tamamlayıcı bir nitelik taşıdığının ifade edilmesidir. Bu bağlamda, Avrupa vatandaşlığı ile verilen haklar üye devlet vatandaşlarının kendi ulusal vatandaşlık haklarının yerine geçmemekte, onları tamamlayıcı bir nitelik taşımaktadır. I-10/2.maddeye göre ise, “Birlik vatandaşları, Anayasa’da belirtilen haklardan yararlanırlar ve ödevlerden sorumlu olmaktadırlar”. Buna göre, Maasrticht Antlaşması’nda Avrupa vatandaşlarına tanınan haklar Anayasa’da da tanınmaktadır. Bunlar, serbest dolaşım ve ikamet hakkı, Avrupa Parlamentosunda ve ikamet edilen üye ülkede belediye seçimlerine katılma hakkı, diplomatik korunma hakkı, dilekçe verme ve ombudsmana başvurma hakkıdır. Ancak bu hakların uygulanma koşulları üye devlete göre değişiklik göstermektedir.

Birinci bölümün demokratik yaşam adlı IV. başlığı altında dilekçe verme hakkı genişletilmiştir. Madde1-47’ye göre kayda değer sayıda üye devletten gelen en az bir milyon kişiden oluşan Birlik vatandaşı bir araya gelerek Avrupa Komisyonu’na bir kanun taslağı sunabilirler. Vatandaşların böyle bir talebi için gerekli olan prosedürler ve koşullarla ilgili hükümler Topluluk mevzuatında bulunmaktadır.271

Vatandaşlar, dolaylı olarak ulusal parlamentoları vasıtasıyla, Birliğin kendine tahsis edilen yetkilerini aşıp aşmadığını ve ancak gereken durumlarda müdahale edip etmediğini kontrol etme hakkına sahiptir. İkincillik ilkesi uyarınca formüle edilen bu ilke uyarınca her üye devlet ya da parlamento kuralları belirleyerek Birliğin yetkileri

270 _{Ankara Barosu, a.g.e., s.12.} 271 _{y.a.g.e.,s.53.}

dâhilinde hareket edip etmediğini kontrol edebilir.272 Örneğin, Fransa’da Anayasalarında yapılan son değişikliklerle bazı imkânlar elde edilmiştir. Devlet ya da parlamento başkanı ikincillik ilkesi dâhilinde gerekçeli kararlar çıkarabilmekte ve Birlik organlarının yani Parlamento, Konsey ve Komisyon’un yetkilerini aştığını belirlerse Adalet Divanı’na gidebilmektedir.273

Vatandaşlık hakları konusunda Avrupa Anayasası ile getirilen en önemli değişiklik “Temel Haklar Şartı”nın vatandaşlık haklarıyla ilgili kısmıdır. Temel Haklar Şartının V. başlığı altında yer alan vatandaşlık hakları kısaca şu şekilde sıralanmaktadır.274

1. Tüm Birlik vatandaşları, ikamet ettikleri üye ülkede, o ülkenin yurttaşlarıyla aynı koşullar altında, Avrupa Parlamentosu seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahiptir. (madde II-99). 2. Tüm Birlik vatandaşları, ikamet ettikleri aday ülkelerde, o ülkenin

yurttaşlarıyla aynı koşullar altında, belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahiptir (madde II-100).

3. İyi yönetim hakkı: Birlik kurumlarının herkesin işlerini tarafsız ve makul sürede gerçekleştirmesi hakkı, kişiyi olumsuz yönde etkileyecek herhangi bir önlemden önce kişinin kendini savunma hakkı, herkesin mesleki sırlarla ilgili meşru haklarına saygı gösterilerek kendi dosyasına erişim hakkı, yönetimin verdiği kararların gerekçeli olması, Birliğin neden olduğu zararların üye devlet yasalarında ortak olan genel ilkelere göre tazmin edilmesi hakkı, Her vatandaşın birlik kurumlarıyla resmi dillerden birini kullanarak yazışma hakkı (madde II-101).

4. Birlik kurumlarının resmi belgelerine erişim hakkı (madde II-102). 5. Ombudsmana başvuru hakkı (madde II-103).

6. Dilekçe verme hakkı (madde II-104).

272 _{Gruber, a.g.e.,s.12.} 273 _{y.a.g.e.,s.12.}

7. Her Birlik vatandaşı, üye devletlerin topraklarında özgürce hareket ve ikamet etme hakkına sahiptir. Üye devletlerin birinde ikamet eden üçüncü ülke vatandaşlarına da verilebilir (madde II-105). 8. Her Birlik vatandaşı, yurttaşı bulunduğu üye ülkenin temsil

edilmediği üçüncü bir ülkede, o üye ülkenin yurttaşlarıyla aynı koşullar altında diplomatik korunma ve konsoloslukların yardımından yararlanma hakkına sahiptir( madde II-106).

III. Bölümün “Ayrım Yapmama ve Vatandaşlık” başlığı altında (II. Başlık) Avrupa vatandaşlarına tanınan hakların çoğu tekrar ele alınmıştır. Ayrıca, kurumlarla ilgili hükümler başlığı altında Avrupa Parlamentosu ele alınarak yetkilerini genişleten hükümlere yer verilmiştir. Parlamentonun yetkilerinin artırılması, vatandaşları temsil etme özelliği düşünüldüğünde demokrasinin arttığı ve vatandaşların karar verme alanlarının genişlediği biçiminde algılanmalıdır. Parlamentonun Konseyle birlikte ortak yasama organı olduğu, ortak karar prosedürünün genel yasama prosedürü olarak taslakta nitelendiği ve 30 civarında yeni alanda bu prosedürün uygulanmasının kabul edildiği görülmektedir.275