AB Anayasasının Üye Devlet Üzerindeki Etkiler

AB Anayasası diye ifade edilen, Avrupa İçin Bir Anayasa Oluşturan Antlaşma metni, halen yürürlükte bulunan AB’ni kuran antlaşmaları, bunları zaman içerisinde revize eden müteakip antlaşmaları ve katılım antlaşmalarını tek bir metinde toplayan, bu arada da AB’nin işleyişine ilişkin, AB’nin son genişlemesinin ve bütünleşme düzeyinin gerektirdiği bazı gerekli kurumsal revizyonları yapan bir antlaşmadır.

Avrupa İçin Bir Anayasa Oluşturan Antlaşma, AB’ni yeni baştan kurmamaktadır. Esasen mevcut durumda AB’nin bir anayasası bulunmaktadır; bu anayasa onu kuran mevcut antlaşmaların bütünüdür. AB’nin amacı, hedefi, bu amaç ve hedef doğrultusunda kendisine devredilen yetkiler, AB’nin temel politikaları, kurumları ve işleyişi ile AB hukukunun kendine özgü yapısı hâlihazırda AB’yi kuran mevcut antlaşmalarda tanımlanmıştır. Anayasal Antlaşma, AB’yi kuran antlaşmalar adı verilen pek çok sayıda antlaşmayı tek bir metinde toplamayı ve bu antlaşmaların içeriğini vatandaşlar için daha anlaşılır bir sistematiğe oturtmayı öngörmektedir. Anayasa’nın yürürlüğe girmesiyle, AB’ni kuran mevcut Antlaşmalar ortadan kalkacaktır. 165

Bugün için en çok tartışılan konulardan biri olan Avrupa İçin Bir Anayasa Oluşturan Antlaşma’nın bir anayasa olup olmadığıdır.166 Her şeyden önce belirtilmesi gereken husus bunun devam eden bir proje olduğu ve Fransa ile Hollanda’daki referandumlarda yaşanan yol kazalarına rağmen Avrupalı

165 _{Murat Şen, “Egemenliğin Kollektif Kullanımı: AB’nin Anayasa Yapısına Uyum Açısından}

Anayasamız”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 43. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Cilt: 22, Ankara, 2005,

http://www.anayasa.gov.tr/anyarg22/ayrg2005.htm Erişim: 01 02 2006.

166 _{Avrupa için Bir Anayasa Oluşturan Antlaşma’nın Anayasamı yoksa bir uluslar arası antlaşma mı}

olduğu konusundaki değerlendirmeler için bkz. İbrahim Ö. Kaboğlu, “Anayasal Uyum ve Ötesi”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 43. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Cilt: 22, Ankara, 2005,

yöneticilerin üzerinde anlaşmış olup hayata geçirmeyi planladıklarıdır.167 İçinde federal bir devleti oluşturan hükümler bulunsa da Anayasayı, egemen ve bağımsız devletlerin kendi özgür iradeleri ile imzaladıkları bir uluslararası antlaşma olarak kabul etmek Birliğin kurulduğu günden beri yaşadığı evrim süreci dikkate alındığında daha mantıklı görünmektedir.

Şu günlerde onaylanma aşaması Fransa ve Hollanda’daki referandumların olumsuz sonuçlanması nedeniyle askıya alınmış olan AB Anayasası, egemenlik açısından sorun yaratabilen yetki paylaşımına ilişkin belirsizlikleri aşma çabasındadır. Münhasır yetki alanına giren konular yürürlüğe girmesi beklenen Anayasa’nın I-13. maddesinde tek tek sayılmıştır. Bu madde,

Madde I-13

Münhasır yetkiler

1. Birlik, aşağıdaki konularda münhasır yetkiye sahiptir. a) Gümrük Birliği,

b) İç pazarın işleyişi için gerekli olan rekabet kurallarının oluşturulması,

c) Avro para birimini benimseyen üye devletler için para politikası,

d) Ortak balıkçılık politikası kapsamında denizlerdeki biyolojik kaynakların korunması,

e) Ortak ticaret politikası,

2. “Birlik, yasalaşması Birlik tarafından öngörülen, Birliğin iç rekabet ortamı oluşması amacıyla Birliğin dahili yetkisini kullanmasını sağlamak için veya Birliğin ortak kurallarını etkileyen ve bunların anlamını değiştiren durumlarda, uluslar arası bir anlaşmanın

167 _{Zühtü Arslan, "İki Anayasa İki Tarz-ı Demokrasi: Avrupa Anayasası ve Türk Anayasası Üzerine}

Notlar", Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 43. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Cilt: 22, Ankara, 2005,

akdi konusunda münhasır yetkiye sahiptir” şeklinde düzenlenmektedir.

Anayasanın I-12/1 maddesinde de münhasır yetki alanına giren konularda “sadece AB’nin yasa çıkarabileceği ve hukuken bağlayıcı işlemler kabul edebileceği, üye devletlerin ise sadece AB tarafından yetkilendirildikleri takdirde veya Birliğin işlemlerini uygulamak için tasarrufta bulunabilecekleri” açıkça belirtilmektedir. 168

Anayasanın I-14. maddesi paylaşılmış yetki alanına giren konuları saymaktadır.

Madde I-14

Paylaşımlı Yetki Alanları

1. Birlik, Anayasa’nın kendisine [I-13 ve I-17.] Maddelerde belirtilen alanlarla ilgisi olmayan bir yetki verdiği durumlarda, bu yetkisini Üye Devletlerle paylaşır.

2. Birlik ve Üye Devletler arasında paylaşılan ortak yetki, esas olarak aşağıdaki alanlara uygulanır:

a) İç pazar,

b) Özgürlük, güvenlik ve adalet alanı,

c) Denizlerdeki biyolojik kaynakların korunması dışında tarım ve balıkçılık,

d) Ulaşım ve Avrupa çapındaki şebekeler, e) Enerji,

f) III. Bölümde tanımlanan açılardan toplumsal politika, g) Ekonomik, toplumsal ve bölgesel uyum,

h) Çevre,

i) Tüketicilerin korunması,

j) Kamu sağlığı konularında ortak güvenlik meseleleri.

3. Birlik, araştırma, teknolojik gelişim ve uzay alanlarında, özellikle programların tanımlanması ve gerçekleştirilmesi olmak üzere, faaliyetlerde bulunma yetkisine sahiptir; ancak bu yetkinin kullanımı, Üye Devletleri kendi yetkilerini kullanmaktan alıkoymayacaktır.

4. Kalkınma işbirliği ve insani yardım alanlarında Birlik, eylemde bulunma ve ortak bir politika izleme yetkisine sahiptir; ancak bu yetkinin kullanımı, Üye Devletleri kendi yetkilerini kullanmaktan alıkoymayacaktır.

Paylaşılmış yetki alanına giren konularda hem Birlik hem de üye devletler yasa yapabilir ve hukuken bağlayıcı işlemleri gerçekleştirebilirler. Üye devletler bu alandaki yetkilerini, ancak Birlik yetkilerini kullanmadığı veya kullanmayı bıraktığı takdirde kullanabilirler (md I-12/2). AB’nin bu sayılanlar dışında da destek, eşgüdüm ve tamamlama yetkisi alanına giren yetkileri de Anayasada belirtilmektedir. Fakat Anayasanın I-18. maddesinde bulunan “esneklik klozu” Birlik yetkilerinin yukarıda belirtilen maddelerde sayılan konuların dışında da genişleyebilmesine izin verir görünmektedir. İkincillik ilkesi münhasır yetki alanı dışındaki konularda Birliğin işlem yapma yetkisinin sınırını oluşturmaktadır (md I-11/3).

Anayasaya Ek “İkincillik ve Orantılılık İlkelerinin Uygulanmasına Dair Protokol” ise, ikincillik ve orantılılık ilkelerinin uygulanması sırasında üye devletlerin meclislerinin bilgilendirilmelerini, görüş sunarak süreci etkilemelerini ve Avrupa Birliği Mahkemesi (ABM) önünde yargısal denetimi harekete geçirmelerini sağlayarak yetki genişletilmesinin meşruiyetini sağlamaya çalışmaktadır. Böylece, üye devlet Anayasa Mahkemelerinin gündeme getirdiği hukuki belirlilik sorununa önemli ölçüde çözüm getirmenin yanı sıra, yetki genişletilmesi söz konusu olduğunda Avrupa halklarının bilgi sahibi olarak kendi hükümetleri üzerinde gensoru gibi mekanizmalarla dolaylı bir denetimde bulunabilmeleri, AB organlarına görüş

sunabilmeleri veya ABM’yi dolaylı olarak harekete geçirebilmeleri, demokratik meşruiyet sorununa da bir ölçüde çözüm getirmektedir.169

Anayasa’nın hazırlanması sürecinde ve öncesindeki süreçte en çok üzerinde durulan konulardan biri de Birliğin demokrasi açığıydı. Bu çerçevede AB ile vatandaşları arasındaki mesafenin kapatılması, AB işleyişine demokratik katılım, saydamlığın arttırılması hedeflenmiş170 ve Birlik vatandaşlarına ilk kez komisyona bir yasal düzenleme önerme hakkı tanınmıştır. Halk girişimi olarak da adlandırılabilecek bu düzenlemeye göre, yeterli sayıda ülkeden en az bir milyon vatandaş, Anayasa’nın uygulanması için gerekli gördükleri yeni bir yasal düzenlemeyi Komisyon’a önerebilecektir. Ancak bu yöntemin nasıl işleyeceği, yeterli ülke sayısının ne olacağı, Anayasa yürürlüğe girdikten sonra çıkarılacak bir Avrupa yasası ile belirlenecektir. (md. I/47(4) )

2.1.4.3.Anayasanın AB’yi Federal Bir Devlete Dönüştürüp Dönüştürmediği