Şarap İmalatı

Trabzon’da şarap imalatı oldukça eski tarihlere dayanmaktadır. Bunu teyit eden en önemli kaynak Ksenophon’un Anabasis adlı eseridir. Bu eserde Trapezus’a varış kısmında “Trapezus’lular

onlara satılık yiyecek arz ettiler. Onları şehre aldılar ve sığır, un, şarap gibi hediyeler verdiler.”773

denilmektedir. Trabzon’da bağcılık Komnenosların Trabzon’a gelişinin ardından gelişmiştir. 1405 yılında Timur’un sarayına giden İspanyol elçisi Trabzon asmaları ile ilgili olarak her bir ağaca tırmanan bir asma bulunduğuna ve şarapların bu üzümlerden yapıldığına değinmektedir. Bu tarihten itibaren kuzey bölgelerine şarap ihracatı başlamış ve XVI. yüzyıla gelindiğinde Karadeniz bir Türk gölü haline gelmiş ve ticaret tekeli de Osmanlı tabaasının eline geçmiştir. Karadeniz’de ticaret yapmakta zorlanan yabancı tüccarlar, Karadeniz şaraplarından daha lezzetli olan Akdeniz şaraplarını bu piyasaya sokamaz hale gelmişlerdir.774

Evliya Çelebi’nin Karadeniz sahillerine yaptığı seyahat esnasında dikkatini çeken görüntülerden biri de Trabzon’un bağları olmuştur. Şehir halkının büyük kısmının bağcılıkla uğraştığından bahseden Evliya Çelebi, Boztepe’de bağların bolluğundan ve Trabzon bağlarındaki üzümlerin hoş kokulu olduğundan bahsetmektedir.775

769

Çapa ve Çiçek, a.g.e., s. 26.

770 Osman Alparslan ile 08.11.2014 tarihinde Sürmene’de bulunan atölyesinde yapılan röportaj (74 yaşında - eski bıçak

ustası)

771

Belli ve Kayaoğlu, a.g.e., s. 44-45.

772

Çapa ve Çiçek, a.g.e., s. 26.

773

Ksenophon, Anabasis, (Çev. Yusuf Kenan Canol), Altınpost yayınları, Balıkesir, 2012, s. 151.

774

Xavier de Planhol , “Trabzon’da Bağcılığın Önemi ve Gerileyişi (Grandeur Et Decadence Du Vıgnoble De Trebızonde), (Çev. Özgür Yılmaz), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (23), 2017, s. 52, 68, 257.

775

Kanuni Süleyman döneminde Trabzon için özel hazırlanan ticari kanunun bir maddesi şöyledir:

Bir gemi ile Trabzon’a şarap getirir veyahut Trabzon’dan alıp başka yere götürürse, üç akçası şarap resmi olmak üzere beher fıçıdan beş ve liman hakkı olarak yelken gemilerinden ellişer ve ağır yüklerinden kırktan yirmi beş akçaya kadar ve sandallardan kezalik liman hakkı olarak on

beş akçadan iki akçaya kadar sikke alınması…776

Bu maddeden anlaşılacağı üzere Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Trabzon’da şarap üretimi ve ticareti yaygın olarak yapılmaktadır.

Trabzon’da bağ bozumu oldukça geç dönemde yapılmaktaydı ki bunun sebebi şehrin güneşlenme süresinin az ve ikliminin ılıman olmasıydı. Burada yetişen üzüm türü ağaçlara tırmanan oldukça uzun ve farklı bir üzüm türüydü. Her bir asma kökünden yaklaşık olarak 6-7 litre şarap imal edildiği tahmin edilmektedir. 777

Karadeniz’in Türk gölü haline gelmesinin ardından Trabzon şarabı Karadeniz hinterlandında rağbet gören bir şarap haline gelmiştir. Yüklü miktarda şarap Trabzon’dan yola çıkıp Kırım , Kerç ve Taman’a kadar varmaktaydı. Bu başarının sırrı Trabzon şarabının kalitesinden ziyade fiyatı ve rekabet edeceği şarapların bu piyasaya zor sokulmasından kaynaklanmıştır. Tuna şarabının 20 akçe, Suriye ve Malvosie’den gelen şarapların 16 akçe olduğu dönemde Trabzon şarabının fıçısı 8 akçedir. Trabzon şarabının başlıca müşterisi Kazaklardır.778

Trabzon’u gezen Henry Fınnıs Blosse Lynch kaleme aldığı iki ciltlik kitabının bir bölümünde Trabzon’dan bahsetmektedir. Lynch XVII. yüzyılın ortalarında şehirde 30 bin bahçe ve üzüm bağının olduğunu belirtir. Ayrıca Boz Tepe’nin yokuştan aşağıya doğru üzüm bağlarıyla kaplı olduğunu da belirtmiştir.779

XIX. yüzyılın başlarında İstanbul ile Rusya’ya ticari emtia olarak şarap, tütün ve fındık gönderilmekteydi.780

İngiliz konsolosu W. Gifford Palgrave yazdığı raporunda Trabzon’da yapılan şarapların kötü ve sağlığa zararlı olduğunu belirtmiştir.781

Buna sebep olarak üretim sürecindeki

776

Baron Julius Von Minutoli, “Alman Elçi Minutoli’ye Göre 1860’da Trabzon”, Hatıralarda Trabzon’un Yakın

Tarihi (1860-1950), Mehmet Akif Bal (Haz.), Trabzon, 2004, s. 8.

777

Planhol , a.g.e., s. 253.

778

Planhol , a.g.e., s. 256-258.

779 Hacer Topaktaş, “Bir Britanyalının Nazarında Trabzon’u Betimlemek: Henry Fınnıs Blosse Lynch’in Trabzon Tasviri

(1893)”,Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005), 1, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon, 2007, s. 585.

780

A. Faik Hurşid Günday, “Meşrutiyet Günlerinde Trabzon”, Trabzon Hatıraları, Haz. Mehmet Akif Bal, Trabzon, 2004, s. 71.

781

Ergün Türkcan, “İngiliz Konsolosu William Gilford Palgrave’nin Raporlarına Göre; 1870’de Trabzon”, Tarih ve

eksiklikler, iklim şartlarının Akdeniz kadar üzüm için elverişli olmaması, nakliyenin dikkatli yapılmaması ve ilkel koşullarda üretim yapılması gösterilebilir. 1871 yılında İngiliz Konsolosu Palgrave’nin Trabzon hakkında Londra’ya gönderdiği raporda: “Bu yörelerde bağcılık , zeytincilik

ve meyvecilik hemen tümüyle söz konusu bitkilerin yetişmesini doğaya bırakmaktan ibarettir. Budama, temizleme, bağlama, hatta köklerin etrafındaki toprağı alt-üst etme gibi işlemler

yapılmaz. Bilinen yada uygulanan biricik bahçecilik sanatı aşılamadır.”782

diyerek aslında şarabın yapımı konusunda da bize fikir vermektedir. Tarla, bağ bahçede böylesine her şeyi doğaya bırakan toplum şarap imalatında da yenilikleri, gelişmeleri takip etmemiştir.

Trabzon’un yabani kokulu üzümleri her tarafı kaplamakta ve bu üzümlerden yapılan şaraplar dünyaca tanınmaktaydı. Hatta Trabzon’da imal edilen şaraplar Fransa’nın Bordo şaraplarına rakip olup, İstanbul ve Rusya’ya ihraç edilmiştir. 1874 yılında Trabzon’da şarap imalatı elli bir yerde yapılıyordu.783

Görele ve Şarlı’da “keçi memesi” adıyla tanınan bir tür üzüm üretilmekteydi. Bu üzüm şarap ve pekmez yapımında kullanılmaktaydı. Vakfıkebir’de de yılda 180.000 okka üzüm yetiştirilmekteydi.784

1900’lü yıllarda şarap imalatı yok denecek kadar azalsa da Mustafa Kemal Sayıl anılarında sınıf arkadaşı olan Krino Kafato’dan bahsederken amcasının Yeşilyurt Oteli’nin altında şarap imal edip sattığını belirtmektedir.785

Trabzon şarabının, ekonomik tekel sebebiyle Karadeniz ticaretinde başlayan yükselişi 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’nın imzalanmasının ardından duraksamış ve sonrasında da ciddi bir kayba uğramıştır. Boğazlardan ticari gemilerin serbestçe geçişine izin verilmesinin ardından Trabzon şarabı Akdeniz şaraplarıyla rekabet edememiş ve giderek gerileyip ticari bir unsur olmaktan çıkmıştır.786

Trabzon’da şarapçılık yerli tüketimle kısıtlanmış ve sonrasında da Trabzon’a dışarıdan şarap ithal edilmeye başlanmıştır. Birinci Dünya Savaşı’na kadar Akçaabat’ta önemli ekonomik faaliyetlerden biri bağcılık ve şarapçılık olmuştur. Rumların yöreden ayrılması ardından bağcılık ve şarapçılığın yerini tütüncülük almıştır.787

Rumların Yunanistan’a gitmesinin ardından yörede şarap imalatı işi tamamen sonlanmıştır.788

782

Ahmet Karaçavuş, “XIX. Yüzyıl Sonu ve XX. Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Tarım”, Uluslararası Karadeniz

İncelemeleri Dergisi, s. 69.

783

İldeniz, a.g.e., s. 72.

784

Karaçavuş, “XIX. Yüzyıl Sonu Ve XX. Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Tarım”, s. 67.

785

Bal, Trabzon’a Işık Tutan Anılar, s. 111.

786

Planhol , a.g.e., s. 259-260.

787

Yelda Aydın Türk, “Geçmiş ve Bugün: Akçaabat”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005), (2), Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon, 2007, s.1053.

788