Ġsmail Fazıl Bey (CEBESOY)

Ġsmail Fazıl PaĢa, köklü bir Osmanlı ailesine mensuptur. MüĢir Mehmet Ali PaĢa‟nın damadı, Ali Fuat Cebesoy ve Mehmet Ali Cebesoy‟un babası, Türkiye‟de kanser tedavisini ilk baĢlatan Dr. Ġsmail Fazıl Cebesoy‟un dedesidir280

. 1856 yılında Girit‟e bağlı Kandiye‟de doğmuĢtur.²⁸¹ Babası, Söke‟den ticaret amacıyla Girit‟in Kandiye Ģehrine göçen Cebecioğulları ailesine mensup tüccardan Ġbrahim Ağa‟dır.282

Ġbrahim Ağa hakkında fazla bilgi mevcut olmayıp 1864 tarihinde Girit‟ten tekrar Söke‟ye göçtüğü bilinmektedir.283

Ġsmail Fazıl Bey, babasını küçük yaĢta kaybedince annesi ile birlikte Ġstanbul‟a gelerek Demir Efendi‟nin yanına yerleĢmiĢtir.284

Ġsmail Fazıl PaĢa, ilk mektep ve rüĢtiyeden sonra Mekteb-i Harbiyenin Galatasaray‟daki Maçka Ġdadisine kaydolur. Burada okuduğu dönemde “Kitabet” sınavında yazısının güzelliği ve ifadesinin pürüzsüzlüğüne hayran kalan mümeyyiz Ahmet Mithat Efendi, kağıdının üzerine kendi eli ile “Fazıl dense sezadır böyle

277

TBMM ArĢivi, NSD 432, Fahri Çoker, a.g.e., s. 979-980; BaĢka kaynaklarda Bahri Bey‟in 18 ġubat 1957 yılında vefat edip, beĢ çocuk babası olduğu belirtilmektedir. (TBMM Albümü 1920-1991, s. 48).

278 TBMM ArĢivi, Ġstiklal Madalyası Defteri, Madalya No:1914.

279

ZC, D. 2, C. 18, s. 394.

280 Tülay ErçoĢkun, “Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın (Cebesoy) Islahata Dait GörüĢleri”, Atatürk Üniversitesi Dil ve

Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih AraĢtırmaları Dergisi, Cilt XXVI, Sayı 42, Ankara, Eylül

2007, s. 182.

281

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı;Hasan Kendirci, a.g.e., s. 129; Ali Fuat Cebesoy, eserinde doğum tarihinin 1853 olarak geçtiği söyleniyor ise de; Tercüme-i Hal Kağıdı kaynak gösterilerek 1856 tarihi olduğunu ifade etmiĢtir (Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 33).

282

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı; Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 33.

283

Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar Büyük Zaferden Lozan’a Lozan’dan Cumhuriyete Cilt:1-2, Ġstanbul 2007, s. 28.

284

Ali Fuat Cebesoy, Demir Efendi‟yi Ġsmail Fazıl Bey‟in annesinin kardeĢi olarak gösterirken; (Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 33.) BaĢka bir eserinde annesinin eniĢtesi olarak göstermiĢtir. (Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s. 28.

sahibi irfana” cümlesini yazmıĢ ve o günden sonra adının sonuna “Fazıl” mahlası ilave edilmiĢtir.

1870 yılında Harp Okuluna giren Ġsmail Fazıl, 1873‟te süvari teğmen rütbesiyle mezun olmuĢtur. Aynı yıl Erkan-ı Harbiye sınıfına ayrılan Ġsmail Fazıl Bey, buradan 12 Temmuz 1876 tarihinde Kurmay YüzbaĢı olarak mezun olmuĢ; mezuniyetten sonra Erkan-ı Harbiye‟de, Riyaziye ve Tabiye-i Cesime muallimliğine tayin edilmiĢtir.

Karadağ Muharebesi baĢlayınca müracaatı üzerine okuldaki görevi üzerinde kalarak ĠĢkodra Müstakil fırkasına atanmıĢtır. Buradaki baĢarıları üzerine “hidemat-ı mümtaze ve cansiperanesi” olarak Karadağ Madalyası ile ödüllendirilmiĢtir.285

1878‟de ĠĢkodra-Hersek Fırkalarında ve Erkan-ı Harb YüzbaĢısı ve Kolağası rütbelerinde görev yapmıĢ; bu arada beraber çalıĢtığı subaylarla ilgili olarak yazdığı “MeĢahir-i Askeriyemizden Bir Sahife”286

isimli eserinde bilgiler vermiĢtir²⁸⁷. 1 Ekim 1878 tarihinde BinbaĢılığa terfi ettirilmiĢtir. 1879 tarihinde ise MüĢir Mehmet Ali PaĢa‟nın kızı Zekiye Hanım ile evlenmiĢtir.288

SavaĢ sonrası Ġstanbul‟a dönen Ġsmail Fazıl 21 Temmuz 1880‟de II. Abdülhamit‟in yaverliğine atanmıĢ289, 1881 yılında Filistin ve Suriye‟de Prens Fredric Charls ve sonra Bulgaristan‟da Prens Alexandre Batenbergin mihmandarlığında bulunmuĢtur. 1882 yılında Rusya Ġmparatorluğunun tetevvüç merasimine²⁹⁰ gönderilen heyet azalığında bulunmuĢtur. 4 Ağustos 1882‟de Kaymakam (Yarbay) olmuĢtur.291

1883 yılında Erzincan‟a gönderilmiĢtir. ²⁹² Ancak aleyhinde verilen jurnallerin de²⁹³ etkisiyle 13 Mart 1884 tarihinde görevinden

285

Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 34; Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s. 28; Tülay ErçoĢkun, a.g.m., s. 182.

286 Ġsmail Fazıl, MeĢahir-i Askeriyemizden Bir Sahife, Necmi Ġstiklal Matbaası, Dersaadet 1329.

287

Tülay ErçoĢkun, a. g. m, s. 183.

288 Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 34; Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s. 27.

289

Ġsmail Fazıl Bey, 1878 yılında Gazi Osman PaĢa‟nın intihabı ile Sultan Abdulhamid‟e binbaĢı ve yaver olduğunu belirtmiĢtir. (TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı)

290

Taç giyme merasimi anlamındadır. (Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara 1995, s.1098.)

291

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı; Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 34; Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s. 28

292

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı; Kemal Arıburnu, a.g.e., s. 258; Ġsmail Fazıl PaĢa için bkz. Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 88-89.

293

Ġsmail Fazıl Bey, Balkanlarda gösterdiği baĢarılar üzerine II. Abdulhamid‟in yaverliğine atandığını ancak daha sonra aleyhine yazılan raporlar üzerine Erzurum ve Erzincan‟a sürüldüğü ifade edilmektedir. (Ayfer Özçelik,

alınarak 17 yıl sürgünde kalacağı 4. Ordunun Erkan-ı Harbiye 1. ġubesi müdürlüğüne Miralay rütbesiyle atanmıĢtır.294

Ayrıca Mabeyn MüĢirliğine, göz altında tutulup izlenme talimatı verilmiĢtir. Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın sürgünü hakkında çeĢitli nedenler ileri sürülmüĢtür. Ali Fuat Cebesoy babasının “kıta hizmetini gösteriĢli padiĢah yaverliğinden daha Ģerefli” gördüğünü ve bu fikrini bir takım yerlerde söylemesinin bazı sıkıntılar çıkardığını ve sürgüne gönderildiğini ileri sürmüĢtür.295

Ali Fuat Cebesoy eserinde sürgün hakkındaki diğer görüĢlerle ilgili bilgiler vermektedir. Ali Fuat Cebesoy, sürgünü hakkında baĢka bir neden olarak Mehmet Ali PaĢa‟nın296

93 Harbindeki azli ve feci ölümünden, ailenin Abdülhamid‟i sorumlu tutan davranıĢlarının olabileceğini ileri sürmüĢtür297. Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın sürgünü hakkında baĢka bir görüĢ olarak Ali Fuat Cebesoy Vakit Gazetesi‟ndeki298

imzasız bir yazıda yer alan haberden bahsetmiĢtir. Bu habere göre Balkan Harbi sonrası Abdülhamid ile Ġsmail Fazıl PaĢa Beylerbeyi Sarayı‟nda görüĢmüĢlerdir. Bu görüĢmede Abdülhamid Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın sürgünü ile ilgili olarak Ģunları söylemiĢtir:

“Sizi Erzincan‟a gönderişim bir suçunuzdan dolayı değil, sadece ecnebi lisanı bilmekten ibaretti. O zamanlar Avrupa gazeteleri hakkımda çok yazılar yazıyor, ecnebi dili bilenler gazeteleri okuyup etrafa yayıyorlardı. Tercüme kalemimden başka etrafımda dil bilen kimse bulunmasını istemedim. Seni bunun için Erzincan‟a göndermiştim. Şimdi anlıyorum ki, o zaman yanlış düşünüyormuşum ve size haksızlık etmişim.”

Yukarıdaki habere ihtiyatla yaklaĢmak gerekse bile bu haber Abdülhamid‟in son zamanlarında Ġsmail Fazıl PaĢa ile görüĢtüklerini ortaya koymaktadır.

PaĢa‟nın sürgünü hakkında çeĢitli nedenler ileri sürülmüĢtür. Ali Fuat PaĢa‟ya göre babası “kıta hizmetrini gösteriĢli padiĢah yaverliğinden daha Ģerefli gördüğü ve bu fikrini değiĢik yerlerde söyleyince, sürgüne yollanmıĢ olabileceğini ifade etmiĢtir. (Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar s. 28-29). Ayrıca bu sürgün olayının arkasında ailenin Mehmet Ali PaĢa‟nın 93 Harbindeki azli ve feci ölümünden dolayı Abdulhamid‟i sorumlu tutan davranıĢlarının olabileceği ifade edilmiĢtir. (Osman Selim Kocahanoğlu, Ali Fuat Cebesoy’un

ArĢivinden Askeri ve Siyasi Belgeler, Temel Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 16).

294

Tülay ErçoĢkun, a.g.m., s. 183; Ali Fuat Cebesoy, “Sınıf ArkadaĢım Atatürk” isimli eserinde babasının 4. Ordu Kurmay BaĢkanı olduğunu ve saray tarafından mimlendiği için rütbesinin bir türlü albaylıktan yukarı çıkmadığını belirtmiĢtir. (Ali Fuat Cebesoy, Sınıf ArkadaĢım Atatürk, Ġnkılap Kitabevi Baskı Tesisleri, Ġstanbul, s. 27).

295

Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar s. 28-29.

296

Mehmet Ali PaĢa 93 Harbinde (1877-1878) Tuna Orduları Umum Kumandanlığı görevini yürütmüĢtür. (Ayfer Özçelik, a.g.e., s. 1.

297

Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar , s. 29.

298

Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın Erzincan‟da IV. Orduda görev yaptığı sırada ailesini görmek için Ġstanbul‟a gelmesine bile izin verilmemiĢtir. Ġsmail Fazıl PaĢa sürgün yıllarında eĢini vapurla Ġstanbul‟a göndermek üzere Trabzon‟a gelirken Bayburt‟ta bir süvari müfrezesi tarafından durdurularak tutuklanmıĢtır. Bu duruma eĢi Zekiye Hanım çok üzülmüĢ, Abdülhamid‟e eĢinin Ġstanbul‟da tekrar görevlendirilmesi hususundaki müracaatları dikkate alınmamıĢtır. Bu durum üzerine Zekiye Hanım Paris‟e kaçmıĢ ve Ġsmail Fazıl PaĢa tekrar Ġstanbul‟da görevlendirilene kadar da dönmeyeceğini söylemiĢtir. Zekiye Hanım‟ın Fransa‟ya kaçıĢı ile ilgili olarak da Ali Fuat Cebesoy ve ağabeyi sarayda sorguya çekilmiĢlerdir.

Bu geliĢmeler üzerine Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın 28 ġubat 1901‟de Ġstanbul‟a dönmesine izin verilmiĢ ve Genelkurmay 4. ġubeye atanarak mirlivalığa (tuğgeneral) yükseltilmiĢtir. Golç PaĢa‟nın Askeri Islah Heyetinde görevlendirilmiĢtir.299

MeĢrutiyetin ilanında 25 Ağustos 1908‟de Harbiye Mektebi Nazırlığına atanmıĢ; 28 Ağustos 1908 tarihinde ise “Ferikliğe” terfi ettirilmiĢtir300. Bu esnada sağlık durumu bozulan Ġsmail Fazıl PaĢa aldığı sağlık raporları ile Avrupa kaplıcalarında tedavi olmak maksadıyla iki ay müddetle izinli sayılmıĢtır.301

Ġsmail Fazıl PaĢa, 26 Mart 1909‟da Aydın Vilayetindeki 14. Redif Fırkası Kumandanlığına görevlendirilmiĢtir.302

31 Mart ayaklanması sonrası çıkan Ermeni olayları (1909 Ermeni Olayları) üzerine Adana 3. Divanı Harp Reisi olarak görevlendirilmiĢtir.303

1911 yılında kısa süre Suriye valiliğine atanmıĢ, 25 Kasım 1911 tarihinde Mürettep Ġzmir Kolordusu Kumandanlığı‟na getirilmiĢtir. 27 Aralık 1911‟de Ġzmir Müretteb Kolordu kumandanı Ġsmail Fazıl PaĢa, 6. Redif müfettiĢliğine atanmıĢtır.304

Balkan Harbi çıkınca tekrar orduya dönüp 1 ġubat 1912‟de Üsküp‟te 7. Kolordu

299

Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, 29-30; Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 34.

300

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı; BOA, Fon Kodu: Ġ. . TAL., Dosya No: 455, Gömlek No: 2830, 28 Ağustos 1908; Tülay ErçoĢkun, a.g.m., s. 184.

301

BOA, Fon Kodu: Ġ. . HB. , Dosya No: 105, 17 Eylül 1908.

302

ErçoĢkun, a.g.m., s. 184; Ali Fuat Cebesoy bu Redif Taburunu Ġzmir olarak ifade etmiĢtir. (Ali Fuat Cebesoy,

Milli Mücadele, s. 35)

303

Osman Selim Kocahanoğlu, Ali Fuat Cebesoy’un ArĢivinden Askeri ve Siyasi Belgeler, s. 16; Ayrıca Bab-ı Ali Daire-i Sadaret‟den yazılan yazıda Meclis-i Mahsusa Vükela kararıyla Adana Divan-ı Harp BaĢkanlığına Ġzmir Fırka-i Askeriye kumandanı General Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın seçildiği ve bu konunun ilgili yerlere duyurulmasını istediği belirtilmiĢtir. (BOA, Fon Kodu:Ġ. . AS. , Dosya No: 87, Gömlek No:95, 14 Temmuz 1909.)

kumandanlığına görevlendirilmiĢtir.305

8 ġubat 1913 tarihinde Ġzmir‟de toplanacak askeri kuvvetlerin kumandanlığına atanmıĢtır.306

12 ġubat 1913 tarihinde ise Harbiye Nezareti Süvari dairesi Riyasetine padiĢah iradesiyle görevlendirilmiĢtir. 16 Ekim 1913 tarihinde Ġzmir‟de teĢkil edilecek ordu kumandanlığına atanmıĢ ise de bundan vazgeçilerek yerine Pertev PaĢa atanmıĢtır. 6 Ocak 1914 tarihinde yaĢ haddinden Korgenerallikten emekliye sevk edilmiĢtir.307

Mustafa Kemal PaĢa‟nın yetiĢmesinde de ayrı bir yere sahip olan Ġsmail Fazıl PaĢa, Mustafa Kemal PaĢa‟nın Anadolu‟ya geçmesini sağlayarak Milli Mücadele‟nin seyrinde önemli bir hamle gerçekleĢtirmiĢtir. 308

Ġsmail Fazıl, 26 Ağustos 1919 „da Sivas Kongresine delege olarak iĢtirak etmiĢ; bu kongrede ikinci Reis olarak seçilmiĢtir.309

Sivas Kongresi‟nin baĢkanlığına Mustafa Kemal PaĢa ve ikinci baĢkanlığa Rauf Bey ve Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın seçilmesi ve görüĢmelere baĢlanılması Heyet- i Temsiliye namına ikinci kolordu kumandanı Salahaddin Bey tarafından, Erzurum, Ankara ve Diyarbakır da ilgili kolordu kumandanlarına telgrafla bildirilmiĢtir.³¹⁰

Kongrenin en yaĢlı ve saygın üyelerinde biri olan Ġsmail Fazıl PaĢa, açılıĢ oturumunda, baĢkanlık meselesi ve manda meselesi (Amerikan Mandası) hususunda verdikleri önerilerin Mustafa Kemal‟e muhalif bir görüntü oluĢturması üzerine bu

305

BOA, Fon Kodu: Ġ. . HB. , Dosya No: 107, Vesika No: 1330S022, 1 ġubat 1912.

306

BOA, Fon Kodu: Ġ. . HB. , Dosya No: 128, Vesika No: 1331Ra01, 8 ġubat 1913.

307

Tülay ErçoĢkun, a.g.m., s. 184.

308

Ġsmet Türkmen, “I. TBMM Hükümeti Döneminde Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın Nafia Vekilliği Görevi (1920-1921)”,

Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt X, Sayı 3, Aralık 2008, Afyon, s. 139.

309

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı; Ayrıca diğer bir belgede Erkan-ı Harbiye Reisi Zeki Bey‟in 24 Ağustos 1919 tarihli yazısında Afyonkarahisar AlaĢehir, Ankara ve Yozgat adına yedi delegenin Sivas‟a geldiği, Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın da bu delegeler arasında olduğu belirtilmiĢtir. (ATASE ArĢivi, ATAZB, Kutu No:7, Gömlek No:63, Belge No. 63-1); Ġsmail Fazıl PaĢa Sivas Heyet-i Temsiliyesine göndermiĢ olduğu yazıda kendisine gösterilen ilgiden dolayı teĢekkürlerini bildirmiĢtir. (ATASE ArĢivi, ATAZB, Kutu no: 22, Gömlek No: 90, Belge No: 90-1). Sivas Kongresi BaĢkanlığına Mustafa Kemal, Ġkinci BaĢkanlığına da Rauf Bey ve Ġsmail Fazıl Bey seçilmiĢtir. (ATASE ArĢivi, ATAZB, Kutu no: 6, Gömlek No: 55, Belge No: 55-1);

TĠTE ArĢivi, Kutu No: 303, Gömlek No: 58, Belge No: 58-1; Ayrıca 20. Kolordu Kumandanı Ali Fuat

PaĢa‟nın 3. Kolordu Kumandanlığına göndermiĢ olduğu yazıda babası Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın Yozgat‟tan yola çıkarak Sivas‟a gittiklerini ve bir iki güne kadar Sivasta olacaklarını belirtmiĢtir. (TĠTE ArĢivi, Kutu No: 300, Gömlek No: 59, Belge No: 59-1); Yozgat ġube Reisi Tevfik Bey‟in Ankara 20. kolordu kumandanlığına göndermiĢ olduğu yazı da Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın 23 Eylül‟de Sivas‟dan hareket ederek 26 Eylül‟de Yozgat‟a geleceği haber alınmıĢtır. (TĠTE ArĢivi, Kutu No:306, Gömlek No:54); Kemal Arıburnu, a.g.e., s. 161; Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, s. 37; Sivas Kongresi‟nde BaĢkanlık Divan seçimleri yapılmıĢ ve Mustafa Kemal PaĢa 19 oy alarak baĢkan, Ġsmail Fazıl PaĢa 7 oy, alarak baĢkan vekili olarak seçilmiĢlerdir. (Recep Toparlı, Sivas Kongresi’nin Tutanakları, Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü, Sivas 2010, s. 132); Sivas Kongresine katılan 38 delegenin içerisinde Ġstanbul delegesi olarak Emekli genaral Ġsmail Fazıl Cebesoy‟da bulunmaktadır. (Mahmut Goloğlu, Milli Mücadele Tarihi II Sivas Kongresi, , s. 82; NaĢit Uluğ, a.g.e., s. 131)

310

fikirlerinin yanlıĢ anlaĢıldığını belirterek vazgeçmiĢlerdir. Mustafa Kemal PaĢa Nutuk‟ta isim zikretmeden bu durumu eleĢtirmiĢtir. Ali Fuat Cebesoy Kongre sırasındaki geliĢmeleri değerlendirirken mütareke ortamı Türk aydınının düĢtüğü umutsuz durum olarak ifade etmiĢtir311

.

Ayrıca Ġsmail Fazıl Bey, Yozgat Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Heyeti Reisi Mehmet Hulusi Bey‟in Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine 1 Ocak 1920 tarihinde çekmiĢ olduğu telgrafta Heyet-i Temsiliye‟ye aza seçildiği bildirilmiĢtir.312

Bu durum, Ġsmail Fazıl Bey için yeni bir dönemin baĢlangıcı olmuĢtur. Bundan sonra ise Osmanlı Meclis-i Mebusanının son dönemi için yapılan seçimlerde, Yozgat Milletvekili olarak seçilmiĢ ve Meclis-i Mebusan‟ın 1 ġubat 1920 tarihli 6. Oturumunda milletvekilliği kabul olmuĢtur.³¹³ Ġngilizlerin 18 Mart 1920 tarihinde Osmanlı Meclis-i Mebusanını basmaları ile akabinde meclis fesh edilmiĢtir. Bu sırada Mustafa Kemal PaĢa‟nın yayınladığı seçim talimatı Ankara‟ya gitmek için hazırlanan kiĢiler tarafından öğrenilmiĢ ve Ġsmail Fazıl PaĢa, Meclis-i Mebusan Reisi Celaleddin Arif, Saruhan Milletvekili Çerkez ReĢid, KırĢehir Milletvekili Rıza 22 Mart 1920‟de yirminci kolordu kumandanlığına bir telgraf çekmiĢlerdir. Bu telgraflarında Büyük Millet Meclisine katılıp, son yurt görevlerini yapmak için Ankara‟ya gelmekte olduklarını bildirmiĢlerdir.314

Bu geliĢleri ile ilgili olarak YüzbaĢı Rauf Bey 26 Mart 1920 tarihinde Heyet-i Temsiliyeye çekmiĢ olduğu telgrafta Ġstanbul‟dan milletvekili ReĢit, Celalettin Arif ve Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın bir müfreze ile Sinan Geçidinden Hendek‟e doğru gelmekte olduklarının Adapazarı kaymakamlığından bildirildiğini ve kendisinin bu milletvekilleri ile birleĢmek üzere hareket ettiğini belirtmiĢtir.315

Ġsmail Fazıl Bey‟in bu faaliyetlerinin ardından Ġstanbul Hükümeti “Kuvayı Milliye adı altında çıkartılan fitne ve fesadın hazırlayıcısı ve teĢvikçilerinden olduğu” gerekçesi ile birçok kiĢi hakkında idam hükmü vermiĢ ve bu kiĢiler

311 Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s. 30-31

312

ATASE ArĢivi, ATAZB, Kutu No: 18, Gömlek No: 24, Belge No: 24-3.

313

MMZC, 4. Dönem, C. 1, s. 55; Ġsmail Fazıl PaĢa, Meclis-i Mebusan da Yozgat milletvekilliği esnasında memleket menfaatini muhafaza ve müdafaa için “Bölük” adıyla kurulan fırkaya baĢkanlık yapmıĢtır.(Ġhsan GüneĢ, “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti‟nden Halk Fırkasına GeçiĢ “ AAMD, Sayı 8, Cilt III, s. 433)

314ATASE ArĢivi, ĠSH, Kutu No: 274, Gömlek No: 166, Belge No: 166-1; Mahmut Goloğlu, Milli Mücadele Tarihi III, s. 136.

315

arasında Ali Fuat Cebesoy‟un babası Kandiye‟li Ġsmail Fazıl Bey‟in ismi de belirtilmiĢtir. 316

Ġsmail Fazıl Bey, Heyet-i Temsiliye‟nin Yozgat mutasarrıflığına gönderdiği yazıya göre 5 Nisan 1920 tarihinde Ankara‟ya gelmiĢ317

ve daha sonra Birinci Büyük Millet Meclisine katılmıĢtır. Büyük Millet Meclisinde 3 Mayıs 1920 tarihinde oluĢturulan Ġlk Ġcra Vekiller Heyeti‟ne Nafia Vekili seçilmiĢtir.318

Ġsmail Fazıl Bey‟in Nafıa Vekaleti görevi uzun sürmemiĢtir. ġimendifer malzemesi alımı için Ġtalya‟ya gönderilen iki kiĢi hakkında Afyon Milletvekili ġükrü Bey‟in verdiği gensoruya güvensizlik gösterilince Ġsmail Fazıl PaĢa, 25 Aralık 1920 tarihinde bu görevini bırakmıĢtır.319

Ġsmail Fazıl PaĢa, TBMM tarihinde vekil düĢüren ilk gensoruya muhatap olmuĢtur. Yapılan oylamada 28 güven, 2 çekimser, 69 güvensizlik oyu ile Nafıa Vekili Ġsmail Fazıl PaĢa görevinden ayrılmıĢtır.320

18 Nisan 1921‟de Ankara‟da ölmüĢ ve Hacı Bayram dergahında toprağa verilmiĢtir.321

Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın birkaç askeri eseri bulunmaktadır.³²² Evli ve iki erkek (Ali Fuat Cebesoy ve Mehmet Ali Cebesoy) çocuk babasıdır. Fransızca ve Rumca bilmektedir.³²³

Ġsmail Fazıl Bey, Meclisin 24 Ekim 1923 tarihli 41. Oturumunda Mustafa Kemal PaĢa‟nın verdiği tezkere neticesinde Meclis tarafından Milli Mücadeleyi destek ve bu süreçteki geliĢmelere vermiĢ olduğu katkılardan dolayı yeĢil Ģeritli Ġstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiĢtir. 324

316

Kılıç Ali, Kılıç Ali Hatıralarını Anlatıyor, Sel Yayınları, Ġstanbul 1955, s. 34; Mahmut Goloğlu, III

MeĢrutiyet, s. 208; Fahrettin Atay, “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Ve Ordu”, BTDD, S. 49-50-51,

Özel Sayı, Mart-Nisan-Mayıs 1989, s. 72.

317 ATASE ArĢivi, ATAZB, Kutu No:23, Gömlek No:67, Belge No:67-2.

318

Kılıç Ali, a.g.e., s. 34; Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, Ġstanbul 1968, s. 11; Mahmut Goloğlu, a.g.e., s. 181.

319

Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, s. 31.

320 ZC, D. 1, C. 7, s. 18,27-28.

321

TBMM ArĢivi, Milletvekilleri Mezuniyet ve Memuriyet Defteri, s. 122; Çoker, a.g.e., s. 970.

322

Ġsmail Fazıl PaĢa‟nın yazdığı eserlerin isimleri Ģunlardır: 92-93 Osmanlı-Karadağ Seferi, Necm-i Ġstikbal Matba‟sı, Ġstanbul 1329; Ġsmail Fazıl PaĢa, MeĢahir-i Askeriyemizden Bir Sahife, Necm-i Ġstikbal Matbaası, Dersaadet 1329; Ġsmail Fazıl PaĢa, Islahata Dair Mütala’at-ı Umumiyye, Necm-i Ġstikbal Matbaası, Dersaadet 1329.

323

TBMM ArĢivi, NSD 434, Tercüme-i Hal Kağıdı.

324

Belgede 1. ve 2. dönem Yozgat milletvekilleri ve siyasi faaliyetleri (sayfa 79-86)