ĠĢgallere KarĢı Yapılan Protestolar ve Mitingler

30 Ekim 1918 yılında imzalanan Mondros AteĢkes antlaĢması ile Ġtilaf devletleri harekete geçerek Osmanlı topraklarını iĢgal etmeye baĢlamıĢlardır. Bu durum beraberinde daha önce yapılan gizli antlaĢmaların açıkça ortaya konulmasına ve tatbik olmasına vesile olmuĢtur.179

ĠĢte bu olumsuz geliĢme, Anadolu‟nun bir çok yerinin düĢman iĢgaline maruz kalmasına ve burada yaĢayan halkın kendi Ģartları içerisinde milli birlik ve beraberlik çatısı altında faaliyete geçmelerini sağlamıĢtır.

Ġzmir‟in iĢgali ve sonrası ortaya çıkan faciaya karĢı Türk milletinin tepkisi büyük olmuĢtur. Tamamen haksız olarak yapılan bu iĢgalin bilhassa Yunanlılara yaptırılması onlarında Ġzmir‟e girer girmez katliama giriĢmeleri Türk milletinin milli duygularına büyük ölçüde tesir etmiĢtir.180

Bu düĢünce doğrultusunda yurdun dört bir tarafında mitingler yapılmıĢtır.181

ĠĢgal haberi duyulur duyulmaz 14 Mayıs‟ta Ģehirde büyük bir heyecan baĢlamıĢ ve Ġzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti derhal bir Redd-i Ġlhak komitesi teĢkil ederek halkı mitinge davet etmiĢtir. Anadolu Ģehirleri gerek yaptıkları mitingler gerekse de

176

Türk Ġstiklal Harbi, s. 159-161; A. Cenani Gürbüz, a.g.e., s. 60-61.

177

ATASE, ĠSH, Kutu No:925, Göm. No:64.

178Bu konu ile ilgili olarak Çiçekdağı Müftüsü Hayrullah Efendi‟nin Yozgat isyanı sırasında beldenin huzurunu sağlamak yolunda önemli hizmetleri olup, TBMM Müftü efendiden asker toplamasını isteyerek Ģehrin güvenliğini Ģahsına emanet ettiği belirtilmiĢtir. (Ali Sarıkoyuncu, “Milli Mücadelede Din Adamları” Atatürk

AraĢtırma Dergisi, Cilt. XIII, S. 39, s. 1001. )

179

Yücel Özkaya, “1914-1918 yılları arasında Birinci Dünya SavaĢı” Milli Mücadele Tarihi , C. I, Atatürk AraĢtırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002, s. 29.

180

Mehmet ġahingöz, “Milli Mücadele‟de Protesto ve Mitingler”,Türkler, C. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 726.

181

göndermiĢ oldukları protesto telgrafları ile iĢgali kabul etmeyeceklerini dünyaya duyurmuĢlardır.¹⁸² Mustafa Kemal PaĢa öncelikle Yunan tecavüz mezalimi hakkında fedakar ve kahraman Anadolu halkını aydınlatmak için Ġstanbul‟da olduğu gibi Anadolu‟nun her yerinde mitingler tertip ettirmekle iĢe baĢlamıĢtır.183

ĠĢte bu protesto telgraflarının gönderildiği Anadolu kentlerinden biri de Yozgat‟tır.

22 Mayıs 1919 da Yozgattan Sadaret Makamına gönderilen telgrafta, asırlardan beri Türk memleketi olan Ġzmir‟i iĢgal etmek üzere Yunan askerleri ile onların destekleyicisi Ġzmir Rumlarının Urla, ÇeĢme, Foça, Seferihisar gibi yerlerde yapmıĢ oldukları katliamın Anadolu halkını heyecana getirdiği belirtilmiĢtir. Avrupa‟nın gözleri önünde yapılan bu cinayetlerden kimlerin sorumlu olacağı adalet koruyucusu olarak tanıtılan Avrupa mahkemesinin tayin etmesini istemiler, fakat Türkler‟in kendilerine mahsus olan ağırbaĢlılık ve sükunu muhafaza ederek bu gibi taaruzları son nefeslerine kadar Avrupa‟nın genel adalet düĢüncesine karĢı protesto etmekten asla vazgeçmeyeceklerini söylemiĢlerdir. Dört beĢ yıldan beri dökülen zalimane kanlara nasıl tahammül edildiğini, vahĢete terk edilen bu medeniyetin çektiği acıların yeterli olup olmadığını sormuĢlardır. Ayrıca Fransız ve Ġngilizlerin Osmanlıların eski dostları olduğunu hatırlatarak bu devletlerin Türk vatanı olarak tanınan bir kıtayı, menfaati olan bir devletin istilasına bırakarak buraların kanlar içerisinde kalmasına nasıl müsaade ettiklerini sormuĢlar ve Türk Memleketi ahalisi olan Yozgat Sancağı halkının bu duruma çok ĢaĢırdıklarını belirterek bu olayların en yakın tarihte son verildiğini görebilmeyi umut ettiklerinini ifade etmiĢler ve protestolarını göndermiĢlerdir.

Bu telgrafın altında imzası bulunanlar Ģu kiĢilerdir: Ahali-i Umumiye Namına Belediye Reisi Asım, Yozgat Müftüsü Mehmet Hulusi, Yozgat Mebus-ı Sabıkı Edip, EĢrafdan:Ahmet Fahri, ġerif, Hakkı, Muhterem, Mehmet Celal, Saib, Abdurrahman, Tüccardan Ali, Yusuf, Hakkı, Mehmet, Ulemadan: ġahab, Ahmet, ġükrü184

182

Hülya Özkan, Ġstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele KarĢıtı Faaliyetleri(4 Mart 1919-16 Ekim 1920), Ankara 1994, s. 45.

183

Mehmet ġahingöz, a. g. m., s. 727.

184

BOA, BEO, A. V. R. K, Dosya No:833, Gömlek No:91; Haluk Selvi, ĠĢgal ve Protesto, Ġstanbul 2007, s. 48-49.

22 Mayıs 1919 tarihinde Akdağmadeni kazasından Akdağmadeni Ġlhakı Redd-i Heyet-i Reisi ve aynı zamanda Belediye Reisi olan ġükrü Bey tarafından sadaret makamı vasıtasıyla Ġstanbul‟da bulunan Ġngiltere, Fransa ve Amerika devletlerinin yüksek temsilcilerine gönderilen protesto telgrafında, Ġzmir‟in, Yunanlılara teslimi amacı ile iĢgaline haberdar olan Türkler‟in büyük, küçük, kadın, erkek tek yürek halinde canlarını feda edecek derecede galeyana geldiği belirtilmiĢtir. BeĢ senedir su gibi akmakta olan kanın durması ve cihan barıĢının payidar olması için Paris‟te sulh komisyonunun nezdinde Ģefaatte bulunulmasını istedikleri gibi buradaki galeyanı dindirmek için cevap beklediklerini söylemiĢtir.185

21 Mayıs 1919 tarihinde Boğazlıyan‟dan Sadaret Makamına gönderilen telgrafta ise yakın zamana kadar Türk Hükümetinin idaresinde olan Ġzmir‟in Yunan askeri tarafından iĢgal edilmesinin Müslüman Türklerin büyük devletlere karĢı itimadını yok ettiği belirtilmiĢ, bu durum karĢısında haysiyet ve milli hukuklarını kendi kuvvetleriyle elde etmeğe mecbur oldukları ifade edilmiĢtir. Bu nedenle otuz bine yakın kaza ahalisinin her türlü fedakarlığı yapacakları hatırlatılmıĢ, büyük devletlerin bu iĢgali sona erdirmelerini talep etiklerini belirtmiĢler ve bu isteklerinin bütün dünyaya duyurulmasını istemiĢlerdir.

Telgrafta imzası bulunan kiĢiler Ģunlardır: Müftü Abdullah, Umum Memleket Namına Belediye Reisi Seyyid Nazif, EĢrafdan ġevki, Murteza, Sami, Muhsin, Mehmet, Celil, Hüseyin, Ahmet, Cevdet186

Boğazlıyan‟dan 25 Mayıs 1919 tarihinde gönderilen telgrafta ise sevgili Ġzmirimizi iĢgal eden Yunan askerleri ve onlara uyan Rumlar tarafından Ġslam ahalisine yapılan mezalim haberinin Müslümanları derinden yaraladığı ifade edilmiĢtir. Müslüman olmaktan baĢka hiçbir kabahati olmayan kardeĢlerimizin Ġzmir‟de dökülen masum kanların, namuslu Müslüman kadınların maruz kaldığı tecavüzlerin hatta yabancı tebaya yapılan zulmlerin bütün dünyanın nefretini kazandıracağı belirtilmiĢtir. Büyük devletlerin yetkililerince bu facia durdurulmazsa masum Ġslamlar üzerine haksız olarak sürülen lekenin yine masum kanlar ile yıkamaya yemin ettiklerini üzüntü ile bildirmiĢlerdir.

185

BOA, BEO, A. V. R. K, Dosya No:833, Gömlek No:40; Haluk Selvi, a.g.e., s. 49.

186

Bu telgrafta imzası bulunan kiĢiler ise Ģunlardır: EĢraftan Ġbrahim, Hüseyin, Murtaza, Ahmet, Sami, Ömer Osman, Celaleddin, Ahmet Cevdet, Sekene-i Kaza namına Belediye Reisi Seyyid187

Süleymanlı (Boğazlıyan)‟dan Sadaret Makamına gönderilen 25 Mayıs 1919 tarihli telgrafta ise Ġzmir‟i iĢgal altına almak suretiyle karaya çıkan Yunan askerleri ile Ġzmir Rumları tarafından tarifi mümkün olmayan vahĢiler tarafından bile yapılamayacak cinayetlerin iĢlendiğini haber aldıklarını belirtmiĢlerdir. Dünyaya barıĢ imajını veren Ġtilaf Devletlerinin gözleri önünde meydana gelen bu durma karĢı ilahi adaletin uygulanacağına emin olduklarını, ancak sabırlarının kalmadığını ifade etmiĢlerdir. Ġtilaf Devletlerinden ümitlerinin kesilmeye baĢlandığını, din ve vatandaĢlarımızın maruz kaldığı bu felakete susup gaddar Yunan devletinin zulmü altında yaĢamak yerine mücadele ederek tarihe Ģanlı bir Ģekilde geçmekten asla çekinmeyeceklerini söylemiĢlerdir.

Telgrafın altında imzası bulunan kiĢiler Ģunlardır: Süleymanlı Nahiyesi Umum Ahalisi Namına Belediye Reisi Ġbrahim, Aza Ahmet, EĢraftan Lütfi, Mümin.188

Yozgat ve çevresinden iĢgallere karĢı gösterilen tepkiler sadece Ġzmir‟in iĢgali ile sınırlı değil idi. Antep, Urfa ve MaraĢ‟ın Fransızlar tarafından iĢgali de Yozgat ve ilçelerinden protesto telgraflarının gönderilmesine neden olmuĢtur.

9 Kasım 1919 tarihinde Yozgat Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından Antep, Urfa ve MaraĢ‟ın iĢgali üzerine Ġstanbul‟daki Ġngiliz yüksek komiserliğine bir protesto telgrafı çekilmiĢtir.189

10 Kasım 1919 Akdağmadeni Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Ġdare Heyeti Reisi Rıza Bey tarafından Sivas‟taki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine çekilen telgrafta Urfa, Antep ve MaraĢ Ģehirlerinin Ġngiltere tarafından tahliye edildikten sonra, Fransızlar tarafından iĢgal ile yeni bir haksızlığın ihdas edilmekte olduğunun haber alındığını belirterek iĢgalin Ġtilaf devletleri elçilikleri nezdinde Belediye Reisi ile birlikte protesto edildiği

187

BOA, BEO, A. V. R. K, Dosya No:834, Gömlek No:32; Haluk Selvi, a.g.e., s. 50-51.

188

BOA, BEO, A. V. R. K, Dosya No:834, Gömlek No:38; Selvi, a.g.e., s. 51.

189

Bilal ġimĢir, Ġngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt I (Nisan 1919- Mart 1920), Ankara 1992, s. 223-224; YaĢar Akbıyık, Milli Mücadelede Güney Cephesi MaraĢ, Ankara 1999, s. 83-85; Akdağmadeni Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti BaĢkanlığı‟nın 10 Kasım 1919 yılında Ayıntap ve Urfa‟nın iĢgalini protesto eden telgaf için bkz. (ATASE, ATAZB, Kutu No:270, Gömlek No:148.)

bildirilmiĢtir.¹⁹⁰ 11 Kasım 1919 tarihinde ise Boğazlıyan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından Antep, Urfa ve MaraĢ‟ın iĢgali üzerine Ġstanbul‟daki Ġngiliz Yüksek Komiserliğine bir protesto telgrafı çekilmiĢtir.¹⁹¹

9 Ocak 1920 „de Akdağmadeni Müdafaa-i Milliye adına Rıza ve Belediye BaĢkanı ġükrü Bey ve yine aynı tarihte Boğazlıyan‟dan Belediye BaĢkanı Seyid, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adına Müftü Abdullah Ġstanbul‟daki Ġngiliz ve Fransız Yüksek Komiserliğine protesto telgrafı göndermiĢtir. 12 Ocak 1920‟de Yozgat Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti BaĢkanı Mehmet Hulusi, 14 Ocak 1920‟de ise yine Mehmet Hulusi Bey ve Belediye BaĢkanı Ahmet Ġstanbul‟daki Ġngiliz ve Fransız Yüksek Komiserliği‟ne protesto telgrafı göndermiĢtir.192