Ġkinci Yozgat Ġsyanı

Mustafa Kemal PaĢa, öteden beri beraber çalıĢtığı Milli Mücadelede fevkalede hizmet ve fedakarlıkları görülmüĢ muteber ve tecrübeli bir kiĢi olan Yahya Galip‟i Ethem‟e teslim etmemiĢtir.165

Bu durum hükümetin Yahya Bey‟i göndermemesi, Mustafa Kemal‟in bu duruma destek olması ayaklanmayı bastıran ve suçluları kendi usulü ile yargılayan “Kuva-yı Tedibiye Kumandanı” Çerkez Ethem‟i kızdırmıĢtır. Bu nedenle Çerkez Ethem, Mustafa Kemal PaĢa ve BMM aleyhinde konuĢmalar yapmıĢtır. Ayrıca hiçbir karara bağlı olmaksızın suçlu suçsuz bütün halkın malına el koymuĢtur. Düzenli ordunun kurulamadığı ve iç ayaklanmaların en tehlikeli olduğu dönemde bunların bastırılmasında büyük yararlılıkları olan Çerkez Ethem‟in sonradan Milli Mücadeleye ihaneti ağır olmuĢtur.166

2.2. Ġkinci Yozgat Ġsyanı

Yunanlıların, Ġngilizlerin teĢviki ile Anadolu içerlerine hareket ederek milli hareketin merkezi olan Ankara‟yı almak istemeleri Erkan-ı Harbiye Riyasetini harekete geçirmiĢti. Bu nedenle Yozgat‟da bulunan Birinci Kuva-yı Seyyarenin Batı Cephesine alınmasına karar verilmiĢtir. Yozgat Ġsyanına karıĢan 500 kiĢilik kuvvet cepheye gönderilmek istenince bu birlikte bulunan 49 kiĢi birliklerinden kaçmıĢtır.167

BaĢlarında Küçükağa, Deli Hacı gibi kiĢiler olup bunlar 7 Eylül 1920‟de Zile ve Erbaa yakınlarında yeniden isyan faaliyetine geçtiler. Bu durum karĢısında Kuva-yı Seyyare kumandanı Ġbrahim Bey Ankara‟dan almıĢ olduğu telgraf sonucunda

164

Çerkes Ethem, a.g.e., s. 74.

165 Nutuk, C. II, s. 630.

166

Ergün Aybars, a.g.e., s. 32-57; Cemal ġener, a.g.e., s. 62-65; Zeki Sarıhan, Çerkez Ethem’in Ġhaneti, Ankara 1984, s. 64-65; Sabahattin Selek, Ġsmet Ġnönü Hatıralar, Ankara 2009, s. 209; Yozgat Vilayetinden Garp cephesi kumandanı Ali Fuat PaĢa‟ya gönderilen yazıda Yozgat çevresindeki isyanın gerçek sebebinin Galip Bey olduğu belirtilmiĢtir. Bu kiĢinin kanuna karĢı geldiğini buradaki yüzlerce kiĢinin ölümüne ve felaketine sebebiyet verdiği ifade edilmiĢtir. (TĠTE ArĢivi, Kutu No:314, Gömlek No:28). Ayrıca Ethem Bey‟in Galip Bey yüzünden Meclise ve Mustafa Kemal‟e karĢı haddini aĢan konuĢmalar yaptığını Yozgat Milletvekili Süleyman Sırrı Bey‟in ise bu konuĢmaları duyduğu belirtilmiĢtir. (Kemal Atatürk, Nutuk, Cilt I-II(1920-1927), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ġstanbul 2000, s. 470. Ayrıca ayrıntılı bilgi için bkz. Cemal Kutay, a.g.e., s. 313-321.

167

Cenani Gürbüz, Mondros’tan Milenyuma Türkiye’de Ġsyanlar, Olaylar ve Bölücü Faaliyetler, Ġstanbul 2006, s. 59-60.

müfrezesi ile beraber EskiĢehir bölgesinden Yozgat‟a hareket etmiĢtir.168

Bu telgrafta “Yozgat asilerinin Zile‟yi, Akdağmadeni‟ni, Köhne‟yi ve Alaca mıntıkalarını ellerine geçirdiklerini, Ģimdi Yozgat üzerine yürüdükleri, Ģehre dört saat mesafede bulundukları, Ģayet Yozgat ellerine geçerse ondan sonra Ankara üzerine yürümelerinin muhakkak olacağı” belirtilmiĢtir. Ġbrahim Bey kumandasındaki Ġkinci Kuvve-i Seyyare birlikleri 17 Eylül 1920‟de Yozgat‟a doğru hareket etmek üzere Keskin‟den hareket etmiĢtir.169

Ġbrahim Bey, Ġkinci Yozgat Ġsyanının birincisinden daha vahĢi ve daha kuvvetli olduğunu, bu nedenle de uzun süre uğraĢmak mecburiyetinde kaldığını ifade etmiĢ; hatta altmıĢ yedi gün birçok defalar öğle yemeğini at üstünde yemek zorunda kaldığını ve yirmi bir saat attan inmediğini belirtmiĢtir.170

Yozgat‟a gelen Ġbrahim Bey, burada milli birlikler ve jandarma kuvvetleriyle beraber Maden, Alaca, Karamağra, Mecitözü bölgelerinde çeĢitli topluluklar halinde huzursuzluk çıkaran ve soygunculuk yapan haydutları da bertaraf etmiĢtir.171

18 Ekim 1920 tarihinde seksen kiĢilik bir çete, Akdağmadeni‟ne girerek Yozgat Milletvekili Rıza ve Bahri Beyler‟in evlerine saldırmıĢlardır. Bu sırada bölgedeki isyanı bastırmakla görevli Çolak Ġbrahim Bey komutasındaki Ġkinci Kuva-yı Seyyare birlikleri Zile tarafında bulunduğundan YüzbaĢı Abdullah komutasındaki Boğazlayan milli kuvveti seksen kiĢilik mevcutla Maden‟e gelerek buranın asilerden temizlenmesini sağlamıĢtır.172

Ġbrahim Bey bu isyanların bastırılmasının ardından kasım ayının baĢlarında Akdağmadeni‟nde bir beyanname açıkladığını, buna göre Kayseri, KırĢehir, Keskin, Yozgat, Sungurlu, Boğazlıyan, Çorum, Zile ve Yini kaza mıntıkalarında bulunan asker kaçaklarının, eĢkiyanın ve asilerin 15 Aralık‟aa kadar teslim olmalarını aksi takdirde evlerini yakacağını, ailelerini süreceğini eĢya ve

168

Nutuk, C.II, s. 307; Atatürk’ün Bütün Eserleri, C. 20, , s. 32; Mahmut Goloğlu, Milli Mücadele Tarihi

III, s. 250-251.

169 ATASE, ĠSH, Kutu No:582, Göm. No:103.

170

Ġbrahim Çolak, Milli Mücadele Esnasında Kuva-yı Seyyare Kumandanlığıma ait Hatıralarım, Yay. Haz. Orhan Hulagu, Ġstanbul 1996, s. 87.

171

Nurer Uğurlu, a.g.e., s. 83.

172

Türk Ġstiklal Harbi, s. 109; Müdafaa-i Milliye Vekili‟nin Erkan-ı Harbiye Umumi BaĢkanlığına 9 Kasım 1920 tarihinde göndermiĢ olduğu yazı da Yozgat‟taki Ġkinci Kuvve-i seyyare‟ye Ģimdiye kadar dört yüz elli kaput, dört yüz doksan takım elbise, dört yüz otuz takım çamaĢır, dört yüz otuz çift çorap gönderildiği bu sefer de üç yüz çift fünye ve yüz elli kaput gönderileceği belirtilmiĢtir. (ATASE, ĠSH, Kutu No:587, Göm. No:102).

hayvanları müsadere edeceğini, kendilerini de yakalarsa derhal idam edeceğini belirtmiĢtir.173

Yozgat Mutasarrıflığından Müdafaa-i Milliye Vekaletine gönderilen harp raporunda Ġkinci Kuva-yı seyyare birliklerinin 18 Kasım 1920‟de Maden‟den ayrılarak KadıĢehrine hareket ettikleri bildirilerek isyancıların nerede olduğu ile ilgili yeni bir malumat alınmadığı belirtilmiĢtir.174

Yine Yozgat Mutasarrıflığından 26-27 Kasım 1920‟de Müdafaa-i Milliye Vekaletine gönderilen raporda; Kuva-yı seyyare‟nin 23-24 Kasım 1920 gecesi Deveci Dağının kuzeyinde Masar köyü civarında 24-25 Kasım 1920 gecesi ise Mecidözü kazasının Çekerek ırmağı üzerinde Kuyucak köyünde geçirdikleri Amasya ve Zile raporlarından anlaĢıdığı belirtilmiĢtir. Ayrıca bu raporda asilerin Ortaköy-Alaca arasında bulunduklarının tahmin edildiği, gerek Alaca gerekse de Sungurlu kaymakamlıklarından alınan telgrafta asilerin Boğazköy istikametinden ve Karim üzerinden Deveci Dağına geçecekleri bildirilmiĢ, bunun üzerine 160 kiĢilik müfreze Karim‟e gönderilmiĢtir. Bu raporda isyancıların bu gönderilen müfreze birlikleri ile Ġbrahim Bey kuvvetleri arasında sıkıĢtırılacağı belirtilmiĢtir. Ayrıca bu müfreze birliğinin cephane ihtiyacının bir kısmının Kayseri ahz-ı asker kaleminden sağlandığı ama genel olarak silah ve cephanede sıkıntı olduğu belirtilmiĢtir.175

Ġkinci Yozgat Ayaklanmasının baĢlıca olayları Ģu Ģekilde cereyan etmiĢtir. Amasya ile Tokat arasında bulunan Çengelhan 8 Eylül 1920‟de; Zile‟ye bağlı Ortaköy bucağı, 9 Eylül 1920 de asiler tarafından baskına uğramıĢtır. Ayrıca KırĢehir Milli Müfrezesinden çeĢitli nedenlerden dolayı kaçarak KırĢehir‟in Nogaykızıközü köyünde saklanan kaçaklar buranın asayiĢini sağlamak amacı ile gelen müfreze ile çarpıĢmaya giriĢmiĢ, Ġkinci Kuva-yı Seyyare‟den yardım istenilmesi neticesinde burada çıkan olaylar biraz sakinleĢmiĢtir. 23 Eylül 1920 yılında ise Ayvalı-Çiçekli höyüğü hattında Aynacıoğulları, Küçük Ağa ve Katil Mustafa çetelerinin hareketlenmesi ile Akdağmadeni‟nin tehlike altında olduğunu haber alan Ġkinci Seyyare Komutanı Ġbrahim Bey ile bu çete arasında çarpıĢmalar olmuĢtur. Bu çarpıĢmanın ardından Koyunculu köyü civarında Aynacığolu çetesi ile tekrar

173

Orhan Hülagu, a.g.e., s. 88.

174

ATASE, ĠSH, Kutu No:568, Göm. No:65.

175

karĢılaĢılmıĢ ve daha sonra aralıklarla Yozgat‟ın çeĢitli yerlerinde çatıĢmalar devam etmiĢtir.176

Yozgat ve çevresinde çıkan isyan sorumlularından Aynacılar ile diğer arkadaĢlarının ele geçmemek için birçok hayvan ve para ile Adana‟daki Fransızlara iltica isteğinde bulundukları belirtilmiĢtir.177

Milli Mücadelenin baĢlangıcından itibaren Anadolu‟nun çeĢitli yerlerinde ortaya çıkan ayaklanmalar Milli Birliğin oluĢturulması esnasında Türk milletini derinden etkilemiĢtir. Bütün bunlara rağmen halk birlik ve beraberlik içerisinde elindeki bütün imkanları vatanı için feda etmiĢ ve her türlü emri yerine getirmeye çalıĢmıĢtır.178