ÖRNEKLEM, VERİ TOPLAMA ARAÇLARI VE ANALİZ YÖNTEMİ

Bu bölümde araştırmanın örneklemine, veri toplama araçlarına ve araştırma sonuçlarına ulaşırken kullanılan analiz yöntemine yer verilmektedir.

3.6.1. Örneklem

Araştırmanın evrenini İmbat Madencilik’in personel yapısının 4. grubunda bulunan (129 çalışan) mühendis, tekniker ve idari personel oluşturmaktadır. Örneklemi ise bu evren içinden anketi uygulamayı gönüllü olarak kabul etmiş ve eksiksiz cevaplamış 72 çalışan oluşturmaktadır. Anketin uygulandığı günlerde çeşitli nedenlerden dolayı işletmede bulunmayan 29 kişiye anket uygulanamamıştır. Geriye kalan 100 kişiden 28’i ise anketin sorularının genelini boş bırakanlar ile anketin geriye dönüşünü yapmayanlardan oluşmaktadır. Ankete katılanların şirketteki çalışma pozisyonlarına göre dağılımları Tablo 5’te verilmektedir.

Tablo 5: Örneklemdeki Çalışanların Şirketteki Pozisyonlarına Göre Dağılımları

Çalışılan Pozisyon Sıklık Yüzde (%)

Mühendis _{22 30,6}

Tekniker _{24 33,3}

İdare binasındaki personel (Genel müdür ve yardımcıları, muhasebe elemanları, personelciler,

hizmetliler, sekreterler) 26 36,1

3.6.2. Veri Toplama Aracı

Veriler belirlenen örneklemden anket yolu ile toplanmıştır. Anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm çalışanların demografik özellikleri ile alkol kullanımlarına ilişkin sorulardan, ikinci bölüm çalışma yaşamı stresi kaynaklarını (stres ölçeği) belirleyen sorulardan oluşmaktadır. Anket iki farklı ölçeğin birleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Bunlar “Çalışma Yaşamı Stres Ölçeği” ile “Alkol Kullanım Bozuklukları Tarama Ölçeği”dir.

3.6.2.1. Çalışma Yaşamı Stres Ölçeği

Çalışma yaşamındaki stres ölçeği oluşturulmadan önce literatürde yer alan birçok iş ve örgütsel stres ölçekleri incelenmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda çalışma yaşamı stres kaynaklarından veri sağlanması için 3 farklı çalışmadan yararlanılması uygun görülmüştür. Bunlar;

• Ilgar’ın (2001) “Örgütsel Stresin Çalışan Kadınlar Üzerindeki Etkileri Ve Stresle Başa Çıkma Yolları”,

• Aydın’ın (2004b) “Otel İşletmelerinde Stres Faktörleri İle İş Bırakma İlişkisi: 4-5 Yıldızlı Otel İşletmeleri Uygulaması” ,

• Kaya’nın (2006) “Örgütsel Stres Kaynakları Ve Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma Örneği”

isimli uygulamalı çalışmalarıdır.

Üç farklı kaynaktan derleme yapılmasının nedeni çalışma yaşamı stres kaynakları her ne kadar ağırlıklı olarak örgütsel faktörleri kapsıyor olsa da genel çevresel faktörleri de içine almasıdır. Bu nedenle, öncelikle Aydın’ın “Stres Faktörleri Ölçeği” alınmış daha sonra ise diğer çalışmalardan değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır.

Aydın’ın 35 maddelik stres faktörleri ölçeğinden 11 madde çalışmanın teorik kısmına ve uygulanan sektöre uygun olmadığından çıkarılmış ve ölçeğin birinci

sorusu (yetersiz maaş veya ücret dengesizliği) yetersiz maaş ve ücret dengesizliği olarak iki farklı soru haline getirilmiştir. Bunun yanında örgütsel politikadan kaynaklanan kariyer gelişimi problemleri ve iş güvencesizliği stres kaynakları ile ilgili sorular Aydın’ın ölçeğinde yer almamasından dolayı bu eksiklik Ilgar’ın örgütsel stres (EK-1’deki 5., 6., ve 7. sorular) anketinden karşılanmıştır. Son olarak, çalışma yaşamının çevresel stres kaynakları ile ilgili sorular da Kaya’nın örgütsel stres anketinden (EK-1’deki 29., 30., 31., 32., 33. ve 34. sorular) alınmıştır. Böylece, Aydın’ın 35 maddelik stres ölçeğinden 11 madde çıkarılmış ve 9 madde eklenmiştir. Eklenen her bir maddenin (ölçme aracı) geçerliliği ve güvenilirliği söz konusu çalışmalarda kanıtlanmıştır.

Aydın’ın stres faktörleri ölçeğinde dikkat çeken bir diğer nokta, rol belirsizliği ve çatışmasının örgütsel politikadan kaynaklanan stres boyutunda yer almasıdır. Ancak yapılan çalışmalarda görülmüştür ki benzer stres kaynakları farklı sınıflarda ele alılabilmektedir. Rol belirsizliği ve çatışması örgüt politikasından değil örgüt yapısından kaynaklanan bir stres kaynağıdır. Çünkü örgütsel yapı, bir örgüt içindeki görev, yetki, sorumlulukların tanımı ve görevler arasındaki ilişkileri düzenler. Rol ise bu yapı içerisinde, bireyin yapması veya yapmaması gereken yetki, sorumluluk ve görevlerin belirlenmesidir. Uygulamada kullanılan çalışma yaşamı stres ölçeğinin rol belirsizliği ve çatışması ile ilgili soruları örgütsel yapıdan kaynaklanan stres boyutunda yer almaktadır.

Derleme sonucunda çalışma yaşamı stres ölçeği (EK-1) 6 alt kaynaktan oluşturulmuştur. Ankette yer alan stres kaynaklarının temsil ettiği maddeler (EK-1) ise şu şekildedir.

• Örgütsel politikadan kaynaklanan stres kaynakları: Toplam 7 maddeden (1., 2., 3., 4., 5., 6. ve 7. sorular ),

• Örgütsel yapıdan kaynaklanan stres kaynakları: Toplam 4 maddeden (8., 9., 10. ve 11. sorular ),

• Çalışma ortamındaki fiziksel koşullardan kaynaklanan stres kaynakları: Toplam 5 maddeden (12., 13., 14., 15. ve 16. sorular ),

• İşin yapısı ile ilgili stres kaynakları: Toplam 6 maddeden (17., 18., 19., 20., 21 ve 22. sorular),

• Örgütteki kişiler arası ilişkilerden kaynaklanan stres kaynakları: Toplam 6 maddeden (23., 24., 25., 26., 27. ve 28. sorular),

• Çevresel stres kaynakları: Toplam 6 maddeden (29., 30., 31., 32., 33 ve 34. sorular),

oluşmaktadır.

Bilimsel araştırmanın temel amacı araştırmacının cevabını aradığı soru veya probleme doğru cevap verebilmesidir. Bunun için ise verilerin inandırıcı nitelikte olması gerekmektedir (Altunışık ve diğerleri, 2007: 112). Bu nedenle çalışma yaşamı stres ölçeğinin bir pilot uygulama ile geçerlilik ve güvenilirliklerinin tekrar gözden geçirilmesinde fayda bulunmaktadır. Söz konusu pilot uygulama 5 Temmuz 2010 tarihinde Soma’daki bir kömür arıtma tesisinin 49 kişilik idari personeline uygulanmıştır. 49 kişinin 32’si alkol kullandığı için AUDIT testinin güvenilirliği 32 veri ile değerlendirilmiştir.

Bir ölçeğin geçerli olabilmesinin ilk koşulu onun güvenilir olabilmesidir. Ancak her ne kadar güvenilirlik geçerlilik için bir ön koşul ise de hiçbir zaman geçerliliği garantileyemez (Karasar, 1998: 151). Yüksek güvenilirlik ve tutarlı faktör yapısı, geliştirilen ölçeğin geçerliliğini güçlendirmektedir (Baş, 2008: 226). Bu nedenle “çalışma yaşamı stres ölçeği” güvenilirlik analizinin yanında faktör analizine de tabi tutulmuştur.

Çalışma yaşamı stres ölçeği oluşturulurken ölçeğin 6 ana faktörden oluşacağı tasarlanmıştır. Ancak onaylayıcı faktör analizi yapıldığında soruların 6 ana faktör altında kümelenmediği görülmüştür. Yapılan değerlendirmeler sonucunda “Örgütteki Kişiler Arası İlişkiler” stres faktöründen kaynaklanan sorular (6 soru) ile örgütsel politikanın 6. sorunun kümeleşmeyi bozduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle söz konusu bu 7 soru (Ek-1’de işaretlenmiş) ölçekten çıkarılmıştır. Geriye kalan 27 soru 5 faktör içerisinde tekrar analiz edildiğinde Tablo 6 oluşmuştur. Bunun yanında açıklanan varyans ile KMO değerlerinin de yükseldiği gözlenmiştir.

Tablo 6: Çalışma Yaşamı Stres Ölçeğine İlişkin Faktör Analizi

FAKTÖRLER