İnsanlık tarihinde dinin ortaya çıkışı gereği her zaman toplumu etkilemiştir, çünkü bütün dinler insanların günlük hayatı ve öldükten sonraki hayatına dair öneriler ve emirlerde bulunmaktadır. Aynı zamanda iktidar ya da siyasetçiler de halkın günlük hayatına düzen vermek amacıyla bazı yasalar çıkarmaktadır. Kimi zaman bu yasalar din değerlerine ters düşmüş kimi zaman da din ile aynı yolu paylaşmıştır. Dolayısıyla kimi zaman din siyasallaşmış kimi zaman da siyaset dinin etkisine germiştir. Ancak çoğu zaman özellikle muhafazakar toplumda din ile siyaset çatışması sonucunda savaş çıkmıştır. Ayrıca hiçbir toplum dinsiz olmadığı gibi siyasetsiz de değildir. Dolayısıyla her toplumda din ve siyaset vardır. Fakat geçmişte ve günümüzde din ile siyaset arasında gerginlikler yaşanmıştır. Bazen de ikisi birbirine çok engel olmadan kendi yollarına gitmeyi başarmıştır.
Din ve siyaset dediğimizde Sekülerizm ve laiklik kavramları da haklımız gelmektedir. Hıristiyan toplumlarda ortaya çıkan bu kavram günümüzde de Avrupa siyasi sisteminde etkindir. Ayrıca Avrupa tarihi de Otuz Yıl Savaşları ya da din savaşları olarak anlatılan dönemde din ile siyasetin çatıştığı bir dönemi yaşamıştır. Bu
çatışmalar sonucunda binlerce insan hayatını kaybetmiş ve neticede ülkeler kendi aralarında anlaşarak dinin siyasetten uzak durmasına karar vermişlerdir. Bir bakıma din üzerinden siyaset yapmayı engellemişlerdir. Ancak İslam dünyasında seküler bir sistem söz konusu değildir çünkü İslam dini başka dinlerden çok farklı olmasından ziyade İslam toplumunun böyle bir kavramı kabullenmesi çok zordur.
Genel olarak İslam dünyasında Batı karşıtı ya da Müslüman olmayanlara karşı bir tutum vardır. Ayrıca dinin siyaset alanından uzak tutulması da çok zordur. Aslında İslam dünyasındaki istikrarsızlıkların ana nedenlerine bakıldığında ilk olarak yoksulluk ve adaletsizlik ikinci olarak da iktidarın dini kullanması görülmektedir. Bu iki nedenin birleşiminde Batının emperyalist politikası Müslümanları direnişe ve istikrarsızlığa yönlendirmiştir. Bu yüzden bu toplumlarda ilk önce ekonominin gelişmesi ve ardından iktidarın demokratikleşmesi önemlidir. Bunlarla birlikte din değerlerine saygılı kalarak din üzerinde siyaset yapmak yerine programa üzerinde siyaset yapmak kültürünün geliştirilmesi gerekmektedir.
Bugünkü Afganistan’da güvensizlik sorununun altında radikal hareketler çıkmaktadır. Radikalleşme dinin siyasallaşma döneminden geçerek bu konuma gelmiştir. Dinin siyasallaşma nedenine bakıldığında ülkenin stratejik konumundan dolayı dış güçlerin müdahale ve işgalleri ve toplumun yoksulluğu ön plana çıkmaktadır.
Bu yüzden Afganistan şimdiki stratejik konumunu kendi çıkarı doğrultusunda kullanabilirse ekonomisinin gelişmesi için en uygun yol bu olacaktır. Ekonomi geliştiğinde işsiz halkın radikal gruplardan ayrılarak devletle işbirliği içine girmeyi tercih etme ihtimali yüksektir. Ayrıca ekonomi geliştikçe dış ülkelere olan bağımlılığı da azalacaktır. Böylece dış ülkelerin kışkırtıcı politikasından uzaklaşma ihtimali yükselir.
Afganistan’da ilk önce ekonomisini geliştirmesi ardından da güvenliği sağlanması gerekir. Daha sonra din üzerinden siyaset yapmanın engellenmesi ve dini değerlere dokunmadan onlara saygılı kalarak liberal partilerin kurulması ve demokratik seçimlere gidilmesi gerekmektedir. Bunların gerçekleştirilmesinin çok kolay olmadığı açıktır. Ancak hem halkın kendi dinini yaşaması için hem dine zarar verilmemesi için hem de istikrarlı bir yaşam için din üzerinden siyaset yapmanın engellenmesi gerektiği ortadadır.
Başka bir önemli konu camilerdir. Camiler Afgan toplumu için çok önemli bir yere sahiptir. “Tahminlere göre Afganistan’da 130 bin civarında cami bulunduğu söyleniyor, ancak din işleriyle ilgilenen, Hac ve Din İşleri Bakanlığı’nın söylediği
verilere göre sadece 4000 cami bu bakanlıkta kayıtlıdır” (Raci, 2015). Bu camilerde din adamları tarafından söylenen sözler Afgan halkı için çok önem taşımaktadır. Özellikle Cuma hutbelerinde söylenen sözler çok etkili olmuştur. Ancak şimdiye kadar hiçbir rejimin camiler üzerinde bir programı olmamıştır. Dolayısıyla her caminin imamı kendi görüşüne göre hazırlık yapıp halka seslenmektedir. Ayrıca bu imamların seçilişi ya da eğitim derecesi gibi konularda hükümetin standardı yoktur. Böyle durumlarda dini bilgisi az olan kişiler imam seçilerek halkı yanlış yola yönlendirme ihtimali yüksektir.
Bu yüzden Afgan hükümeti camilerde neler yaşandığını kontrol etmek zorundadır. İlk önce kapsamlı bir programla camiler kayıt altına alınarak, imamların dini bilgileri kontrol edilip ardından en azından Cuma hutbeleri hükümet tarafından ayarlanmalıdır.
Böyle olunca halka bilgisiz imamlar tarafından yanlış bilgi aktarımının önüne geçilebilir.
KAYNAKÇA
Abaşin, S. N. (2001). Orta Asya köktendinciliğin kökleri hakkında birkaç söz. Avrasya Dosyası, 6(4), 272-282
Acar, C. (2007). Soğuk Savaş: Süper güçlerin hâkimiyet kavgası. İstanbul: Ötüken.
Ahgar, K. (2001). ƻǛaƵǛƓ Ɔ ljǚӨNJc ậ Ǜǁ ǀ ƾNJƹײַ ǃ ƴƹǚDŽƝ Z^ ﬞ ǃZƹ [Taliban’ın ortaya cıkışı ve arka planına dair inceleme].
http://www.afghanasamai.com/asaausgabe2/Talaban.htm Erişim tarihi:
15.4.2015.
Ahmed Penahi, M. (1998). Һljﬞ Ǜҗ ƀljﬞ ƻDŽһ ƿZǂ ạ ƻǛһ ƀNJẬƾạ. [Cengiz Han’ın kana susanmış tarihi yüzü]. Tehran: Hafizi-Nevin.
Andışmand, M. E. (2004). ҖƹǃǛƬƹ ǃ ײַǃǛҰҗ ậ ǛǂƵǛƃ. [Saldırı ve direniş yılları]. Tehran:
Peyman.
Andışmand, M. E. (2009). ƻǛҚƄầǛc ǃ Ǜƹ. [Biz ve Pakistan]. Kabil: Meyvend.
Ansari, B. A. (2003). Җƨƽ Ɔ җǎ ﬞ ə ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ. [Petrol yangınında Afganistan]. Kabil:
Meyvend.
Aydınalp, H. (2010). Sosyal çatışma ve din. Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, (19)2, 187-215.
Azimi, M. N. (1998). ҖƃǛNJƃ ǃ ǃəﬞ ǚ [Ordu ve siyaset]. Peşaver: Meyvend.
Bayındır, A. A. (2013). İslam Çocuk Yaşta Evliliği Yasaklar.
http://www.milliyet.com.tr/islam-cocuk-yasta-evliligi-yasaklar/gundem/detay/1743292/default.htm. Erişim tarihi: 02.03.2015 Bradsher, H. S. (1991). Afghanistan and the soviet union. [Afganistan ve sovyetler
birliği, یورﻮﺷدﺎﺤﺗا و نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا]. Peşaver Bulaç, A. (2013). Din ve siyaset. İstanbul: İnkılap.
Burget, F. A. (2013). Durant Hattı; Afganistan-Pakistan arasında yaşanan kavganın diğer adı. Ortdoğu Analiz, 5(56), 60-67.
Carpenter, T. G. (1994). The unintended consequences of Afghanistan. World Policy Journal, 11(1), 76-87.
Çınarlı, Ö. (2009). Afganistan’daki iç savaş ve dış müdahale (1989-2001). Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Devlet Abadi, (1992). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ẮƃǛNJƃ ậ Ǜǁ ƻǛljZү ǃ ǜ ǚƀҳǚ ǀ ƹǛƾƃǛƾƇ. [Afganistan’daki parti ve siyasi hareketlerin tanıtımı]. Kum: İrfan.
Devlet Abadi, B. A. (2003). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ǀ ƹǛƾƃǛƾƇ [Afganistan’ın tanıtımı]. Tehran: İrfan.
Doğan, S. (1995). Afganistan’da kim kazandı?. İstanbul: Marifet Yayınları.
Doğan, S. (2011). 2001’den 2011’e terör olayları ve Afganistan.
http://www.salihdogan.com/etiket/sonsuz-ozgurluk-operasyonu/. Erişim tarihi:
16.1.2015.
Duranı, M. U., & Khan, A. (2002). Pakistan-Afgan relations: Historic Mirror, [Pakistan-Afganistan ilişkisi: Tarihsel inceleme], The Dialogue, 4(1), 25-64.
Ekrem, A. (2001). əǃǚə ӨƺҸƹ ﬞ ǚəZƃ ậ Ǜǁ ҖƃǛNJƃ ǃ ғ ǛljZƚ ƽ ,ҖNJƌ ƏƇ ǀ ^ Ắǁ ǛẬƽ [Muhammed Davud’un karakter, düşünce ve siyasetine bir bakış].Kabil: Mezan.
Emini, A. N. ( 2009. ) ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ. [Afganistan]. Nidayi İslam dergisi, 40-47.
Erman, K. (2013). Ahmed Şah Dürrani öncesinde Afganistan tarihinde Türkler ve diğer kavimler. Ankara Üniversitesi dil ve tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(2), 479-495.
Farhang, M. M. S. (2012). ZNJһǚ ƻZƫ Ạƾc ﬞ ə ƻǛƄҚƽǛƤƧǚ [Son beş yüzyılda Afganistan]. Kabil:
Hayber.
Gerardet, E. (2000). یورﻮﺷ یﺮﯿﮔرد نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا[Sovyetler birliği çatışmasında Afganistan].Kabil: Vefa.
Gevs, A. S. (1999). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ƓDŽƬƃ [Afganistan’ın düşüşü]. Peşaver: Danış H.T.
Göksoy, İ. H. (2003). Çağdaş İslam ülkeleri tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Gubar, M. G. M. (2007). Һljﬞ Ǜҗ ZNJƄƹ ﬞ ə ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ [Tarih seyrinde Afganistan]. Kabil:
Haaver.
Habibi, A (1967). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ Zƌ ҚƏƹ Һljﬞ Ǜҗ [Afganistan’ın kısa tarihi]. Kabil: Meyvend.
Habibi, A. (1988). Ʒǡƃǚ ײַǚ Өƞ^ ƻǛҚƄƽǛƨƧǚ Һljﬞ Ǜҗ [Afganistan’ın İslam’dan sonraki tarihi].
Tehran: Dunyayı Kitab.
Han, A. K. (2011). Sovyet işgali ve sürekli özgürlük: Afganistan’da süpergüç müdahalelerinin uluslararası sistem etkileri üzerine karşılaştırmalı bir jeopolitik inceleme. Ortadoğu Etütleri, 2(2), 58-95.
Harun, A. (1997). ǜ .ң.ấ ƳǛẬƾạ ﬞ ə ƻǛһ əǃǚə [KGB pençesinde Davud Han]. Peşaver:
Meyvend.
Hasgüler, M ve Uludağ, M. B. (2012). Uluslararası örgütler. İstanbul: Melisa Matbaacılık.
Heywood, A. (2013). Küresel siyaset.(N. Uslu & H. Özdemir, Çev.) Ankara: Adres.
İlmi, H. (2011). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ƜljǛƫǃ ﬞ ǛƺƇ ײַǃﬞ . [Afganistan’daki olayların kronolojisi]. Kabil:
hükümet bilgi merkez yayınları.
İvez, M. (2011) ﻞﻣرﺎﮐ کﺮﺒﺑ [Bebrek Karmal].
http://archive.mashal.org/content.php?c=tarikhi&id=00298. Erişim tarihi:
22.02.2015.
Kadercan, B. (2012). Uluslararası ilişkiler ve din. (Boğaziçi Üniversitesi-TÜSAD Dış Politika Forumu Araştırma Raporu-01). Barselona Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü.
Karizadah, F. (2013). Afganistanlı ve Pakistanlı taliban arasındaki farklar.
http://faridqarizadah.blogfa.com/tag/21. Erişim tarihi: 15.02.2015.
Kaşanı, N. M. (1992). ƿZǂ ạ ǃə ẮƃǛƺƶ&ljə ,ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ [Afganistan, ikiyüzlü diplomasi]. Tehran:
İranşehir.
Khalid, A. (2011). Komünizmden sonra İslam, Orta Asya’da din ve politika. (A.
Tekyıldız, Çev.) Ankara: Sitare yayınları.
Kuloğlu, A., & Doğan, S. (2011). Afganistan ve Pakistan’da yaşanan gelişmeler ve uluslararası güvenliğe etkileri, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi, 31, 10-212.
Lebib, F. (2015). ﺖﯾاﺮھ رد تﻮﺣ24 مﺎﯿﻗ .[Herat’taki 24 Hut ayaklanması].
http://www.afghan-german.net/upload/Tahlilha_PDF/labib_farhad_qiame_24_hut_dar_herat.pdf.
Erişim tarihi: 11.03.2015.
Mamun, R. (2007). ƿӨNJ^ ǚDŽһ ײַǚﬞ [Gizli sır]. Kabil: Meyvend.
Mansur, A. H. (1990). əǛǂү ƻǚﬞ ǃə ﬞ ə ZNJƈҰƾc [Cihat döneminde pencşer]. Peşaver:
Matinuddin, K. (1999). The taliban phenomenon. Karaçı: Ameena Saiyid, Oxford University Press.
Mehrin, N. (2011). ƻǛһ əǃǚə ӨƺҸƹ ﬞ ǚəZƃ ғ ﬞ ǚӨƋ [Muhammed Davud Han’ın başbakanlık dönemi].http://www.dw.com/faaf/%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%
B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AF%D8
%A7%D9%88%D9%88%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86/a-15409264. Erişim tarihi:
11.02.2015.
Mısbah-Zade, S. M. B. (2009). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ Zƌ ҚƏƹ ẮƃǛNJƃ Һljﬞ Ǜҗ[Afganistan’ın kısa siyasi tarihi]. Tehran: Merendiz .
Muhık, M. (2010). a ƵǛƓ ǃ ƿӨƝǛƬƵǚ Һljﬞ ǛҗƻǛ ậ Ǜǁ ǀ ƈljﬞ [Taliban ve El kaide’nin tarihi kökenleri].
http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2010/07/100706_l09_tsp_taliban_ai dealogy.shtml. Erişim tarihi: 12. 9. 2014.
Muhık, M. (2011). ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ﬞ ə Ắǁ יִƹ ẮljǚZẫəǛNJƾ^ ǃ ƿӨҸҚƹ ғ ǠǛljǚ. [ABD ve Afganistan’da köktendincilik].
http://www.newsecularism.com/2012/03/28.Wednesday/032812.Mohammad-Mohegh-US-and-Afghan-Fundamentalism.htm. Erişim tarihi: 25.06.2015.
Musevi, S. A. (2009). ậ ײַZầ Ǜҗ ƿǛƇ Zǁ ǛƗ ײַǚ ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ẮƶNJƶҸҗ Һljﬞ Ǜҗ [Zahir Şah’tan Karzai ’a;
Afganistan’ın analitik tarihi ]. Kabil: Matbaayı Balh.
Müjde, V. (2002). ƻǛaƵǛƓ ǀ Ɩ ƶƃ ƳǛƃ Үƾc ǃ ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ. [Afganistan ve taliban’ın beş yılık egemenlik dönemi]. Kabil: Meyvend.
Müjde, V. (2010). ƸҚƄNJ^ ƻZƫ ﬞ ə ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ǃ ƻǚZljǚ ẮƃǛNJƃ Ɣ^ ǚǃﬞ . [20.Yüzyılda Afganistan-İran siyasi ilişkileri]. Kabil: Meyvend.
Müftüoğlu, R. (2007). Din ve siyasetin barış yolu. İstanbul: Akış kitap.
Oğuz, E. (2004). Hedef ülke Afganistan. İstanbul: Doğan Kitap.
Perzada-Gaznav, A. (2010). ZƋ Ǜƞƹ ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ẮƃǛNJƃ Һljﬞ Ǜҗ. [Çağdaş Afganistan siyasi tarihi].
Tehran: Neşri-İhsan.
Peşgahi-Ferd, Z. ve Rahimi, S. M. (2008). ƼljDŽƽ ƷǛƚƽ ậ ẤҗǚZҚƃǚDŽǘả ﬞ ə ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ ƿǛẬljǛү
ƻǛǂү.[Yeni dünya düzeninde Afganistan’ın jeostratejik yeri], Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(11), 99-132.
Puyan, R. (2011). رﻮﺛ یدﺎﺗﻮﮐ زا ﺲﭘ نﺎﺘﺴﻧﺎﻌﻓا ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا و یدﺎﺼﺘﻗا عﺎﺿوا [Darbeden sonra Afganistan’ın ekonomik ve sosyal durumu].
http://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=1044. Erişim tarihi:
2.03.2015.
Raci, E. (2015). ﮫﻌﻤﺟ نﺎﺒﯿﻄﺧ ﮫﺑ نﺎﺴﺘﻧﺎﻐﻓا فﺎﻗوا و ﺞﺣ ترازو هﺎﺗﻮﮐ مﺎﯿﭘ [Haç ve din işleri bakanlığının cuma imamlarına mesajı].
http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2015/05/150527_mar_sms_friday_p rayers_afghanistan. Erişim tarihi: 31. 5. 2015.
Raşid, A. (1996). Orta Asya’nın dirilişi, İslam mı, milliyetçilik mi?. (O. Ç. Deniztekin, Çev.) İstanbul: Cep Kitapları A.Ş.
Raşid, A. (2007). Taliban: İslamiyet, petrol ve Orta Asya’da yeni büyük oyun.
(O. Akınhay, Çev.) İstanbul: Agorakitaplığı.
Roy, O. (1990). Afganistan’da direniş ve İslam. (M. K. Orağlı, Çev.) İstanbul: Yöneliş.
Saaie, M. A. (2009). Afganistan’da siyasi partiler tarihçesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Saray, M. (1997). Afganistan ve Türkler. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları (ASAM).
Seham, N. (1987). Ƽǂ NJﺎﻣ ƹ ﬞ ə ǀ ẫZү ǀ ljDŽƵ ǀ ƾNJƈNJc Z^ ậ Zƌ ҚƏƹ Zƚ ƽ [LoyaCırga’nın geçmışına bakış]: Kabil: Devlet Basını.
Şahin, M. (2008). ABD’nin “müslüman” savaşları, Akademik Orta Doğu, 3(1), 43-52 Şefii, İ. (2013).نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا رد نﺎﺒﻟﺎط یﺎﯿﺣا رد ﯽﺟرﺎﺧ ﺖﯾﺎﻤﺣ ﺶﻘﻧ [Taliban’ın ortaya çıkışında
yabacıları rolü]. Ortadoğu Araştırma Dergisi, 96-126.
Şeyhanlıoğlu, H. (2008). 18. Yüzyıldan günümüze kadar Afganistan’ın jeostratejik önemi, Avrasya Etütleri, 14(34), 61-82.
Şeyhanlıoğlu, H. (2013). Taliban hareketi’nin yükseltilişi ve düşürülmesi. Uluslararası Orta Doğu Barış Araştırmaları Merkezi, 4-26.
Şimşir, B. N. (2002). Atatürk ve Afganistan. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları (ASAM).
Stanzey, Ş. Z. V. (1999). ﬞ DŽҝ7 ậ ǛҗəDŽầ ǃ ƻǛһ əǃǚə ӨƺҸƹ ậ ﬞ ǛẬƽǚ ƴǂ ƃ [Muhammed Davud Han’ın kayıtsızlığı ve Haftı Savur darbesi]. Peşaver: Fazıl.
Soltan, E. (2001). Türkmenistan ve Rusya: gaz üzerinde kurulan ilişkiler?. Avrasya Dosyası, 2(7), 184-250.
Tenin, Z. (2005). 1996-1900 :ƸҚƄNJ^ ƻZƫ ﬞ ə ƻǛҚƄƽǛƤƧǚ [20. Yüzyılda Afganistan: 1900-1996].
Tehran: İrfan.
Valvacı, A. (2000). ƳǛƺƇ ғ ǛҸƨƋ ﬞ ə əDŽƞƄƹ ậ Ǜƫǎ ǃ ƸҚƃǃə ƳǚZƾү ƻǛNJƹ ғ ǛƧǡҚһǚ ƷǃǚӨҗ ǃ ײַǛƣآ
نﺎﺘﺴﻧﺎﻐﻓا.[Afganistan’ın kuzey bölgesinde General Dostum ile Mesut arasındaki anlaşmazlıkların başlangıcı]. Peşaver:
Yazıcı, O. (2010). Afganistan’daki otorite boşluğunun tarihi temelleri ve bölge güvenliği üzerindeki etkileri, History Studies, 2, 219-237.
Yılmaz, A. (2010). Amanullah Han’ın ıslahatları ve Atatürk, Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 155-165.
EKLER
EK 1. Çalışmanın kronolojik sıralaması İlk cumhuriyet (17 Temmuz 1973)
Muhammed Davud Han, Muhammed Zahir Şah’a karşı kansız bir darbe sonucu iktidara gelerek ilk cumhuriyeti ilan etmiştir.
Dini hareketlere karşı baskıların artması (4 Mayıs 1974)
Dini hareketlere karşı hükümet tarafında baskıların yükselmesi üzerine dini hareketlerin önderleri Pakistan’a sığınmışıtr.
Ayaklanmalar (22 Temmuz 1975)
Pancşer başta olmak üzere değişik bölgelerden hükümet karşı dini hareketler liderliğinde ayaklanmalar başlamıştır.
Muhammed Davud Han’ın Orta Doğu’ya yönelmesi (April 1978)
Muhammed Davud Han, başta Suudi Arabistan olmak üzere, dini hareketlerin baskısı üzerine Müslüman ülkeler ile ziyaret etmeye başlamıştır.
Askeri Darbe (27 Nisan 1978)
Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) önderliğinden Muhammed Han’a karşı bir asker darbe sonucu SSCB yanlısı Nur Muhammed Tereki iktidara gelmiş ve Muhammed Davud Han bütün ailesiyle öldürülmüştür.
Siyasi sistemin değiştirilmesi (30 Nisan 1978)
ADHP iktidara geldiğinde ülkenin siyasi sistemi, Afganistan Cumhuriyetinden Afganistan Demokrat Halk Cumhuriyetine değiştirilmiştir.
Reformlar (Temmuz 1978)
Nur Muhammed Tereki birkaç kararname yayınlayarak yeni reformlar getirmiştir, fakat bu reformlar halk tarafından hoş karşılanmamış ve ayaklanmalar sebep olmuştur.
İran İslam devrimi (Şubat 1979)
Afganistan’ın komşunu olan İran’da patlak veren İslam Devrimi Afganistan’daki Afgan rejimine muhalif dini hareketlere cesaret kazandırmıştır. Bu olaydan iki gün sonra Afgan din adamları Pakistan’a bir araya gelerek Afgan hükümetine karşı cihat ilan etmiştir.
Herat ayaklanması (Mart 1979)
Afganistan’ın batısında bulunan Herat şehrinde hükümete karşı ayaklanmaların başlamasıyla bütün ülke çapında ayaklanmalar yayılmıştır.
Nur Muhammed Tereki’nin devrilmesi (16 Eylül 1979)
Cumhurbaşkanlık sarayında Nur Muhammed Tereki ve ADHP başka bir önderi olan Hafizullah Emin arasında bir çatışma sonucu, Emin devlet başkanı olarak iktidara gelmiş ve Tereki Emin tarafından öldürülmüştür.
Dini hareketler (Mücahitler) Kabil havalimanına saldırması (23 Ekim 1979) SSCB’nin Afganistan İşgali (24 Aralık 1979)
Hafizullah Emin’in devrilmesi (27 Aralık 1979)
Bebrek Karmal önderliğinde Rus askerleri Hafizullah Emin’in bulunduğu yere saldırarak, Emin’i bütün ailesiyle öldürmüş ve Bebrek Karmal SSCB’nin desteğiyle iktidara gelmiştir.
SSCB’nin işgaline karşı protesto ve ayaklanmalar (Şubat 1980)
SSCB işgaliyle binlerce Afgan halkı değişik ilerde hükümete ve Rus askerlerine karşı protesto ederek direnmeye başlamıştır. Sonuç itibariyle dini hareketler önderliğinden ulusal cihat çağrısı yapılmıştır.
Dini hareketlerin (Mücahitler) ağır silahlarla güçlenmesi (Nisan 1986)
ABD, SSCB karşı dini hareketlerin desteklemesi üzerine 1986 Stinger gibi ağır silahlarla desteğine devam etmiştir.
Bebrek Karmal’ın istifası (5 Mayıs 1986)
Bebrek Karmal’ın istifası üzerine ADHP başka önderi olan Dr. Necibullah, ADHP devrim konsey tarafından devlet başkanı olarak seçilmiştir.
SSCB’nin Afganistan’dan çekilişi (15 Mayıs 1988- 2 Şubat 1989)
SSCB-Afgan hükümeti ve SSCB-ABD arasındaki Cenevre anlaşması üzerine SSCB Afganistan’dan çekilmiştir.
Dini hareketler (Mücahitler) geçici hükümei ilan etmesi (Mart 1989) Dini hareketlerin Kabil’e doğru ilerlemesi (Mart 1991)
Dini hareketler ülkenin güney doğusunda merkeze doğru ilerlemesi üzerine Host vilayetini kontrol altına almıştır.
Mücahitlerin Kabil’i ele geçirmesi (Nisan 1992)
Çeşitli dini partilerden oluşan Mücahitler Kabil’i ele geçirmeleriyle iç savaş başlamıştır.
Taliban Hareketinin ortay çıkışı (Ekim 1994)
Taliban adına yeni bir dini örgüt Mücahitlere karşı cihat ilan ederek kısa sürede Kandahar şehrini kontrol altına almıştır.
Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesi (Eylül 1996)
Taliban adına ortaya çıkan dini hareket kısa sürede hızla ilerleyip Kabil’i ele geçirmeleriyle kendi rejimlerini kurmuşlar ve Dr. Necibullah’ı öldürmüşlerdir.
Taliban Kuzey bölgeleri ele geçirmesi (Ağustos 1998)
Mezar-i Şerif başta olmak üzere kuzey bölgeler Taliban’ın elene düşmüş ve İranlı diplomatlar Taliban tarafında öldürülmüştür.
Buda heykellerinin tahrip edilmesi (Mart 2001)
Budizm döneminden kalan Buda heykelleri, Bamyam illinde Taliban tarafından Put gerekçesiyle tahrip edilmiştir.
Ahmed Şah Mesut’un bir suikast sonucu hayatını kaybetmesi (9 Eylül 2001) Taliban’ın devrilmesi. (12 Kasım 2001)
11 Eylül saldırısı üzerine ABD’nin Afganistan’a yönelik müdahalesi sonucunda Taliban devrilmiş ve Hamid Karzai liderliğinde geçici hükümet kurulmuştur.
ÖZGEÇMİŞ
KİŞİSEL BİLİGLR
Adı Soyadı : Jamhid BURHANI
Doğum Yeri ve Tarihi : Cevzican-Afganistan- 04.01.1987 Medeni Hali : Bekar
Telefonu : 0507 544 17 82
E-Posta Adresi : jamshid.burhani@yahoo.com
EĞİTİM
Yüksek Lisans : Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı- Adana
Lisans : Balh Üniversitesi -Gazeteçilik Bölümü- Afganistgan, Mazar-i Şerif.