Ölçek Soruları için Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA)

Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA), verilerin kovaryans ya da korelasyon matrisinden yararlanılarak birbirleri ile iliĢkili p sayıda değiĢkenden daha az sayıda (k<p) ve birbirlerinden bağımsız yeni değiĢkenler (faktör) türetmek üzere yararlanılan faktör analizi yöntemidir. Genellikle Faktör Analizi denildiğinde

Açıklayıcı Faktör Analizi akla gelir. Bu yöntem ile p sayıda değiĢkenden orijinal değiĢkenliği yüksek oranda açıklayan daha az sayıda faktör belirlenir ve bu faktörlerin faktör yükleri, faktör katsayıları, faktör skorları hesaplanır ve orijinal değiĢkenlerle yüksek oranda iliĢkili skorlar üretilir (Özdamar, 2002).

Saha bulguları üzerinde AFA yapılırken önce ankette firmanın durumunu iyileĢtirme, iĢbirliğine bakıĢını belirleme, kaynak kullanım ve firma performansını ölçme yönelimli soru grubunun “Sistemler ve Süreçler” bölümünde ve “Ordu– Üniversite–Sanayi ĠĢbirliğine BakıĢı Ölçme Yönelimli Sorular” bölümünde yer alan beĢli Likert ölçekli soruların cevaplarına ait ortalamalar tespit edilmiĢtir. Ölçekte bulunan soruların ortalamaları sorulara 1 (Hiç Katılmıyorum) ile 5 (Tamamen Katılıyorum) arasında verilen cevapların ortalamasını göstermektedir. Cevapların ortalamaları incelendiğinde firma yetkililerinin en az katıldığı sorular sırasıyla “Ġlgili fakültelerde eğitim öğretimi destekleyici ve teĢvik edici ödül veya burs veriyoruz” (2.37), “Üniversiteler alanımızla ilgili üretim teknolojilerinde ortaya çıkan yenilikler hakkında savunma sanayi firmalarını yeterince bilgilendirmektedir” (2.84), “Üniversiteler ile ortak projeler geliĢtiriyoruz” (2.97) sorularıdır. Ortalamaları en yüksek sorular ise sırasıyla “Ordu-Üniversite-Sanayi gibi farklı kurumlar arasında ortak iĢ yapma kültürü geliĢtirilmelidir” (4.24), “Ordumuz silah, araç, gereç ve teçhizat alımlarında yurtiçi üretime öncelik vermektedir” (4.08), “Ordu - Üniversite - Sanayi arasında kurulacak bir ağ yapılanmasının içerisinde yer almak isteriz” (4.05) sorularıdır.

Analizde daha sonra ölçeğin faktör yapılarını incelemek amacıyla döndürülmüĢ (varimax) temel bileĢenler analizi yapılmıĢtır. Bu analize göre özdeğeri 1‟den büyük olan adet 8 faktör tespit edilmiĢtir. Bu faktörlerin özdeğerleri ve her bir faktörün toplam varyansı açıkladığı yüzdeleri Tablo 2‟de verilmiĢtir.

Tablo 2: Özdeğerler Tablosu

Özdeğerler

Toplam Varyans % Kümülatif %

1 7,926 30,484 30,484 2 2,397 9,221 39,705 3 2,153 8,279 47,984 4 1,946 7,483 55,467 5 1,467 5,643 61,110 6 1,373 5,282 66,392 7 1,218 4,686 71,078 8 1,059 4,072 75,151

Varimax yöntemi uygulanan ölçeğin 1‟den büyük özdeğeri olan 8 adet faktör oluĢturduğu tespit edilmiĢtir. Veri setinde yer alan değiĢkenleri açıklamak üzere belirlenecek faktör sayıları Kaiser Kriteri ile λ≥1 sayısı kadar faktör belirlenerek bulunur. Açıklanan Varyans Kriteri ile faktör analizinin uygulanması arzu edilen durumlarda %67‟den az olmamak üzere (açıklanan varyansın en az 2/3 „ü) genelde %80 olacak biçimde özdeğer sayısının belirlenmesiyle tahmin edilmektedir (Özdamar, 2002). ÇalıĢmada tespit edilen 8 faktör ölçeğe iliĢkin toplam varyansın %75,151‟ini açıkladığı görülmüĢtür.

DöndürülmüĢ BileĢenler Matriksi tablosu temel bileĢen analizinin sonucunu görmek için kullanılır. Özdeğer vektörleri oluĢtuktan sonra özdeğer‟i 1‟den büyük olan bileĢenler dikkate alındığında 8 bileĢen olduğu görülmektedir. Bu da varimax döndürme metoduyla temel bileĢen analizi sonucunda 8 faktörlü bir yapı olacağını ortaya koymuĢtur. Özdeğer tablosu hangi soruların hangi faktör altında toplandığını göstermez. Bunun cevabı aĢağıdaki tabloda yer alır. Burada yer alan veriler açıklayıcı bilgi olduğundan doğrulaması da doğrulayıcı faktör analizinde (DFA) yapılmıĢtır. AFA sonucu oluĢan 8 faktörün hangi faktörler altında toplanacağını yapılarını incelemek amacıyla uygulanan döndürülmüĢ temel bileĢenler analizi sonuçları Tablo 3‟te verilmiĢtir.

Tablo 3: Faktör Yükleri Tablosu

Faktör döndürme sonrasında ölçeğin birinci faktörünün yedi maddeden (6-7- 8-14-16-17-29) oluĢtuğu ve maddelerin faktördeki yük değerlerinin 0.621 ve üzeri olduğu görülmektedir. Faktör içinde yer alan maddelerin içeriği ve yük değerleri dikkate alındığında21

birinci faktör, savunma sanayinde bilgi paylaşım düzeyi olarak gruplanmıĢtır. Bu faktörde yer alan soruların genel ortalaması (3.16) göz önüne alındığında ilgili firmaların bilgi paylaĢım düzeyi konusunda kararsız kaldıkları görülmektedir. Ortalaması 3‟ün altında olan sorular ise “Ġlgili fakültelerde eğitim öğretimi destekleyici ve teĢvik edici ödül veya burs veriyoruz” (2.37) ve

1 2 3 4 5 6 7 8

S7: Ġlgili fakültelerde eğitim öğretimi destekleyici ve teĢvik edici ödül

veya burs veriyoruz. 0,772

S17: Türk Savunma Sanayi yönlendiricileri (TSK, MSB, SSM) arasında

bilgi paylaĢımı, koordinasyon, iletiĢim ve güven tamdır. 0,723 S8: MSB Ar-Ge Dairesi BaĢkanlığı koordinatörlüğünde yürütülen

teknoloji paneline katılıyoruz. 0,696

S6: Mesleki birikimlerimizi ilgili fakültelerde öğrenci ve öğretim

üyeleriyle paylaĢıyoruz. 0,671

S14: Üniversiteler alanımızla ilgili üretim teknolojilerinde ortaya çıkan yenilikler hakkında savunma sanayi firmalarını yeterince

bilgilendirmektedir.

0,665 S29: Firmanın aldığı patentlerin artıĢ hızı giderek yükselmektedir. 0,623 S16: Teknoloji panelleri verimli çalıĢmakta, ekonominin ve Türk Savunma Sanayi‟nin geliĢmesine beklenen katkıları sağlamaktadır. 0,621 S10: TSK, Milli Savunma Bakanlığı, SSM ve üniversiteler gibi kamu

kurumları ile olan iliĢkilerimizde bürokratik engellerle karĢılaĢıyoruz. 0,804 S1: Ar-Ge ve yenilik çalıĢmalarımızda üniversite ve araĢtırma

enstitülerinin imkanlarından yararlanıyoruz. 0,772 S3: Teknoloji ve ürün geliĢtirme aĢamalarında üniversite bilim

adamlarından eğitim / kurs talep ediyoruz. 0,674

S4: Üniversiteler ile ortak projeler geliĢtiriyoruz. 0,653

S2: Silahlı Kuvvetlerden herhangi bir talep gelmeden de sadece Ar-Ge

sonucu yeni bir ürün ortaya çıkarıyoruz. 0,548

S12: Faaliyet alanımızla ilgili yurtdıĢındaki eğitimlere personel

gönderiyoruz. 0,812

S11: Yabancı ülke firmaları ile tasarım/ürün geliĢtirme odaklı iĢbirliği

gerçekleĢtiriyoruz. 0,626

S9: SatıĢ sonrası ürünümüzü kullanacak askeri personele ürünün kullanım

ve bakımıyla ilgili kurs düzenlemekteyiz. 0,600

S5: Üniversite Sanayi ĠĢbirliği alanındaki panel, kongre, seminer,

konferans ve toplantılara katılmaktayız. 0,599

S13: Yenilik üretmede üniversite ile iĢbirliği yapmak firmamızın toplam

kârını artırır. 0,580

S22: Birden fazla tedarik mekanizması yerine uzmanlaĢmıĢ bir Tedarik

Kurumu oluĢturulmalıdır. 0,878

S21: Silahlı Kuvvetlerin ihtiyaç belirleme sürecine savunma sanayi

firmaları dâhil olmalıdır. 0,764

S30: Ordumuz silah, araç, gereç ve teçhizat alımlarında yurtiçi üretime

öncelik vermektedir. 0,644

S27: Ordu-Üniversite-Sanayi arasında iĢbirliğini sağlayacak web tabanlı

bir platform oluĢturulmalıdır. 0,843

S15: Savunma Sanayi firmaları kendi alanlarında çalıĢmalar yapan

araĢtırma görevlileri ve öğretim üyelerini desteklemelidir. 0,687

S28: Firmamız teknoloji transferi yerine teknoloji üreten ve ihraç eden bir

firmadır. 0,787

S20: Askeri fabrikalar üretimden çıkıp sadece bakım-onarım faaliyetlerini

gerçekleĢtirmelidir. 0,658

S23: Serbest rekabet altında ihale yerine belirli alanlarda firma tayini ile

satın alma gerçekleĢmelidir. 0,566

S18: Savunma sanayi sektörü devlet sahipliğindeki kuruluĢların

“Üniversiteler alanımızla ilgili üretim teknolojilerinde ortaya çıkan yenilikler hakkında savunma sanayi firmalarını yeterince bilgilendirmektedir” (2.84) olmuĢtur. Buradan da üniversite ile savunma sanayi arasındaki bilgi paylaĢımının yeterli düzeyde olmadığı buna karĢılık Türk Savunma Sanayi yönlendiricileri (TSK, MSB, SSM) arasında bilgi paylaĢımı, koordinasyon, iletiĢim ve güvenin görece daha üst düzeyde olduğu (3.50) görülmektedir.

Ġkinci faktör beĢ maddeden (1-2-3-4-10) ve yük değerleri 0.804 ile 0.548 arasında oluĢmuĢ ve işbirliği ve bilgi paylaşımında karşılaşılan problemler olarak gruplandırılmıĢtır. Bu faktörde yer alan soruların genel ortalaması (3.18) bilgi paylaĢım düzeyi faktörünün genel ortalama düzeyinin (3.16) üstündedir. Bu durumu en çok Sektörün TSK, Milli Savunma Bakanlığı, SSM ve üniversiteler gibi kamu kurumları ile olan iliĢkilerinde bürokratik engellerle karĢılaĢtığını düĢünmesinin (3.29) ve üniversiteler ile ortak proje geliĢtirmedeki yetersizliklerin (2.97) etkilediği görülmektedir.

Ölçeğin üçüncü faktörünün ise beĢ maddeden (5-9-11-12-13) oluĢtuğu ve maddelerin faktördeki yük değerlerinin 0.580 ve üzerinde olduğu görülmektedir. Faktör içinde yer alan maddelerin içeriği ve yük değerleri dikkate alındığında üçüncü faktör, işbirliği faaliyetleri olarak isimlendirilmiĢtir. Bu faktörde yer alan soruların genel ortalaması 3.40‟dır. En yüksek katılımın görüldüğü soru ise “SatıĢ sonrası ürünümüzü kullanacak askeri personele ürünün kullanım ve bakımıyla ilgili kurs düzenlemekteyiz” (3.95) olmuĢtur. Bu soruyu 3.66 ortalama ile “Yenilik üretmede üniversite ile iĢbirliği yapmak firmamızın toplam kârını artırır” sorusu almaktadır. Bunun yanında firmalar yurtdıĢı eğitimlere personel göndermekte (3.37) ve yabancı ülke firmaları ile iĢbirliği halinde çalıĢmaktadır (3.26). Bu faktörde en dikkat çekici ortalama ise “Üniversite Sanayi ĠĢbirliği alanındaki panel, kongre, seminer, konferans ve toplantılara katılmaktayız” sorusunun ortalamasıdır (2.79). Buradan firmaların üniversite sanayi iĢbirliğinin bilincinde oldukları, bunlarla ilgili çeĢitli faaliyetleri yerine getirdikleri fakat bu konudaki panel, kongre, seminer, konferans ve toplantılara fazla rağbet göstermedikleri anlaĢılmaktadır.

Üç maddeden (21-22-30) ve yük değerlerinin 0.644 - 0.878 arasında oluĢtuğu görülen dördüncü faktör; ordu ihtiyaçlarının karşılanmasında yerli sanayinin katılımı olarak isimlendirilmiĢtir. Genel ortalaması 3.95 olan bu faktörün en yüksek

katılım düzeyine sahip sorusu “Ordumuz silah, araç, gereç ve teçhizat alımlarında yurtiçi üretime öncelik vermektedir” olmuĢtur (4.08). “Silahlı Kuvvetlerin ihtiyaç belirleme sürecine savunma sanayi firmaları dâhil olmalıdır” ve “Birden fazla tedarik mekanizması yerine uzmanlaĢmıĢ bir Tedarik Kurumu oluĢturulmalıdır” sorularının yüksek katılım düzeylerinden (3.89 ve 3.87) savunma sanayi firmalarının ordu ihtiyaçlarının karĢılanmasında belirleyici rol almak istedikleri anlaĢılmaktadır.

Ölçeğin beĢinci faktörü iki maddeden oluĢmuĢ (15-27) ve faktör yükleri 0.687 ve 0.843 olmuĢtur. Bu faktör savunma sanayi sektörünün bilgi teknolojilerinden yararlanması olarak isimlendirilmiĢtir. “Ordu-Üniversite-Sanayi arasında iĢbirliğini sağlayacak web tabanlı bir platform oluĢturulmalıdır” sorusunun katılım düzeyi 3.84 iken “Savunma Sanayi firmaları kendi alanlarında çalıĢmalar yapan araĢtırma görevlileri ve öğretim üyelerini desteklemelidir” sorusunun katılım düzeyi 3.92 olarak belirlenmiĢtir. Buradan sektör firmalarının üniversite ve bilgi teknolojilerini kullanma isteğinin ön plana çıktığı anlaĢılmaktadır. Ölçeğin altıncı faktörü tek maddeden oluĢmuĢ (28) ve faktör yükü 0.787 ve katılım düzeyi 3.58 olmuĢtur. Bu faktör savunma sanayinin teknoloji üretimi olarak isimlendirilmiĢtir. “Firmamız teknoloji transferi yerine teknoloji üreten ve ihraç eden bir firmadır” sorusuna firmaların yaklaĢık yarıya yakınının kararsız kaldığı buradan hareketle de firmaların yaklaĢık yarısının kendi üretim teknolojisini kendisinin ürettiği diğer yarısının da teknoloji transferine yöneldiği anlaĢılmaktadır.

Ġki maddeden (20-23) ve yük değerlerinin 0.566 - 0.658 olduğu görülen yedinci faktör; ordunun birtakım sorumluluklarını savunma sanayine devretmesi olarak isimlendirilmiĢtir. Katılım düzeyi 3.71‟dir. Bir maddeden oluĢan sekizinci faktörün (18) faktör yükü 0.860‟dır ve savunma sanayinde devlet egemenliği olarak isimlendirilmiĢtir. “Savunma sanayi sektörü devlet sahipliğindeki kuruluĢların hâkimiyetindedir” sorusuna katılım düzeyi 3.89 olmuĢtur. Bu değerden firmaların birçoğunun bu görüĢü paylaĢtığı anlaĢılmaktadır.

Yukarıdaki tablodan çıkarılan yük değerleri ve katılım düzeyleri referans alınarak mevcut Ordu-Üniversite-Sanayi iĢbirliğinin durumunu açıklayan temel göstergeler tarafımızdan düzenlenmiĢ ve ġekil 3 üzerinde özet bir yorumla verilmiĢtir.

ġekil 3: Ordu-Üniversite-Sanayi ĠĢbirliğindeki Temel Sorunlar

Kaynak: ġekil 3 bu çalıĢmanın analitik bulgularıyla desteklenmiĢ ve AFA sonucu yapılan çıkarsamalar doğrultusunda tarafımızdan düzenlenmiĢtir.

ġekil 3‟e göre ordu-üniversite-sanayi iĢbirliğindeki temel sorunlar; bilgi paylaĢımında, Ar-Ge‟de, devlet desteğindeki yetersizlikler, bürokratik engeller ve ortak proje geliĢtirilememesi Ģeklinde beĢ baĢlıkta toplanmıĢtır. Ordu, üniversiteler ve sanayinin bu temel sorunlara yönelik saha bulgularından çıkan yaklaĢımları ise doğrulayıcı faktör analizi kısmında verilmiĢtir.