Öğretmenlerin Yanlışa Müdahale Sürecinde Kullandıkları Dönüt Türlerine

Araştırma kapsamında yapılan gözlemler sonucunda öğretmenlerin yanlışa müdahale sürecinde başvurduğu dönüt verme teknikleri, öğrenciye yanlışının bildirilmesi başlığı altında “yanlışı doğrudan bildiren dönütler” ve “yanlışı dolaylı olarak bildiren dönütler” olarak iki kategori altında toplanmıştır. “Tepkisiz kalma” bir dönüt türü olarak düşünülmesine rağmen bu dönütün yapısını ortaya çıkarmanın güçlüğü nedeniyle dönüt türlerinden ayrı bir durum olarak ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

Öğretmenlerin öğrenciye yanlışını doğrudan bildiren dönütleri 4 alt kategoride toplanmıştır. Bunlar: doğrudan yanlış olduğunu söyleme, yanlışın ne olduğunu söyleme,

yanlış olduğunu söyleyip öğrenciden yanlışı bulmasını isteme ve yanlış olduğunu söyleyip sınıftan yanlışı bulmasını istemedir.

Öğrenciye yanlışını dolaylı olarak bildiren dönütler ise 7 alt kategoride toplanmıştır. Bunlar: Düzeltme, cevabı söyleme, çelişki oluşturma, yönlendirme, sorgulama/sorgulatma, yanlış olduğunu ima etme ve sorunun yapısına dikkat çekmedir. Bu dönüt türleri öğretmenlerin öğrencinin davranışının ya da söyleminin yanlışlığına doğrudan vurgu yapmadığı dönütlerdir.

Öğrenciye yanlışını dolaylı olarak bildiren dönüt türlerinden “düzeltme” dönütü, kendi içinde “ne yapması gerektiğini söyleme” ve “doğrudan düzeltme” olarak iki alt kategoriye ayrılmıştır. “Cevabı söyleme” dönüt türü ise; doğrudan cevabı söyleme, ipucu verme, sınıftan gelen doğru cevabı onaylama olarak üç alt kategoride ele alınmıştır. Öğretmenin, yanlış yapan öğrenciyi doğru cevaba yönelik bilgi edinebileceği ikincil bir kaynağa yönlendirmeye yönelik verdiği “yönlendirme” dönütü de, öğretmenin yönlendirdiği hedefe göre (kavramın tanımına veya kurala ya da formüle) iki alt kategoriye ayrılmıştır.

Öğretmenin, öğrencinin yanlış yapması durumunda yanlış yapan öğrenciye ilave sorular sorarak hem öğrenciye yanlışını fark ettirmek hem de yanlışın doğasını anlamak veya soruyu ya da yanlışı sınıfa yönelterek diğer öğrencilerin yanlış yapılan durumla ilgili bilgilerini ölçmek amacıyla verdiği sorgulama ve sorgulatmaya yönelik dönütler, sorunun yapısı ve içeriği göz önüne alınarak 5 alt kategoride toplanmıştır. Bunlar: soruyu başka bir öğrenciye veya sınıfa yöneltme, yanlışı sınıfa yöneltme, öğrenciden cevabını açıklamasını isteme, öğrenciye yanlışını sorgulatma ve tahtada çözmesini, göstermesini veya çizmesini istemedir. “Yanlış olduğunu ima etme” dönüt türü ise, sözle ima etme, beden dili ile ima etme ve yapılan işlemi yineletme olarak 3 alt kategoriye ayrılmıştır. “Sorunun yapısına dikkat çekme” dönüt türü de, açıklama ve önemli noktayı vurgulama olarak iki alt kategoride toplanmıştır.

Öğretmenlerin yanlış ortaya çıktığında her hangi bir söylemde ya da davranımda bulunmadığı durumlar “tepkisiz kalma” olarak kategori edilmiştir. Öğretmenlerin aynı anda birden fazla yanlışın ortaya çıktığı ve yanlışları teker teker irdelemenin zaman kaybına yol açacağını veya yanlışın göz ardı edilebileceğini düşündükleri durumlarda sıklıkla yanlışlara tepki vermemeyi tercih ettikleri tespit edilmiştir.

Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar literatürle karşılaştırıldığında, literatürde yer alan dönüt türlerinin çoğunun bu araştırmada da gözlemlendiği görülmektedir. Ancak bu çalışma kapsamında yapılan sınıflandırma, içerik yönünden literatürdeki sınıflandırmalarla benzerlik taşımasına rağmen, kodlama ve özellikle tema oluşturma yönünden farklılıklar bulundurmaktadır. Örneğin, birçok çalışmada “doğru cevabı söyleme/düzeltme” dönütü birlikte ele alınırken, bu çalışmada “cevabı söyleme” ve “düzeltme” olarak iki kategoriye ayrılmış ve yine bu kategoriler de kendi içinde alt kategorilere ayrılarak daha ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yine Türkdoğan’ın (2011) çalışmasında yer alan “cevabı söyleme” dönütünün alt kategorilerinden biri olan “doğru cevabı tekrarlatarak öğrenciyi yorma” dönütü, ilköğretim düzeyinde öğretmenler tarafından kullanılan bir dönüt türü olmasına rağmen bu araştırmada gözlemlenmeyen dönüt türleri arasındadır. Bunun sebebinin, bu dönüt türünün yapısı nedeniyle ortaöğretim düzeyindeki bir öğrenciye verilmesinin uygun olmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Literatürde dönüt türlerinin belirlendiği çalışmaların ağırlıklı olarak ilköğretim düzeyinde olduğu görülmektedir ve bu çalışmalardaki dönüt verme süreci incelendiğinde, yanlışların daha çok öğrenci öğretmen arasındaki kısa diyaloglarda meydana geldiği ve dönütlerin genellikle sözel olarak verildiği göze çarpmaktadır. Bu durum ilköğretim basamağındaki öğretim süreciyle ve öğretmenlerin ders işleme tarzlarıyla uyumludur. Ancak ortaöğretim basamağında yanlışlar, genellikle uzun çözüm süreci olan sorularda ve bir öğrencinin tahtaya soru çözmek için kalktığı zamanlarda meydana gelmiştir. Ortaöğretim düzeyinde gözlemlenen bazı yanlış-dönüt süreçlerinde öğretmenle öğrenci arasında herhangi bir diyalog olmamıştır. Örneğin “doğrudan düzeltme” dönütünde öğrenci tahtada bir sorunun çözümünü yaparken işlem basamaklarından birinde yanlış yapar, bu yanlış yazılı olarak yapılan bir yanlıştır ve öğretmen, tahtaya giderek yanlış olan işlem basamağını siler ve yerine doğru formu yazar. Bu durumun, ortaöğretim basamağındaki öğretim sürecinin özelliklerinden (konunun yapısı, öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal özellikleri vb.) kaynaklandığı düşünülmektedir. Dolayısıyla bu araştırmada elde edilen dönüt türleri ortaöğretim basamağındaki, öğretim sürecine ve öğretmenlerin ders işleme tarzlarına uygun olarak oluşturulmuştur.

Bu açıdan bakıldığında, bu araştırmada yapılan sınıflandırmanın yanlış ve dönüt kavramına, ortaöğretim matematik eğitimi penceresinden bir bakış açısı sunarak bilime önemli katkı sağladığı ve bu yönüyle de literatürdeki diğer çalışmalardan ayrıldığı düşünülmektedir.

5.1.2. Yanlışa Verilen Dönüt Türlerinin Öğretmenler Tarafından Kullanılma