Çeşitli Ülkelerde Öğretmenlik Mesleği ve Mesleki Kariyer

Çeşitli ülkelerdeki öğretmenlik mesleğinde kariyer ve öğretmen niteliğini artırma çalışmaları incelendiğinde, farklı uygulamalara rastlanmaktadır. Örneğin, Danimarka, Yunanistan, Polonya ve Slovenya' da öğretmenin performansını arttırmak için ödüllendirme sistemi geliştirilmiştir. Bu sistemde ödüllendirmeyi etkileyecek pek çok kriter tanımlanmıştır. Öğretmenlerin maaş durumları bu kriterler göz önüne alınarak düzenlenmektedir. Danimarka ve İsveç’te öğretmen ücretleri öğretmenin başarısına göre artış göstermektedir (Jouen, 2003). Belçika’da ise ücret artışları sadece hizmet süresine bağlıdır (EURYDİCE, 2004).

Aşağıda gelişmiş, gelişmekte ve az gelişmiş ekonomik düzeyde olan ülkelerde öğretmenlik mesleğinin niteliğini ve statüsünü artırma çalışmaları hakkında bilgiler verilmiştir.

olabilmek için ise yüksek lisans veya doktora derecesi istenmektedir. Hatta bazı eyaletlerde öğretmenlerin emekli olabilmeleri için yüksek lisans mezunu olmaları şartı vardır (Woellner, 1981; Akt. Erdoğan, 1997). Görüldüğü üzere ABD’de öğretmenlerin lisansüstü eğitim almalarını teşvik için bu tür uygulamalar yapılmıştır.

ABD’de 1800’lü yıllarda öğretmenlere “başöğretmen” unvanı verildiği görülmektedir. Stoops ve arkadaşlarına göre başöğretmenlik unvanı ilk olarak 1839 yılında Cincinati’de kullanılmıştı. Ancak bu unvanın tam zamanlı okul yöneticiliği anlamında ilk ataması 1857 yılında St. Louis’de görülmüştür (Akt: Aykut, 2006).

- Japonya: Japonya’daki ilkokuldan üniversiteye kadar çalışan bütün öğretmenler hemen hemen aynı ücreti almaktadırlar. Her yıl, az sayıda öğretmene, burslu statüde yüksek lisans yapma hakkı verilmektedir (Erdoğan, 1997). Japonya’da, öğretmenlerin maaşlarında başlangıçta dereceleri ve diploma düzeyleri etkili olurken, sonraki yıllarda kıdemin etkisi görülmekte, kıdem ise toplam hizmet süresine bağlı olarak artış göstermektedir. Yüksek lisans diplomasına sahip öğretmenlerle fakülte diplomasına sahip öğretmenlerin ücretleri arasında başlangıçta % 17, fakülte diplomasına sahip öğretmenlerle, yüksek okul diplomasına sahip öğretmenler arasında ise % 16 fark bulunmaktadır. Bununla birlikte mesleki kariyerin sonunda her iki diploma arasındaki ücret farkı % 3 civarına inmektedir (Türk, 2005).

- İngiltere: İngiltere’de, öğretmenler için çeşitli mesleki standartlar belirlenmiştir. Bu standartlar, öğretmenlerin mesleki görevlerinden farklıdır. Mesleki standartlar üç ana bölüm üzerinden kurgulanmıştır: “Mesleki katkı, mesleki bilgi ve anlayış ve mesleki beceriler”. Bu standartlar öğretmenlerin kariyerlerini planlamaları ve geleceklerini görmelerine yardım edecek şekilde tasarlanmıştır. Öğretmenlerin niteliğini artırmak için belirlenmiş olan standartlar, öğretmenden beklenen mesleki özelliklerden bahsetmektedir. Öğretmen hangi grupta ise o standartlara göre değerlendirilir (TDA, 2007). “Nitelikli Öğretmen Statüsü İçin Öğretmenlik Meslek Standartları” adı verilen bu standartlar, staj döneminde ve öğretmenin kariyeri boyunca devam edecek olan sürekli mesleki gelişmenin ilk

aşamasıdır. Hizmet öncesi eğitim daha sonra gelecek mesleki ve kariyer gelişiminin temellerini oluşturur. Staj döneminde mesleğe yeni başlayan öğretmenler hizmet öncesi öğretmen eğitimi sırasında tanımlanan güçlü yönlerini geliştirir ve kendilerinin ve kendileri ile çalışanların gelecekteki mesleki gelişimlerinde öncelik olarak tanımladıkları alanlar üzerinde çalışırlar. Bu onların kendilerinin ve meslektaşlarının erken mesleki gelişimlerinde ve performans yönetiminde aktif bir rol oynamalarına yardımcı olur (MEB ÖYGM, 2007).

Kariyer basamaklarında kullanlan standartlar, her bir basamaktan ne beklendiğini açıkça gösterir. Bu standartlar, bir önceki standart tamamlanmış ise devreye girmektedir. Birbirleriyle ilşkili ve bölümler halinde düzenlenen standartlar şu şekilde düzenlenmiştir:

Q- Nitelikli Öğretmen,

C- Eğitimlerini Başarıyla Tamamlayan Genel Öğretmen, P- Daha Üst Ücret Diliminde bulunan eşik Üstü Öğretmen , E- Mükemmel Öğretmen,

A- İleri Becerili Öğretmen (TDA, 2007).

İngiltere’de öğretmen ücretleri, öğretmenin başarısına göre artış göstermektedir (Jouen, 2003). Bu ülkede, öğretmenlerin kariyer yolunda ilerlemesinin şartı, öğretmenin isteğine bırakılmıştır. Eğer öğretmen bir üst basamağa geçmek isterse, kendini kişisel olarak geliştirmek zorunda kalmaktadır. Böylece öğretmenlerin kişisel gelişimleri sağlanması amaçlanmıştır.

- Fransa: Fransa’da 1981 yılında, eğitim reformu yapılmıştır. Bu reformla öğretmenlerin halkın içindeki görüntüsünü iyileştirmek ve statüsünü artırmak ve profesyonelliği geliştirmek hedeflenmişti. Bu reform, sadece öğretmen maaşlarına zam yapmayı değil, öğretmenlerin uzmanlık alanlarının da geliştirilmesini içeriyordu. Bu çözümün amacı öğretmenlerin statülerini yükselterek, onların halkla ve öğrencilerle ilişkilerini iyileştirmek ve onların eğitim kalitesini artırmaktı. Bu devrimi gerçekleştirmek için öğretmen eğitiminden başlandı ve öğretmen eğitimi veren enstitüler (IUFM) kurulmuştur. Bu hareket sayesinde öğretmenlerin statüsü

artmıştır. Bu reformla, aynı zamanda öğretmenler sınıflandırılmıştır. Fransa’da 1. sınıf öğretmenler, genelde okulları (Fen-Edebiyat gibi) sonunda pedagoji eğitimi almış kişilerdir. 2. sınıf öğretmenlerinin alacakları maaşlar ve ders saatleri ise unvanlarına bağlı olarak düzenlenmektedir (Van Houten, 2000).

Fransa’da öğretmen birlikleri öğretmenlerin bu şekilde sınıflandırılmasına karşı çıkmasına rağmen, reformu gerçekleştiren hükümet ise buna, öğretmenlerin sınıflandırması değil, öğretimin sınıflandırılması diyerek karşılık vermiştir (Van Houten, 2000). Fransa’da öğretmenlik mesleğinde, çeşitli kariyer grupları oluşturulmuştur. Böylece, öğretmenlerin kariyer ilerlemesi yolu açılmıştır (Erdoğan, 1997).

Fransa’da öğretmenlerin statüsü ders verdikleri kurumun durumuna göre değişmektedir. Öğretmenlerin aldıkları eğitim hangi düzeydeki okulda ders vereceğini de belirlemektedir. Örneğin anaokulu ve ilkokul öğretmenleri, “Ecole

Normele” adlı 2 yıllık ilköğretmen okullarında yetiştirilirler. Bu okulu bitiren adaylar bir sertifika sınavına tabi tutulurlar. Bu sınavı geçen ve bir yıl çalışan öğretmen olarak atanır. Ortaöğretim öğretmeni olabilmek için ise yüksek öğrenimin yanı sıra, bir yıl süreli pedagojik formasyon kurslarına katılmak zorundadırlar. Bu kursu bitirenler ise ancak kurs sonunda açılan sınavı (Agrege Professeurs) geçmeleri hâlinde liselerde öğretmenlik hakkını elde edebilmektedirler. Bu sınavı kazananlara yüksek okulların hazırlık sınıflarında ders verebilmekte ve asistan olarak üniversitede kalabilmektedirler. Ortaöğretim II. kademe sertifikası (CAPES) olan öğretmenler ise bu kursa girmezler (Erdoğan, 1997).

- Avuturya: Avuturya’da okullarda hiyerarşik bir yapı görülmektedir. öğretmenlerin bu yapı içinde yöneticilerden sonra gelen bir yeri vardır. Okullara göre öğretmenlerin unvanları vardır. Başöğretmenler öğretmenlerin değerlendirmelerinde söz sahibidirler. Avusturya’da öğretmen unvanları Tablo-5 deki gibidir (MEB ÖYGM, 2006):

Tablo-5. Avusturya’da Öğretmen Unvanları

İLKÖĞRETİM ORTA ÖĞRETİM

Öğretmen Öğretmen

Deneyimli Öğretmen Başöğretmen

- Polonya: Polonya’da öğretmenlerin yükseköğretim yeterliklerine sahip olmaları gerekmektedir. Bu ülkede öğretmenlik için gerekli eğitim türü öğretim seviyesine bağlıdır. Ayrıca, pedagojik eğitimin tamamlanması, eğitimin her düzeyinde aranan bir şarttır. Hazırlanan “Öğretmenler Tüzüğü” öğretmenlik mesleğine 4 kategori getirmektedir (MEGEP, 2005):

• Stajyer öğretmen • Sözleşmeli öğretmen • Atanmış öğretmen • Kiralanmış öğretmen

Göze çarpan bir sicili olan kiralanmış öğretmenlere ayrıca fahri eğitim profesörü unvanı verilir. 2002/ 2003 ders yılında Polonya’da 556,760 tam zamanlı öğretmen görev yapmakta idi (yükseköğretim altındaki tüm seviyelerde) . Bunların 31,930 tanesi stajyer öğretmen (% 5.7), 78,030’u sözleşmeli öğretmen (% 14.0), 403,200’ü atanmış öğretmen (% 72.4), 40,950’si kiralanmış öğretmen (% 7.4) ve 2650’si ise diğer öğretmenlerden (% 0.5) oluşmaktaydı (MEGEP, 2005).

- Slovenya: Slovenya’da 1994 ve 1997 yılından sonra, öğretmenleri ödüllendirme ve onlara mesleki ilerleme fırsatı verme doğrultusunda, yasalarda bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu sistemde, öğretmenlerin mesleki çalışmasının geliştirilmesi, kariyerini ve nitelikli eğitimi teşvik esas alınmıştır. Böylece öğretmenler, terfi edebilecekleri üç mevki olan rehberlik, danışmanlık, kurul üyeliğine ilişkin ek eğitim ve öğretim alma fırsatına sahip olmuşlardır. Öğretmenlerin çoğunluğu, rehberlik mevkiine (% 39) ve en az da kurul üyeliğine (% 4,65) terfi etmiştir. Slovenya’da öğretmenler, genel olarak her üç yılda bir

öğretme ve öğrencileriyle yaptıkları çalışmanın niteliği üzerinden terfi etme fırsatı elde ederler. Terfilerine dayalı olarak öğretmenler, mesleki kariyerlerinin sonunda maaşlarını ikiye katlayabilirler (Zelnik, 2003).

- Çin: Çin eğitim kanununa göre eyaletler, kedilerine bağlı bulunan öğretmenlerin iş ve yaşam standartlarını iyileştirmek, sosyal statüsünü yükseltmek için çalışmalı ve refah içinde yaşamalarını sağlamak için kanunların verdiği yetkiye göre maaşları ayarlamak zorundadır. Ayrıca bu kanuna göre eyalet yönetimleri öğretmenlerin nitelik temelli gelişimlerinin sağlanması için ödül, teşvik, sınavlar ve eğitim düzenlemek zorundadır (MOE, 1995). Ayrıca, bu ülkede öğretmene saygı gösterilmesi kanun gereğidir.

Çin’de, öğretmenlerin hizmet içi eğitimlerine büyük önem verilmektedir. Bu ülkede, öğretmenler için hizmet içi eğitim, derece kazandıran ve derece kazandırmayan olarak ikiye ayrılmaktadır. Derece kazandıran hizmet içi eğitime katılan öğretmenlere, akademik önemi olan sertifika verilmektedir. Derecesiz hizmet içi eğitim ise sürekli eğitim kapsamında, öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri için düzenlenmektedir (MEB EĞİTEK, 2007).

- Meksika: Meksika hükümeti 1992 yılına kadar öğretmen maaşlarını tek tip olarak düzenlemiştir. Maaşlar bu yıldan sonra çıkarılan Carrera Magisterial isimli bir programa göre çeşitlendirilmiştir. Bu sistem ile öğretmenlik kalite sertifikası (MC) verilmektedir. Carrera Magisterial sistemine girmek isteğe bağlıdır. İstemeyen öğretmen, eski sistemden (kıdeme bağlı) maaşlarını almaktadırlar.

Carrera Magisterial sistemine girenler ülkenin her yerinde görev yapma hakkını elde edebilmektedirler. Ancak bu sistemde zorunlu olarak 3 yıl düşük ekonomik statülü okul ve bölgelerde görev yapma zorunluluğu da vardır. Bu sistem öğretmenlerin testler ve eğitim durumlarına göre puan almaları şeklinde düzenlenmiştir. Meksika’da aynı zamanda öğretmenlerin görev yaptıkları yer ve kıdemleri de aldıkları maaşları etkilemektedir. Carrera Magisterial sistemi öğretmenlerin aldıkları puanlara göre maaşlarının önemli ölçüde artmasına imkan tanımaktadır (Santibanez, 2002; Akt: Lusschei 2005).

- Kırgızistan: Kırgızistan’da öğretmenler üç sınıfa ayrılmaktadır (MEB ÖYGM, 2006):

1. Metodistler: Bu gruptaki öğretmenler derse girmezler, yalnızca kitap yazıp proje hazırlarlar.

2. Branş Öğretmenleri: Pedogoglar sınıfını oluştururlar. 3. Atliçnikler: Takdir ve nişan almış öğretmenler.

- Etiyopya: Etiyopya’da öğretmenlikte kariyer basamakları biçiminde yapılanma görülmektedir. Etiyopya’da ilk ve ortaokullarda görevli öğretmenlerde, aldıkları hizmet öncesi eğitim ve kıdeme göre kariyer basamakları oluşturulmuştur. Kariyer basamaklarının ilköğretimin I. kademesinde görevli olanlarla II. kademesinde görevli olanların da aynı unvan almasına rağmen kariyer basamağında yükselmede kıdemin etkisi farklıdır. İlköğretimin I. kademesinde görevli öğretmenlerle, ilköğretimin II. kademesinde görevli olan öğretmenler, aynı basamakta olmalarına rağmen, farklı ücretler almaktadırlar (Aklog, 2005). Tablo- 4’de, Etiyopya Eğitim Bakanlığı’nın 1998 verilerine göre Etiyopya’da, ilköğretim (I. ve II. kademe) okullarında görevli öğretmenlerin kariyer basamakları ve aldıkları maaş görülmektedir.

Tablo-4. Etiyopya’da Öğretmen Unvanları ve Maaşları

İlköğretim I. Kademe (1-4. Sınıflar) Lköğretim II. Kademe (5-8. Sınıflar) UNVAN H iz m et Y ıl ı B aş la n gı ç A yl ığ ı ( $) T av an A yl ığ ı ( $) H iz m et Y ıl ı B aş la n gı ç A yl ığ ı ( $) T av an A yl ığ ı ( $) Yeni Öğretmen 2 305 565 2 445 790 Ast Öğretmen 3 370 672 3 532 930 Öğretmen 3 445 790 4 636 1090 Kıdemli Öğretmen 4 532 930 4 750 1290 Uzm. Öğr. Yardımcısı 3 445 790 4 636 1090 Uzman Öğretmen 4 532 930 4 750 1290 Başöğretmen 4 750 1290 4 1035 1810 Kaynak: Aklog (2005: 14)

2.7. Öğretmenlik Mesleğinin Kariyer Basamakları Biçiminde