1.3. YABANCILARIN ÇALIŞMASI YASAK OLAN MESLEKLER
1.3.6. Çalışma Yasaklarından Muaf Tutulan Kişiler
1.3.6.1. Türk Soylu Yabancılar
Türk Soylu Yabancıların Türkiye’de Meslek ve Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kuruluş veya İşyerlerinde Çalıştırabilmelerine İlişkin Yasa ve bu yasanın uygulamasına ilişkin kıstasların yer bulduğu Yönetmelikte Türk soylu yabancılar için çalışma haklarıyla ilişkin öncelikli kanuni düzenlemeler yer almaktadır. Yabancıların Türk soylu olduğunun tespit edilmesinde uygulanacak kesin bir kıstas bulunmaması sebebiyle kimin Türk soylu olup olmadığının tespit edilmesi, idarenin takdirine bırakılmıştır.141 2527 sayılı Kanununda “Türk soylu” kavramına yer verilmiş olup “Türk soylu yabancı” kavramı yer almamakla birlikte “Türk soyluluğun tespitinde bakılacak esaslar” da belirtilmemiştir. 2527 sayılı Kanunun Uygulama
137 TUNÇOĞMAĞ, Kenan, CENTEL, Tankut, İş Hukukunun Esasları, Beta Yayınları, İstanbul, 2015. s.
80; SÜZEK, s. 338.
138 Yabancılara ilişkin çalışma yasaklarının bir ehliyet kuralı değildir. AKYİĞİT, Ercan, İş Hukuku, 11.
Baskı, Ankara, Seçkin, 2016. 134; DEMİRCİOĞLU, CENTEL, SÜMER, İş Sözleşmesi Yapma Özgürlüğünün Sınırları çerçevesinde düşünmektedir. DEMİRCİOĞLU, Murat, CENTEL, Tankut, İş Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 2016, s. 83,84; SÜMER, Halûk Hâdi, İş Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara, 2019, s. 54-55.
139 KUTLU, s. 199. 140 SAVUR, s. 216. 141 CİN, s. 202-203-204.
48
Yönetmeliği 15. maddesine göre, Türk soylu yabancılar, çalışma izni alabilmek amacıyla Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Merkez Nüfus İşlemleri Şubesi’nin açtığı hususi kütüğe kayıt olması gerekir. Kütüğe kayıt olan Türk soylu yabancılara, “Yabancılara Mahsus Kimlik Belgesi” verilir. Kimlik belgesi düzenlenebilirken, kimin Türk soylu olduğuyla ilgili kararı İçişleri Bakanlığı verir.
Türk soylu olduğunun kanıtlanması, yabancının Türkiye’de
çalışmasında kâfi gelmeyip ayrıyeten İçişleri Bakanlığı tarafından yabancının Türk soylu bulunduğuna dair bir belge verilmesi gerekir.
2527 sayılı Kanun ile Türk soylu yabancılara tanınmış en önemli imtiyaz, Türkiye’de bazı meslekleri icra etmeleri için gerekli olan Türk vatandaşı olma şartının, bazı istisnaların haricinde Türk soylu vatandaşlar için kaldırılmasıdır.142 Öyle ki
Türkiye’de fazla sayıda yabancı devletin vatandaşlığı bulunan veya vatansız durumunda olan Türk soylu yabancılarla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasında bulunan soy bağının getirdiği yakınlık, Türk soylu yabancıların ülkemizde çalışmalarının diğer yabancılara oranla biraz daha kolaylık sağlama doğrultusunda düzenleme yapılmasını gerektirir.143
Uluslararası İşgücü Kanunu 16. maddesinin (ç) bendi uyarınca, çalışma izninin istisnai olarak verildiği kişiler arasında İçişleri ve Dışişleri Bakanlığınca Türk soyluluğu bildirilmiş yabancılar da sayılmıştır. Anılan madde hükmü gereğince Türk soylu yabancılar için UİK madde 7. , madde 9. , 10. maddesinin uygulamasıyla ilgili istisnalar tanınabilir. 2527 sayılı Yasa 1. maddesi uyarınca, “Bu Kanun’un amacı; Türkiye’de ikamet eden Türk soylu yabancıların ihtiyaç duyulan meslek ve sanatları serbestçe yapabilmelerine, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Güvenlik Teşkilatı hariç olmak üzere kamu, özel kuruluş veya işyerlerinde bu meslek ve sanat dallarında çalıştırılabilmelerine olanak sağlamaktır.”
2527 sayılı Kanunun 3. maddesi uyarınca Türk soylu yabancıların, yasalarda T.C. vatandaşlarının çalışabileceği belirtilmiş olan meslek, sanat ve işlerde çalışması ile çalıştırılması için hususi yasalarda aranmakta olan vasıfları taşıma ve yükümlülükleri yapma koşuluyla bu yasa ile Uluslararası İşgücü Kanunu uyarınca
142 ÇELİKEL, GELGEL, s. 187. 143 TİRYAKİ, s. 137.
49
İçişleri ve Dışişleri Bakanlıklarıyla buna ilişkin ilgili bakanlıklar ile kuruluşların da görüşü alınıp Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca çalışma izni verilir.
2527 sayılı Kanun’un 1. ve 3. maddesi beraber değerlendirildiğinde Türk soylu yabancılar açısından TSK ile Güvenlik Teşkilatı dışında hususi yasalarla yabancı kişilere yasaklanıp sadece Türk vatandaşları için tanınan işlerde, Türk soylu yabancılara da çalışabilme olanağı tanındığı anlaşılmaktadır. Anılan kapsamda, Türk soylu yabancılar, sadece Türk vatandaşlarına çalışabileceği işleri kapsayarak bütün işlerde bağımlı ya da bağımlı olmadan çalışıp, kamu kurumları, kuruluşları ve işyerleri içerisinde memur veya işçi konumunda görevlerini yapabileceklerdir.144 Fakat, Türk soylu yabancılar er, erbaş, subay, astsubay ve general gibi TSK kapsamında kalan rütbelere veya polislik, komiserlik ve emniyet amirliği gibi güvenlik teşkilatına ilişkin görev alamazlar.
2527 sayılı Yasa’nın Uygulama Yönetmeliği 3. maddesinde Türk soylu yabancılar için çalışma izni verilmesinde gereken koşullar belirtilmiştir. Anılan madde uyarınca gereken koşullar;
1) İçişleri Bakanlığınca ikamet izni verilmiş olması,
2) Çalışma izni başvurusunda bulunan yabancıların belli meslek ile sanatların icrasında, hususi yasalarda belirtilen vasıfları barındırdığını ilgili Türk makamlarından alacak olduğu belgeler ile kanıtlamak,
3) Eğitim halini gösterir yabancı okul ya da fakülteden verilen diplomanın denklik belgesini MEB’e onaylatmış olmak,
4) O mesleğin yapılmasında güvenliğimiz bakımından hiçbir mahzur bulunmayacak, durumu da Cumhurbaşkanı tarafından tespit edilen ölçütlere uyması,
5) Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından tutulmuş yabancılara mahsus açılacak hususi sicillere nüfus kaydını yaptırmak ile “Yabancılara Mahsus Kimlik Belgesi” almak,
6) Meslek kuruluşlarına kayıt yaptırma mecburiyeti olması durumunda üyeliğin belgelemesi,,
7) Yabancı devletlerden alınan kalfalık, ustalık ya da dengindeki belgelerinin denkliği MEK’ in görüşünün alınıp MEB tarafından karar verilmiş olmasıdır.
50
2527 sayılı Kanun’un Uygulama Yönetmeliği 7. maddesine göre, Türk soylu yabancı için, Türkiye’deki ikamet ettiği durumlarına bakılarak, belli bir işte çalışmasına azami iki yıl kadar çalışma izni verilebilir ya da çalışma izni aynı süreler ile uzatılabilmektedir. İznin uzatılması için yapılan başvurular ise iznin bitiş tarihinden iki ay önce yapılır. Türk soylu yabancı icra ettiği işi değiştirmek istiyorsa tekrar çalışma izni alması gerekir.
2527 sayılı Kanun’un Uygulama Yönetmeliği 8. maddesi uyarınca, 7. maddesinde belirtilen süre içinde çalışma izninin uzatılması için başvuru yapılmaması nedeniyle iznin sona ermesi ve geri alınması hallerinde ilgili olan resmi ya da özel kurumlar ile kuruluşlar çalışma izninin bitmesi ya da geri alınma tarih itibariyle ilgili kişinin işini son buldurarak ilişiğini kesip mahalli emniyet makamlarına hemen bilgilendirme yapılır.
2527 sayılı Kanun’un Uygulama Yönetmeliği 18. maddesi uyarınca, çalıştırma ya da çalıştırılabilmeleri için izin verilmiş Türk soylu yabancılar, mevzuatta öngörülen kıstaslar kapsamında çalıştıkları resmi veya özel kuruluş ile işyerlerine ilişkin sendika mensubu olabilirler. Fakat Yönetmeliğin 17. maddesi hükmü gereği, Türk soylu yabancılara ait siyasi herhangi bir hakkının bulunmadığı düzenlenmiştir.
1.3.6.2. Doğumla Türk Vatandaşı Olup Çıkma İzni ile Türk Vatandaşlığını Kaybedenler (Mavi Kart Sahipleri)
Bireyler ekonomik olarak ya da farklı nedenlerden ötürü başka bir ülkeye yerleşme düşüncesinde olabilir. Bu düşünce bireyin vatandaşlığına ilişkin bir karar vermesini gerektirebilir. Bu doğrultuda bireylerin vatandaşı bulunduğu ülke haricinde farklı bir ülkede çalışmak istemesi durumunda fazlaca problem doğacaktır. Bu problemlerden başlıcası bireyin kendi devletine tabi vatandaşlık durumu sonucunda ne yapması gerektiğidir.145 Bu nedenle mülga 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Yasası 1995
yılı içerisinde getirilen değişiklikle doğum ile Türk vatandaşı olan ve çıkma izniyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilerin taşınmaz edinme, çalışma benzeri çok sayıda hususta Türk vatandaşlarıyla eşit prosedüre tabi kılınacakları belirtilmiştir.146
145 AYAN, s. 47.
51
Türk vatandaşlığı herhangi bir nedenle kaybedilmiş bulunan kişiler artık bu an itibariyle yabancı statüsünde sayılırlar. Bu nedenle çalışma hakkı bakımından da yabancılarla aynı konumda olurlar. Türk Vatandaşlığı Kanunu 26. maddede yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmak niyetiyle Türk vatandaşlığından çıkma izni isteyen kişilerin vatandaşlıktan çıkma yöntemiyle bırakmasından bahsedilen bu bireyin yabancı devletin vatandaşı olmaya hak kazanması koşuluyla özel bir izin verilmesidir.147
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu 28. maddesinin 1. fıkrasına göre, “Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan altsoyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Milli güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır.”
Anılan maddenin 3. fıkrasına göre, bu hüküm çerçevesinde olan kişiler, kadroya dayanan ve kamu hukukuna tabi şekilde asli ve sürekli kamu hizmetinin görevlerinde bulunamayacak fakat; kamu kurumlarıyla kuruluşlarında işçi, geçici ya da sözleşmeli personel şeklinde çalıştırılabilecekler.148
Uluslararası İşgücü Kanunu 6. maddenin 4. fıkrası ile Türk Vatandaşlığı Kanunu 28. madde çerçevesinde bulunan kişilerin çalışma izni almasına gerek bulunmadığı düzenlenmiştir.
1.3.6.3. KKTC Vatandaşları
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 2. madde uyarınca yabancı kişilerin tabi olduğu kuralların büyük bir bölümü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) vatandaşlığı bulunanlara uygulanmaz. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Arasında İki Ülke Vatandaşlarına İlave Kolaylıklar Tanınmasına İlişkin Anlaşma uyarınca KKTC vatandaşları Türkiye’ye yerleşmek istiyorlarsa ikamet alma mecburiyetleri bulunmamaktadır.149 KKTC ve Türkiye
arasındaki çalışma hakkına ilişkin düzenlemeler yapmak amacıyla Türkiye ile KKTC arasında 1987 tarihli Uluslararası İşgücü Anlaşması imzalanmıştır.150 Sözü edilen
anlaşmanın 6. maddede Türkiye ile KKTC de ikamet etmekte olan ya da KKTC
147 AYBAY, Yabancılar H., s. 95.
148 AYAN, s.48; EKŞİ, Koruma H. , s. 264-285. 149 EKŞİ, Yabancılar H. , s. 62.
52
haricinde başka bir yerde yaşayan KKTC uyruklu vatandaşlara seyahat hürriyeti sağlama niyetiyle verilen iki yıl süresince geçerliliğini koruyan Yabancılara Mahsus Damgalı Pasaportlar KKTC pasaportunda belirtilen geçerli kalma sürecini geçmeme koşuluyla en fazla beş yıl süreyle verilir.151
Uluslararası İşgücü Kanunu 16. maddenin 1. fıkrasının d bendi uyarınca KKTC vatandaşı olanlara verilecek olan çalışma izni türünün “istisnai çalışma izni” olacağı hüküm altına alınmıştır.
1999 senesinde Türkiye Cumhuriyeti ‘ yle KKTC, KKTC vatandaşı olanların Türkiye’de Türk soylu yabancı gibi muameleye tabi tutulacağını düzenleyen “T.C. Hükümeti ve KKTC Arasında İki Ülke Vatandaşlarına İlave Kolaylıklar Tanınmasına İlişkin Antlaşmanın 2. maddesine göre, “T.C., Türkiye’de çalışan ve ikamet eden KKTC vatandaşlarının “Türk soylu yabancıların Türkiye’de meslek ve sanatlarını serbestçe yapabilmelerine ilişkin” 2527 sayılı Yasa kapsamından çıkarılarak, hususi bir statü sahibi olmaları için gereken kanuni düzenleme yapılmasına ilişkin süreci başlatır. Bu süre tamamlanana değin izin alma prosedüründe hali hazırdaki uygulamaya devam edilip, ikamet ile çalışma izin süreleri en fazla 5 yıllığına verilecektir.”