Çalışma Sürelerinin Dağıtımı ve Yoğunlaştırılmış İş Haftası

İş Kanunu’nun uygulamaya getirdiği yeniliklerden biri de;157 _{bir çok haftadan}

oluşan zaman diliminde işçinin ortalama haftalık çalışma süresinin, normal haftalık çalışma süresini aşmayacak şekilde dağıtımına izin veren yönteme esnek çalışmadır158

ve bu kapsamda ortaya çıkan çalışma dönemine de denkleştirme dönemi denilmektedir.159 İş Kanunu’na dahil edilen bu düzenleme uyarınca, iş akdinin tarafları anlaşarak haftalık normal çalışma süresini, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilecektir160 _{(İK, m.63/2). Bu}

doğrultuda işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmayacaktır161 _{(İK, m. 41/1). Bu uygulama kapsamında yapılacak çalışma ise ancak}

iki aylık süreler ya da toplu iş sözleşmeleri ile dört aylık süreler içinde olmak şartı ile

155_{Süzek 2011, s.734; Mollamahmutoğlu/Astarlı 2012, s.1085; Karacan 2015, s.38;}

Eyrenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.243; Ekonomi 1976, s.236, Yıldırım I 2012, s.60.

156_{Tunçomağ/Centel 2008, s.149.} 157 _{Caniklioğlu 2005, s.6.} 158_{Akyiğit 2010, s.217.}

159_{A. Can, Tuncay, Brief Hıstory And Flexıbılısatıon Efforts Of Turkısh Labour Law, Dokuz Eylül}

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2013, s.362.

160_{Murat Kandemir, Fazla Çalışmanın Azami Süresi ve Fazla Çalışmanın Yasakları, Hakemli Makale,}

Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, s.15.

34

uygulanabilmektedir162 (İK, m.63/2). Bu iki veya dört aylık denkleştirme dönemleri içinde, işçi bazı haftalarda normalden daha az çalışırken bazen de yoğun biçimde çalışmaktadır ki bu yoğun çalışmanın olduğu döneme “yoğunlaştırılmış iş haftası” denilmektedir.163

Görüldüğü üzere bu uygulama ile haftalık çalışma süreleri konusunda ölçüt alınan haftalık normal çalışma süresi (45 saatlik yasal süre) genişletilmiş olup birçok haftadan oluşan bir dönemin ölçü olarak alınması sonucu doğmuştur.164 _{Bu hususta,}

Avrupa Birliğince kabul edilen ve işçilerin sağlıklarını korumak amacıyla 23.10.1993 tarihinde 93/104 sayı ile yürürlülüğe giren direktifte belirtilen günlük azami 11 saat çalışmak şartıyla haftada 48 saatlik sürelerle çalışabileceklerine dair düzenleme doğrultusunda,165 _{4857 sayılı yasada haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan}

günlerine farklı şekilde dağıtılması imkanı tanınmıştır.166 _{Esnek çalışma usulü, iş yeri}

çalışma koşullarının iş yeri gereklerine uydurmak amacıyla kabul edilmiş olup167 _bu

usulde işveren, denkleştirme dönemini içinde haftalık ve günlük çalışma sürelerini ve denkleştirme döneminin başlangıç ve bitiş sürelerini belirleme yetkisini de haiz kılınmıştır168 _{(ÇSY, m.5). Ancak kanun koyucu işverene bu yetkiyi vermekle beraber}

yasa ile çalışma süreleri ve uygulama koşulları konusunda belirli sınırlamalar getirmiştir. Bu konuda birinci olarak, işveren, çalışanı günlük 11 saatten daha fazla çalıştıramayacaktır.169 _{İkinci olarak, denkleştirme süresi içinde haftalık ortalama çalışma}

süresi, kanuni veya akdi çalışma sürelerini geçmeyecektir.170 _{Üçüncü olarak da}

162_{Erdoğan 2014, s.70; Tuncay 2013, s.362 .} 163_{Kandemir 2011, s.15.}

164_{Caniklioğlu 2005, s.6.}

165_{Ebru Yeşim Sargici, Avrupa Birliği Hukukunda Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesi, Y. Lisans Tezi,}

Ankara Üni. Sosyal Bil.Ens.2006, http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1404/2016.pdf. (25.06.2016) s. 103; Ayrıca çalışma sürelerinin batı hukukundaki tarihi seyri ve gelişimi hakkında, Bkz. age., s.103 vd.

166_{Günay 2007, s.32-33; Eyrenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.247; Aktay/Arıcı/Kaplan 2013, s.239;}

Tunçomağ/Centel 2008, s.147.

167_{Andaç 2006, s.117.}

168_{Caniklioğlu 2005, s.7; Aktay/Arıcı/Kaplan 2013, s.240; Tuncay 2013, s.361.} 169_{Aktay/Arıcı/Kaplan 2013, s.240; Eyrenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.251.} 170_{Eyrenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.251 Aktay/Arıcı/Kaplan 2013, s.240.}

35

denkleştirme döneminin iki ayı geçmemesi gerekmektedir. Bu hususla ilgili olarak denkleştirme döneminin iki ay olacağı belirtilmiş ise de yine aynı maddede bu durumun toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabileceği de belirtilmiştir171_{(İK, m.63/2).}

Bu hususta kanunun emredici olarak getirmiş olduğu çalışma sürelerine ait bu sınırlamalar, işçinin sağlığını ve güvenliğini sağlamak amacını taşıdığından taraf iradeleri ile uzatılması mümkün değildir.172 _{Belirtmek gerekir ki; getirilen bu}

sınırlamalar kişisel olarak işçileri korumak içindir, yoksa iş yerinin faaliyetini sınırlamak istenilmemektedir.173 Aksine denkleştirme dönemi ile uygulanacak çalışma usulü işveren lehine de sonuçlar doğurmaktadır. Şöyle ki, işveren işin yoğun olduğu dönemde günlük 11 saat işçiyi çalıştırmakla, yoğunlaştırılmış iş haftası içinde kalacak şekilde üretimini tamamladıktan sonra kalan sürelerde işçiye serbest zaman hakkı tanıyabilecektir. Böylece işveren, işçiye serbest zaman hakkını kullandırarak, hem fazla çalışmanın karşılığını ücret olarak ödemeyecek hem de işçinin izinli olduğu sürelerdeki yemek, yol gibi yan giderlerden tasarruf edebilme imkanına sahip olacaktır.174

Yukarıda izah edilen şartlar altında çalışma sürelerinin dağıtımı ve yoğunlaştırılmış iş haftasını örneklersek, işveren 8 haftalık çalışma süresi boyunca ilk 4 haftada ortalama 55 saat haftalık yoğunlaştırılmış çalışma yaptırırsa geri kanan 4 haftalık çalışmasını denkleştirme kapsamında ortalama 35 saat haftalık çalışma ile gerçekleştirebilecektir. Buradaki bu iki aylık çalışma süresine bir bütün olarak denkleştirme süresi denilmekte, ilk dört haftalık süreye de yoğunlaştırılmış iş haftası denilmektedir.175 Ayrıca belirtmek gerekir ki denkleştirme döneminin işyerinde

171_{Caniklioğlu 2005, s.7; Akyiğit 2010, s.217; Narmanlıoğlu 2014, s.625.} 172_{Demir 2006,s.289.}

173_{Süzek 2011, s.726; Eyrenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.251; Bkz. Çalışma Süreleri Yönetmeliği 11.}

Madde.

174_{Emin Zeytinoğlu, Çalışma Barışına Katkısı Olabilecek Bir Sistem: ESNEKLİK, İstanbul Ticaret}

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2012/2, http://docplayer.biz.tr/2043654-Calisma-barisina- katkisi-olabilecek-bir-sistem-esneklik.html (08.08.2016) s.169.

36

uygulanması için iş akdinin taraflarının anlaşması gereklidir.176 _{İşverenin re’sen}

denkleştirme dönemini uygulaması veya işçinin rızası olmaksızın yoğunlaştırılmış iş haftası ile çalışma yaptırması ÇSY’ nin 5. maddesine aykırılık teşkil edecektir.177 _Çünkü

ilgili yönetmeliğin hükmüne göre ancak “tarafların yazılı anlaşması” şartıyla bu uygulamanın geçerliliği mümkün olacaktır(ÇSY, m.5). Öğretide bu anlaşmanın şekli konusunda Caniklioğlu, sözleşme yapma özgürlüğü kapsamında kalan şekil şartının yasada düzenlenmemiş olması nedeniyle yönetmelikle düzenlenemeyeceğini, bu nedenle tarafların sözlü anlaşma ile de denkleştirme dönemini uygulamasının mümkün olduğunu belirtmiştir.178 _{Diğer yandan Eyenci/Taşkent/Ulucan ise bu hususta tarafların yazılı}

olarak anlaşmaları gerektiğini, işçilerden sözlü olarak alınacak onayın yeterli olmayacağını belirtmektedir.179 _{Bu hususta kanaatimiz, hem ispat külfeti bakımından}180

hem de işçinin hak ve sorumluluklarını muhafaza edip kayıt altına alması bakımından, anlaşmanın yazılı olmasının hukuka uyarlılık sağlayacağı yönündedir. Bu nedenle de tarafların iş akdini hazırladığında ya da denkleştirme esasına göre çalışmanın başlayacağı dönemin başında bu hususta yazılı bir şekilde anlaşmaları gerekmektedir.

176_{Caniklioğlu 2005, s.6; Tuncay 2013, s.361; Çelik/Caniklioğlu/Canbolat 2014, s.409;}

Aktay/Arıcı/Kaplan 2013, s.239; Fevzi Şahlanan, Fazla Çalışmayı Günlük İş Sürelerinin Üzerinde Yapılan Çalışmalar Olarak Düzenleyen Toplu İş Sözleşmesi Hükmünün 4857 Sayılı İş Kanunu Karşısında Değerlendirilmesi, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2007/2,

http://www.calismatoplum.org/sayi13/Sahlanan.pdf (16.07.2016) s.168.

177_{Ersin Gürbüz Güngör, İş Hukukunda Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesi ve Fazla Çalışma için}

İşçinin Onayı, Ege Akademik Bakış/Ege Academic Review, 9/4/2009

http://onlinedergi.com/eab/arsiv/arsivDetay.aspx?yil=2009&peryot=4 s.1546; Eyrenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.250; Mollamahmutoğlu/Astarlı 2012, s.1075.

178_{Caniklioğlu 2005, s.9; Bu hususta Akyiğit ise tarafların anlaşmalarını yeterli görmekte ancak toplu iş}

sözleşmesi kapsamında yapılacak denkleştirme dönemli çalışmaların yazılı olması gerektiğini belirtmektedir., Akyiğit 2010, s.217.

179_{Eyenci/Taşkent/Ulucan 2014, s.250; Bu hususta aynı görüşü paylaşan Narmanlioğlu, iş akdinin}

taraflarının yazılı anlaşması ile denkleştirme usulünce çalışma yönteminin uygulanabileceğini belirtmiştir, Bkz. Narmanlıoğlu 2014, s.625.

180_{“…Denkleştirme süresinin uygulanabilmesi için yasa ve yönetmelik taraşından açıkça aranan}

taraşların anlaşması, yani işçinin yazılı onay vermesi şartını bir taraşa bırakarak, fiili çalışma sistemini örtülü denkleştirme olarak nitelendirip buna göre sonuçlara varılması kabul edilemez.”

37

Son olarak denkleştirme döneminde çalışan işçinin kimi yoğunlaşmış iş haftalarında çalışma süresinin haftalık çalışma süresinin üzerine çıkması durumunda ücretinin nasıl düzenleneceği konusu da önem arz etmektedir. Bu konuda kanunun amacı da dikkate alındığında, denkleştirme döneminin bir bütün olarak dikkate alınması ve çalışmanın karşılığının hesabında, çalışanın ortalama haftalık çalışma süresinin dikkate alınması gerektiği ve bu durumun ücrette bir değişikliğe neden olmayacağı kabul edilmektedir.181 Kaldı ki yasal çalışma süresini aşan kısmın aslında denkleştirme dönemi içinde işçiye serbest zaman olarak tanındığı182 _{dikkate alındığında ücretin denkleştirme}

dönemindeki ortalama haftalık çalışma süresi üzerinden hesaplanmasının yerinde olacağı genel olarak kabul görmektedir.183