Çaba Sarf Ederek Kendini Denetleme Bataryası (Effortful Control

Çaba Sarf Ederek Kendini Denetleme Bataryası (Effortful Control Battery) Kochanska, Murray, Jacques, Koenig ve Vandegeest (1996) tarafından okul öncesi çocukları için çocuğun ince ve kaba motor hareketlerini yönergelere uygun olarak yavaĢlatma, keyif verici etkinlikleri erteleme ve durumsal taleblere uyum (yap-yapma ayırt etme) becerisini ölçmek amacıyla geliĢtirilmiĢtir. Bataryada 6 tane oyun niteliğinde etkinlik bulunmaktadır. Bu etkinliklerden iki tanesinde (Bridge and Walk-A-Line-Slowly) çocuktan düz bir çizgiyi çok yavaĢ çizmesi ve yere yapıĢtırılmıĢ bir kurdele üstünde yavaĢça yürümesi istenerek çocuğun ince ve kaba motor hareketlerini yönergelere uygun olarak yavaĢlatma becerisi ölçülmektedir. Diğer iki etkinlikte (Snack Delay and Gift Wrap) haz geciktirmek için çocuğun keyif verici etkinlikleri erteleme becerisi ölçülmektedir (örneğin, saydam bir kap

altına konan bonibon Ģekerlerini yemeden 15 ile 45 saniye arasında beklemesi; kendisi için paketlenen bir hediyeye bakmadan 1 dakika beklemesi). Son iki etkinlik olarak (Bear and Dragon, Day and Night) ise çocuğun yap-yapma ayırt etmesini (go-no-go discrimination) durumsal taleblere uyum yeteneğini ölçmektedir. Her bir etkinliğin puanı z-puanına dönüĢtürülüp ortalamaları alınır ve kapsamlı bir bileĢik puan hesaplanır.

Çaba gerektiren etkinliklerin bileĢik puan kontrolü, altı etkinlik için toplam tüm standart puanlarıın bileĢik bir puan oluĢturmak amacıyla ortalaması alınmıĢtır.

Bu araĢtırmada çocuğun keyif verici etkinlikleri erteleme becerisi çaba sarf ederek kendini denetlemenin ölçütü olarak ele alınmıĢtır. Bu nedenle ”Çaba Sarf Ederek Kendini Denetleme Bataryası”nın altı oyun çalıĢmasından hazzı ve keyif verici etkinlikleri erteleme becerisini ölçen Bonibon/kraker geciktirme ve Hediye bekleme (Snack Delay and Gift Wrap) iki basit ketleme oyunu seçilerek uygulanmıĢtır. Bu oyunlar aĢağıda açıklanmıĢtır.

Bonibon/kraker geciktirme: Oyun için öncelikle masaya çocuğun önüne kraker veya

bonibon konur sonra çocuğa kraker veya Ģekeri yememesi ve zil sesini beklemesi gerektiği söylenir. Bu oyunda, çocuğun Ģeker ya da krakeri yemesi için araĢtırmacının zili çalmasını beklemesi gerekmektedir. Oyun sırasında, araĢtırmacı çocuğa kendisinden bekleneni göstererek anlatır (Örneğin: Çocuktan ellerini minik eller çizilmiĢ bir matın üstüne koymasını ister ve Ģeker ya da krakeri saydam bir bardağın altına saklarken çocuğun zil çalana kadar beklemesi gerektiğini ifade eder. Sonrasında, araĢtırmacı çocuğun anlatılanları anladığından emin olmak için bir deneme oyunu oynar. Sonra uygulama baĢlar. Altı denemede, araĢtırmacı zili sırasıyla 5, 10, 0, 20, 0 ve 40 saniye bekledikten sonra zili çalar. Çocuğun performansı her deneme için Ģu Ģekilde kodlanır:

0- Çocuk bonibonu/krakeri zil çalmadan yer.

1- Zilin çalmasını beklemeden bonibonu/krakeri almaya yeltenmiĢken süre biter. 2- Zil çalmadan kaba dokunur ama bonibonu/krakeri yemez.

3- Zili bekler ama elini istenilen Ģekilde tutmaz (Örneğin kağıt aracılığıyla kaba dokunur). 4- Elini kağıtta istenilen Ģekilde tutar ve zil çalana kadar bekler.

Ayrıca çocuğun her deneme için sabırsızlık davranıĢları da kodlanır (EK 1). Her deneme puanı (0 bekleme süresi olanlar hariç) z-puanına dönüĢtürülür. Birbiriyle korelasyonu olan denemelerin ortalaması alınarak toplam tepki puanı oluĢturulur.

Hediye bekleme: Bu oyun hediye paketleme ve hediye paketi süsü bekleme olmak üzere iki

bölümden oluĢur. Birinci bölümde, araĢtırmacı çocuğa onun için bir hediyesi olduğunu ancak sürpriz yapmak için paketlemesi gerektiğini söyler. Bunun için de çocuktan arkasına dönüp bakmamasını ve ayağa kalkmamasını ister. Bir dakika boyunca sürecek olan bu bölümde, çocuk otururken araĢtırmacı çocuğun arkasına geçer ve hediye paketi ile kasıtlı olarak gürültü çıkartır. Çocuğun dikkatini ve ilgisini paketleme sesine çeker. Bir dakika dolduktan sonra paketlenmiĢ hediyeyi çocuğun önüne masanın üstüne koyarak ikinci bölüme geçer. AraĢtırmacı ikinci bölümde dıĢarıdan hediye paketi süsü alıp geleceğini söyler. PaketlenmiĢ hediye çocuğun önündedir fakat ona dokunmamasını ve ayağa kalkmamasını ister ve odadan dıĢarıya çıkıp odanın kapısını kapatır. DıĢarıda üç dakika bekleyerek çocuğu odada yalnız bırakır. Daha sonra içeriye girip hediye paketi süsünü pakete yapıĢtırp paketlenmiĢ hediyeyi çocuğa hediye eder. ÇalıĢma bittikten sonra video çekimleri izlenip kodlamalar yapılır (EK 2).

Birinci bölümün kodlaması Ģu Ģekildedir: 1- Arkasına döner ve tekrar önüne dönmez.

2- Arkasına döner/kalkar, ama sonra tekrar önüne döner/oturur. 3- Hediyeyi görebileceği Ģekilde omzunun üzerinden bakar. 4- Kafasını 90 dereceden daha az yana çevirir.

5- Bakmaya çalıĢmaz.

Ayrıca çocuğun sabırsızlık davranıĢı gösterip göstermediği kodlanılır. Ġkinci kısımda ise oturma ve dokunma için kodlama yapılır. (EK1)

Oturma

0- Süre bitmeden kalkar. 1- Süre bitene kadar oturur.

Dokunma

1- Hediyeyi açar.

2- Hediyeyi kaldırır/alır.

3- Hediyeye dokunur fakat kaldırmaz. 4- Hediyeye hiç dokunmaz.

Her iki ölçeğin her puanı standartlaĢtırılmıĢtır. Çocuğun gözetleme ve arkasını dönme durumları, arkasını dönme süresi (ters kodlama), oyuncağa dokunma durumu, oyuncağı kaldırma ve ayağa kalkma süresi ve oturma durumu puanlarının birbirleriyle yüksek bir korelasyon gösterdikleri gözlemlenmiĢtir. Bu yüksek korelasyon gösteren puanların ortalaması alınarak bir toplam puan elde edilmiĢtir (Çorapçı vd. 2010).

Ertan (2013)‟nın yaptığı çalıĢmada Yemeği Geciktirme ve Hediyeyi Bekleme uygulamaları sonrası standartlaĢtırılmıĢ kodlar ile bekleme süreleri kullanılarak ortalama puanlar hesaplanmıĢ, çocukların çaba sarf ederek kendini denetleme puanları ise bu iki uygulamada elde edilen skorların ortalamaları alınarak bulunmuĢtur. Buna göre; X Yemeği Geciktirme=-.023±0,56; X Hediyeyi Bekleme=0,017±0,64 ve X Kendini Denetleme=0,019±0,61 olarak bulunmuĢtur

“Çaba Sarf Ederek Kendini Denetleme Bataryası‟nın geçerlik-güvenirlik çalıĢmasına dair bir çalıĢma yoktur. Fakat Türkiye‟de yapılan çalıĢmalarda kullanılması ve beklenen iliĢkilerin elde ediliyor olması bataryanın geçerliliğine iĢaret etmektedir (Çorapçı vd. 2010).

“Çaba Sarf Ederek Kendini Kenetleme Bataryası‟nın Türkçe uyarlaması Yerlioğlu (2010)‟nun yaptığı çalıĢmadan edinilmiĢtir.