AN KA RA

AN KA RA

ÜN İV ER Sİ TE Sİ

EL MA DA Ğ MY O

EB H2 12 YÖ NE Tİ Cİ AS İS TA NL IĞ I

ÖĞR. GÖR. NI MET ÖZGÜL ÜNSAL K Ö SE

İÇERİK

STRES YÖNETİMİ 1. Stres Kavramı 2. Stres Türleri 3. Stres Belirtileri 4. Örgütsel Stres 5. Stres Faktörleri

6. Stresin Yol Açtığı Sorunlar

7. Stresle Başa Çıkma

1. STRES KAVRAMI

Stres sözcü!ü, Latince “estrictia”, eski Fransızca “estrece”,

#ngilizce “stress” sözcüklerinden gelmektedir.

“bireyin fiziksel ve sosyal çevreden gelen uyumsuz koşullar nedeniyle, bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayrete STRES denir.”

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

3

1. STRES KAVRAMI

Stres kavramı üzerine yapılan tanımlamalardan ve kısa açıklamalardan sonra bu tanımların ortak özelliklerini

birleştirdiğimiz zaman aşağıdaki gibi bir durum ortaya çıkar:

• Stres kişi ve çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur.

• Stres motive edilmiş durumdan daha aşırı bir biçimde insanı harekete geçirir.

• Aşırı streste tehlike söz konusudur ve bu tehlikenin önemi algılanmalıdır.

• Stres organizmanın tümünü etkiler.

• Stres normal olarak kontrol edilebilir bir tepki değildir.

1. STRES KAVRAMI

Stresin Ortaya Çıkış Aşamaları

Cüceloğlu stresin ortaya çıkış aşamalarını, ünlü stres uzmanı Doktor Selye’den yararlanarak aşağıdaki gibi

açıklamaktadır. Buna göre stres üç dönemli bir süreç olarak ortaya çıkar.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

5

Alarm Dönemi

Direnç Dönemi

Tükenm

e Dönemi

1. STRES KAVRAMI

Stresin Ortaya Çıkış Aşamaları

• Bu dönemde otonom sinir sistemi gayet faal bir duruma geçer ve salgı bezlerini uyarır.

• Kana bol miktarda adrenalin ve onun etkisi altında ortaya çıkan diğer biyokimyasal maddeleri pompalar.

• Salgıların etkisi altında vücut alarm durumuna geçer ve ortaya çıkacak acil durumlarla

uğraşmaya hazırlanır.

Stres veren uyarıcı ya da ortam devam ederse, ikinci dönem ortaya çıkar.

Alarm

Döne mi

1. STRES KAVRAMI

Stresin Ortaya Çıkış Aşamaları

•

Organizma vermiş olduğu alarm tepkisini ortadan kaldırır.

•

Stresli ortama uyum sağlar ve kandaki biyokimyasal

maddeleri geri çeker.

•

Organizma, sanki normal koşullar altında işliyormuş izlenimi verir.

•

Ne var ki, gerçekte organizma yorulmaktadır ve içten içe

direncini kaybetmektedir.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

7

Direnç

Döne mi

1. STRES KAVRAMI

Stresin Ortaya Çıkış Aşamaları

• Beden, artık stresin baskısına dayanamaz.

• Direncini kaybeder, ilk alarm dönemindeki bazı belirtiler geri döner.

• Hastalıklar ortaya çıkmaya başlar ve bu

hastalıklardan bazıları ölümle sonuçlanabilir.

• Stres verici olay çok ciddi ise ve uzun

sürerse, organizma için tükenme aşamasına gelinir.

• Bazen bu dönemde yeniden alarm dönemi reaksiyonları ortaya çıkar.

• Tükenme döneminin belirtileri; kronik baş ağrıları ve yorgunluk duygusu, uyuyamama veya uyanma zorluğu, aşırı yeme, kas

ağrıları, göğüs ağrıları, kâbus, hazımsızlık, aşırı alkol tüketimi, bitkinlik, baş dönmesi ya da bulantı, yüksek kan basıncı, sinirli

hareketler, paniğe kapılma, olaylar

karşısında aşırı duyarlılık ve kalp çarpıntısı gibi belirtilerdir.

Tükenm

e Dönemi

2. STRES TÜRLERİ

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

9

STRES TÜRLE

Rİ

Yapıcı Stres

Yıkıcı Stres

Uzun Süreli

Stres

Ölçüle bilir Stres Ölçüle

meye n Stres İşlevs

Stres el İşlevs

Olmay el Stres an A Tipi

Stres

B Tipi

Stres

2. STRES TÜRLERİ

Yapıcı Stres

• Birey ve örgüt için yapıcı olan, örgütsel ve bireysel

potansiyelden yararlanma olanağı veren strestir.

• Bireysel ve örgütsel motivasyon işlevi gören bir stres türüdür.

• Çalışanların görevlerini istek ve coşku ile yerine getirmelerine katkı sağlar.

• Çalışanların belli bir stres

tepkisi içinde olmalarını, onların işlerine karşı güdülenmelerini ve performans düzeylerinin

yükselmesini sağlar.

2. STRES TÜRLERİ

Yıkıcı Stres

• Yapıcı stresin aksine çalışanların ve örgütlerin işlevlerini yerine

getirmemelerini engelleyen,

örgütün psikolojik iklimini bozan, kişinin kendi potansiyelinden

yararlanmasını engelleyen bir stres türüdür.

• Orta düzeyde veya ılımlı stres örgütsel verimliliğe ve bireysel

performansa katkı sağlarken, yıkıcı stres bunları engelleyici bir işlev görür.

• Aşırı yüksek düzeyde ortaya çıkan yıkıcı stres çalışanların fiziksel ve zihinsel sistemini bozucu bir etki yapar.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

11

2. STRES TÜRLERİ

Uzun Süreli Stres

• Stres anlık bir şey değildir. Oluşması için üzücü bir olayı veya istenmeyen bir durumu yaşamak yeterlidir.

• Oluşurken ani olarak oluşur ancak stresten kurtulmak kolay değildir.

Uzun çabalar, stresle başa çıkma

yöntem ve tekniklerini gerektirir. Söz konusu yöntem ve teknikleri beceriyle kullandığımız ölçüde stresten

kurtulabiliriz; aksi halde stres uzun süreli kronik bir strese dönüşür.

• Olağanüstü olaylar, hayat biçimindeki köklü değişiklikler uzun dönemli stres oluşturabilir.

• Gündelik dilde bu stres biçimi kronik stres olarak tanımlanmaktadır.

2. STRES TÜRLERİ

Ölçülebilir Stres

• Stresin ölçülmesi sonuçlarıyla olabilmektedir.

• Örneğin İngiltere’de yapılan bir araştırma stresin, işyerlerine maliyetinin işçi işveren

anlaşmazlıklarından on kat daha pahalı olduğunu ortaya koymuştur.

Her gün 250.000’den fazla kişi

kalp krizleri, davranış bozuklukları, kroner kalp yetmezliği ve alkole bağlı rahatsızlıklar gibi stresin yol açan hastalıklar nedeniyle işe

gel(e)memekte bunun ülke

ekonomisine maliyeti (yılda 7-9 milyar pound) yüksek olmaktadır.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

13

2. STRES TÜRLERİ

Ölçülemeyen Stres

• Stresin bazı zararlarını ölçmek zordur.

• Örneğin işyerinde stresin neden olduğu verim kaybını ya da

azalan yaratıcılık nedeniyle elde edilemeyen kazancı ölçmek kolay olmamaktadır.

• Stresten kaynaklanan bir

örgütsel mobbingin maliyetini, bozulan birey ve örgüt sağlığının maliyetini, elverişsiz bir örgütsel iklimde düşük performansla

çalışmanın maliyetini ölçmek de o kadar kolay değildir.

2. STRES TÜRLERİ

İşlevsel Stres

•

Gündelik iş ve özel yaşamın zorluklarına, ani değişimler karşısında strese tepki vermek gerekir.

•

Ancak söz konusu tepkiyi

vermek kişide yaratıcı gerilime neden olabilecek ılımlı bir stresi gerekli kılar. Bu gereklilik

stresin işlevsel olabileceğini gösterir.

•

Örneğin üniversite sınavlarına hazırlanan bir öğrencinin

işlevsel strese çok fazla ihtiyacı vardır.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

15

2. STRES TÜRLERİ

İşlevsel Olmayan Stres

•

Uyumu zorlaştıran, kişinin potansiyelinin altında

kalmasına neden olan stres işlevsel olmayan bir strestir.

•

Aileden birinin veya kendimizin hastalık durumu, ölüm,

problemli ilişkiler, işyerinde çatışma, mobbing veya

saldırganlık durumları kişide işlevsel olmayan stresin

istenmeyen sonuçları ile karşı

karşıya kalmamıza yol açabilir.

2. STRES TÜRLERİ

A Tipi Stres

• A tipi kişiliklerde görülür. 1950’lerin başında Meyer Friedman isminde bir kardiyolog,

kroner kalp rahatsızlıkları alanında araştırmalar yaparken belirli kişilik ve

davranışlara sahip olan bazı kişilerin benzer sağlık sorunları olduğunu fark edince bu kişileri bir sınıflandırmaya tabi tutmuştur.

• Bu araştırmada temel olarak, bazı bireylerin diğerlerine göre kalp hastalığı geçirmeye daha yatkın olduğu görülmüştür.

• Söz konusu araştırma çeşitli kalp

hastalıkları olan kişilerin benzer davranış şekillerinin olduğunu göstermiştir.

• Kısaca iş yerinde ya da herhangi bir yerde olabildiğince yüksek çaba gösteren,

durmaksızın çabalayan ve mücadele eden, sabırsız, kısa zamanda çok iş yapma arzusu olan insanlar A tipi kişiler olarak kabul

edilmektedir.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

17

2. STRES TÜRLERİ

B Tipi Stres

• A tipi dışındaki kişiler genel olarak B tipi kişiler olarak kabul edilmektedir.

B tipi kişilikler yaşamdan yüksek beklentileri olmayan, sabırlı,

tolerans katsayısı yüksek insanlardır.

• Bunların pek zaman yönetme kaygıları yoktur. İşleri oluruna bırakırlar.

• Kendilerini kolay kolay sıkmazlar.

• Kaygı ve endişe düzeyleri düşüktür.

• Güçlü bir başarma isteği duymazlar.

• Suçluluk hissi duymadan rahatça dinlenebilirler.

• Tatil yapma, eğlenme ve zevk alma istekleri da yüksektir.

2. STRES TÜRLERİ

Bunlar ölüm, hastalık gibi istenmeyen

yaşam olayları karşısında stres yaşasalar bile bu çok uzun

ömürlü bir stres değildir.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

19

TÜRLE Rİ

Yapıc

Stres ı Yıkıcı Stres

Uzun Sürel Stres i

Ölçül ebilir Stres Ölçül

eme yen Stres İşlev

Stres sel İşlev

Olma sel Stres yan Tipi A Stres

Tipi B

Stres

2. STRES TÜRLERİ

KAYNAKÇA

TENGİLİMOĞLU, D., BAŞPINAR, N. Ö., & TUTAR, H. (2012). Büro Yönetimi. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.

Altıntaş, E. (2004). Stres Yönetimi. İstanbul:Aktüel Yayınevi. Aydın, İ. P. (2002). İş Yaşamında Stres.

Ankara: Pegem A Yayınları.

Balcı, A. (2000). Öğretim Elemanlarının İş Stresi. Kuram ve Uygulama. Ankara: Nobel Yayınları.

Baltaş, A. ve Baltaş, Z. (1999). Stres ve Başaçıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve Davranışı. Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Erdoğan, İ. (1996). İşletme Yönetiminde Örgütsel Davranış. İstanbul: Avcıol Basım Yayın.

Ertekin, Y. (1993). Stres ve Yönetim. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.

Hargreaves, G. (Çev. C. Akkoyunlu). (1994). Stresle Baş Etmek. İstanbul: Doğan Kitap.

Heather, R.S ve diğerleri. “Stress: Causes Conseeguences And Coping Strateies”. Stress Management:

July-August, 1982.

Jere, Y. E. (1989) (Çev. F. Dilber). Gerilim Altındaki Yönetici. İlgi Yayınları: İstanbul .

Kırel, Ç. (1994). Stresin Bireysel Sonuçları, Stres Yönetimi. Eskişehir: A.Ü. Açıköğretim Fakültesi Yayınları.

Şahin, N. H. (1995). Stresle Başaçıkma. Olumlu Bir Yaklaşım. İstanbul: Sistem Yayıncılık.

Silah, M. (2005). Endüstride Çalışma Psikolojisi. Ankara: Seçkin Yayınevi.

Tutar, H. (2004). İş Yerinde Psikolojik Şiddet. Ankara: Platin Yayıncılık.

Tutar, H. (2010). Kriz ve Stres Yönetimi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Klarreich, S. (1999). Stressiz Çalışma Ortamı. Ankara: Öteki Yayınevi.

Ö Ğ R . G Ö R . N I M E T Ö Z G Ü L Ü N S A L K Ö S E

21